Wat gaat zo’n maand snel! Maar is dat nou een wonder? Fysische wetten bepalen dat een ei stolt bij verhitting (en dat in mei het gras twee kontjes hoog is). Wel kun je een slapend kind naar de wc dragen, het laten plassen terwijl het begint te praten en daarna terug in bed leggen zonder dat er enige verandering in bewustzijn optreedt. Of behelst dat veeleer een, voor kinderlozen irritant, sentiment van een ouder?

Voor mij een van de gedenkwaardigste films de laatste tijd, een verzameling stillevens bijna, is Ordet uit 1955. Vanwege een bepalende rol van religies valt er voor een zondaar als ik moeilijk mee te empathiseren. In de film, gebaseerd op een toneelstuk van een Deense priester die Munk heet, komt letterlijk, op wat dan wel het fameuze ‘momentum’ zal zijn, een wederopstanding voor. Het had me pas echt verbaasd wanneer ze was uitgebleven.

De dus niet helemaal onomkeerbare processen in Ordet doen denken aan staties. Elk lijkt te worden bekrachtigd door het gezamenlijk drinken van koffie. Niet mis in dat verband dunken me recente onderzoeksresultaten over randen in koffievlekken. Ze zijn altijd donkerder dan hetgeen ze hebben ingesloten. Bekend was al, zeker bij onze Nietzsche, dat door verdamping de randen het eerst drogen. Zo kan er een stroom ontstaan vanuit het midden, die restjes van het donkere poeder meeneemt en kalm afzet aan de grens. Daar blijken zich nu de prachtigste en zelfs regelmatige kristalvormen te nestelen. Wat een orde!

Aan het slot van zijn bundel fallstreifen (2008), waarin de Duitser Nico Bleutge de meest uiteenlopende stemmen en teksten naadloos heeft gemonteerd als waren ze melanges, wordt een dag inclusief herinnering binnengehaald. Op daken van huizen ligt sneeuw, er klinkt ook rumoer en op de achtergrond ruisen geschiedenissen.

kahl sind die flächen, kaum sichtbar

unter der luft

die ränder verschieben sich täglich

Myanmar, het voormalige Burma, is een jonge republiek met een gewelddadig verleden dat we neigen te projecteren op Aung San Suu Kyi. Schijnbaar onvermijdelijke economische contacten met China heeft het land ook. En onlangs was er natuurlijk het tragische voorval van olifant Pa Hae Po die er met zijn linkervoorpoot op een landmijn was gestapt.

Zelf moet ik in verband met deze natie denken aan een ander dier, een kat, die bij het ouderlijk huis aan was komen lopen. Dat hij volgens de vakliteratuur een Blauwe Burmees zou wezen, legitimeerde zijn hoger verblijf in onze vitrages en gordijnen. Buitentekstuele informatie leerde dan weer dat hij uit een nest even verderop stamde, van de snackbar – feitelijk ontsnapt aan een metamorfose tot iets dat recht uit het vriesvak maar drie minuten in heet water hoefde te liggen: ‘saté van Ad van Geloven’.

Maar, over tot het zo ongeveer bijna allerbelangrijkste na echte vrijheid, hoe staat het met de poëzie in Myanmar? In Poetry Review trof mij om duistere redenen een door ko ko thett vertaald gedicht van Zeyar Lynn. Burmees was Engels geworden, en van dat tussenstation heb ik geprobeerd Nederlands te maken (met dank voor de tip aan James Blythe):

Baardenmanieren

In Marx’ baard ‘Rijmlozen aller landen, verenigt u’ zit een haar

Geen baard laten staan is existentialisme, zegt Sartre

Helena’s baard die wel duizend schepen te water heeft gelaten

Baarden die naar een kin zoeken als woorden naar een gedicht

Baard is de door oorlog verscheurde stad van de kin bij een burgeroorlog

In de geschiedenis van de kin is baard de verslagen waarheid

De wereld brandde af bij Marilyns baard

Middelmatigheden ogen bevallig bij mediabaarden

Met op maat gesneden prijzen bekroond

De baard van de hoofdstad met elektrische lampjes versierd

O… de baard der dromen aan gene zijde van de vorm

De baard van de woestijn die voorbij mijn ideaal wervelt

Een kleine rode mol (voortgravend) op de baard van het sociaalrealisme

We zijn opgedoken uit de regenjas van de gevierde Blauwbaard

Baard die over mijn schouder snikt

Dit is gebeurd, dit is in Maria gebeurd, dit is in Baard gebeurd

De mare van baardspook dat dendert, toch wetenschappelijk bewezen

De jeugdige baard, de krachtige bries

Als jij nou op je baard let, houdt taal zichzelf wel in de gaten

Waarom niet een baard laten staan in plaats van dichten

Hey… baarden aller landen, laten we de lanugo achter ons laten

Tegen het decor van de proefbaard heten vele mythen te worden verhandeld

Doorgedrongen tot het woord werd het litteken van de baard aangetroffen

‘Houd de vlag hoog, Vecht door tot je baard overblijft’, weten de Bansai-hemden

Blokkeer persbericht ‘De Baard heeft zich slechts U genoemd.’

