Tirade 359 / 1995
[p. 315]

Peter Ghyssaert

Gedicht

 
Ze had een grote schaar van blauwig staal;
 
dat was haar stem. Ze sneed en stak ermee;
 
dat was haar aard. Wie pakt mijn schaar af
 
zei ze dan, maar niemand kon dat want
 
die schaar zat in haar keel, dat was haar stem.
[p. 316]

De violist

 
Al zijn insecten maken een geluid
 
dat stijgt tot het bijna onhoorbaar is.
 
Luister: daar komt het naar beneden,
 
klankkern die zich niet verspreidt:
 
als door een hoger en onzichtbaar plan
 
in één beweging uit een wolk gestuurde
 
zwerm, in een veld geland.
[p. 317]

Aan de grens

 
De handen zijn het paspoort van de man:
 
die lijnen levensduur en liefde
 
stellen niets voor; de oase van de handpalm
 
is een bed van zout uit een bedorven put.
 
Kijk al mijn foto’s en verhalen na als ik
 
hier sta te wachten bij de overgang,
 
mijn handen houd ik in de mist
 
van mijn onduidelijke jas, en wie
 
mijn leven terugschuift onder glas, voorzien
 
van groene, paarse stempels, doet dat trillend
 
met de buitenkant van vingers, of hij zich
 
vandaag al op die grenslijn had verbrand.
[p. 318]

Het herenhuis

 
Stilte zont er op de tegels
 
als een hagedis
 
die nooit gestoord wordt;
 
 
 
kilte waart er in de muren
 
als een koudefront
 
dat nooit dichtbij komt;
 
 
 
schemer hokt er in de kelders
 
als een rijksarchief
 
dat nooit gelucht wordt;
 
 
 
witlicht danst er op de zolders
 
als een koningskind
 
dat nooit getrouwd is.
[p. 319]

Bondigheid is, in de Nederlandse poëzie in het algemeen en in de poëzie van Nijhoff in het bijzonder, een deugd. De luttele meesterwerken van langere adem, waaronder Nijhoff’s Awater, vormen de uitzondering die de regel bevestigen.

Nijhoff is voor mij dan ook vooral de dichter van een aantal sublieme sonnetten. Subliem, niet in het minst omdat hij er in slaagt de sonnetvorm in zijn gedichten bijna onzichtbaar te maken. Was het sonnet bij Dèr Mouw een met edelstenen bestikte, langs alle kanten licht wegschietende baljurk, bij Nijhoff wordt dit sonnet een sober gesneden kristalglas waardoorheen je des te beter zicht hebt op de inhoud: introverte poëzie, raadselachtig maar toch helder.

Ik zei iets over de sonnetvorm. Misschien had ik ‘vorm’ moeten vervangen door ‘mentaliteit’: die zelfingenomen glans, dat oppassende om met veertien regels toe te komen, dat zangerige en tegelijk aangeharkte dat nog meer dan rijm- en volta het sonnet kenmerkte bij Nijhoff’s voorgangers (uitzondering: Dèr Mouw) is Nijhoff zelf vreemd. In elk sonnet opnieuw voldoet hij, klassiek dichter, niet aan de verwachtingen van een klassieke smaak.

Mijn private Nijhoff-bloemlezing bevat, naast ontelbare regels, ook volledige gedichten, maar van ‘Awater’ verkies ik toch de eerste dertien regels boven de rest van het gedicht. Het sterkste wat hij ooit schreef. Bijna een sonnet.

 

Peter Ghyssaert

Over dit hoofdstuk/artikel

Peter Ghyssaert