De zegsbaard is tijdelijk geschoren

Het verhaal gaat dat ook zijn baard het zwijgen was opgelegd

Postbaardisme en het relaas van relazen verbreidden

De roof van de drie elementaire wortels van de baard

‘Een handboek voor geesteshoudinganalyse’ door Zen Baard

De ochtend van de gekooide baard vinken

De deugdzame baarden die geen heiligen zijn

Sisyphus die de niet te trimmen baard der goden oprolt

Dit is mijn lievelingsbaard, dit is mijn merk, zei ze

De geschiedenis zal mijn baard vergeven

Elektrische stroom in het hele land aanleggen

Baardenmacht in de hele natie vestigen

Verdwijn… stom rund… je kickt alleen maar op je baard

Een baard is een baard is een baard, een roos is een roos is een roos

Jullie behoren allen tot een generatie gladde kinnen

God dobbelt met de baard.

 

Geïntrigeerd door een eenmansstroming met de naam new infantilism, aanschouwde ik die dichter. Maar ik kon geen chocola van zijn teksten maken omdat mijn aandacht werd weggetrokken door iets wat achter zijn heftig bewegende lippen gloorde. Toen ik daarom eerst maar eventjes studie maakte van een collega, was het hek der diastemiek helemaal van de dam (bij haar was het zeker, bij hem weet ik het nog niet).

Meestal is de vraag ‘Waar denk je aan?’ veel en veel ingewikkelder. Om te ontdekken hoe een brein werkt zou het subject en object moeten zijn. Wel er zijn behalve ogen meer zintuigen, zoals het gehoor.

Laatst heb ik mijn brein beluisterd, in een Compositie voor Synthesizer door Milton Babbitt. Saai, nijver, kortom: niet om aan te horen. Of dacht je dat jij het was? Wat? Ja, gisteren vond ik mijn brein terug in ‘Black’ van John Zorn. Enige lieflijkheid voegde zich met hondengeblaf.

Was ik in een milde bui? Het stuk komt van Elegy, op basis waarvan een derde dichter wist: ‘The imagination, bare, has nothing to confirm it/ There’s just the singing of the birds/ The sounds of the natural scream’.

Dit alles is slechts aannemelijk voor degene die mij op mijn woord gelooft. Anderen verwijs ik door naar de Koran: ‘Zal Ik jullie meedelen tot wie de satans neerdalen? Zij dalen neer tot elke zondige lasteraar. Dezen luisteren scherp en de meesten van hen zijn leugenaars. En de dichters, de misleiden volgen hen.’

 

Ik weet niet meer of hij een stamgast was, noch of hij tot de Galliërs of Romeinen behoorde, maar in Asterix liep een man rond met een schild op zijn haardos, omdat hij bang was dat de hemel viel. Hij had het ook kunnen gebruiken tegen eens in de zoveel tijd op aarde landende brokken van afgedankte satellieten (of zoals K. Silem Mohammad zei: ‘nothing but downbeat groovery in NASA spacegear / that’s what’s been holding me together’).

Laatst was mijn kind, een kleuter, op een feestje. De foto’s ervan schijnen, begreep ik toen ik de koptelefoon even wegschoof, dezelfde avond op Facebook te zijn gepubliceerd. Is dat nou de bestemming voor iemand zonder wie de eigen biografie onmogelijk is (Bindervoet & Henkes)? Mijn kind zelf zou het ‘valsbaar’ noemen.

In de prachtserie Die Manns gaat een paar keer de telefoon over, waarna Thomas vergramd de deur van zijn werkkamer opent en roept of niemand kan opnemen. Later valt dochter Erika zeer hoorbaar van de trap en duwt hij uit alle macht zijn handen tegen de oren. Ongelooflijk verschil met auteurs die nu door sociale netwerken bewegen! Of niet, met eigen wereldjes en zo?

[…] I give myself to whatever it is

that strains my muscles and forces me

to flower like the scatter a shotgun fires,

sing at last from a single place

called Rome, Medina, Jerusalem

which is home to me

as only one place can be

(Aleš Debeljak)

Er zijn tijden geweest dat er binnen en buiten de poëzie wat gebeurde.

De Nieuw-Zeelandse dichter Wystan Curnow laat in ‘Knocking on Khlebnikovs Door’ een piepjonge Roman Jakobson in 1913 bij de oerfuturist een zelfgemaakte bloemlezing Zaoum-poëzie aanbieden. Zonder de hand te hebben kunnen leggen op een exemplaar van My Futurist Years, Jakobsons memoires, lijkt mij zo’n geloofsbrievenscenario geloofwaardig. Niet eens omdat de stamvader van de literatuurwetenschap Velimir Chlebnikov de belangrijkste dichter ter wereld vond.

In 1913 had Jakobson, naast futuristische gedichten onder de naam Aljagrov, al manifesten opgesteld en kreeg hij daarom op zijn beurt bezoek van een nieuwsgierige Malevitsj. In 1914 zat hij OPOJAZ (de bij echt papier al eschatologisch getinte Vereniging voor het Onderzoek van de Poëtische Taal) voor en hij verkeerde in kringen van Majakovski die samen met VC en nog twee kubo-futuristen in 1912 Een klap in het gezicht van de publieke smaak had uitgedeeld.

Bij Curnow getuigt Jakobson over zijn idool: ‘Some of my/ excerpts he excerpted/ straight into the mouths of/ memaids [sic] in “The Night in/ Galicia” for example.’ Dag originaliteit! Ze sluit mooi aan bij Jakobsons theorieën en genoemd lang gedicht is sowieso een collage uit volksverhalen. Te verstaan is het niet, te horen wel.

Ik zou Curnows gedicht best eens willen vertalen, maar blijf reeds steken bij de titel die zo duidelijk alludeert op de beroemde Dylansong. Wat moet het Nederlands daarmee? ‘Bij Chlebnikov: binnen zonder kloppen’? Nu ja, Huub van der Lubbe is ook een zanger-dichter (die in Solomon Burke een leidsman had).

 

John Burnside memoreerde een tip van zijn vader: ‘Wees snel met het aandoen van het licht/ dan zul je het duister zien/ […]/ vang/ het schaduwleven van dingen op/ voordat ze opgaan/ in een blik’ (vert. Kees Klok). Die frasen plaatste de dichter op diverse verticale lijnen, alsof ze onafhankelijk toch verband hielden, omvat door een universeel schijnsel.

De milieuvriendelijke liquidatie door de EU van lampen groter dan 40 watt heet bar en boos. In Zweden zag men geen hand meer voor ogen en in de Lage Landen wist men, voorbij het tot aan Marktplaats reikende sentiment over peertjes van 60 watt, dat spaarlampen slecht zijn voor milieu en mens, dat ze ‘onnatuurlijk licht’ geven en een ‘kapitaalvernietiging’ teweegbrengen omdat ze niet in elke ouderwetse fitting passen (onze Nietzsche heeft nu een brief naar Goethe geschreven).

De kroon spande een wetenschappelijke studie als weergegeven door een krant die wanhopig op zoek is naar lezers, meer lezers, die kennelijk beboemerangde kritische consumenten zijn. Inefficiënte lampen zouden allerminst nutteloze warmte produceren, die vanwege het akkoord – met meer energiegebruik ‘en de bijbehorende broeikasgasuitstoot’ – gecompenseerd blijkt te worden, of beter ‘opgesoupeerd’, door uw eigen verwarmingsketel.

Kijk het gerust zelf allemaal maar eens na, liefst met één zoekopdracht die evenveel stroom vergt als een spaarlamp. Gelukkig plaatst Bob de Bouwer, internationaal beter bekend als Bob The Builder, tegenwoordig ook zonnepanelen.

Zekerheidshalve leen ik van de Duitstalige Italiaan Oswald Egger de ogen van een esdoorn.

Waarom wekken uitgerekend modellen een zekere afkeer in mij op, op instinctief niveau zeg maar? Het zijn van top tot teen toch vaak zeer mooie gestaltes. Ach, een zekere doodsheid natuurlijk, het ontbreken van expressie die de couture van dienst extra goed doet uitkomen. Wel moeten modellen ‘uitstraling’ hebben, iets karakteristieks dat de laatste tijd samen lijkt te ballen in een gat tussen de voortanden (diasteem). Mijn spleetjesarchief bevat terzake althans Alek Wek, Lara Stone, Georgia May Jagger en Vanessa Paradis, in die trend voorafgegaan door Lauren Hutton en over all gecoacht door Vivianne Westwood.

Wat dan nog?

Laatst kwam mij een foto van László Moholy-Nagy uit 1926 onder ogen. Er zijn twee poppen op vastgelegd, die van de dochters van Oskar Schlemmer geweest zouden zijn. Ook om dat speelgerief kunnen kleren heen, die realiseren wat onze stoutste fantasie wenst. Maar wat indien die fantasie louter werkelijkheid wil? In een gedicht dat de Braziliaan Jorge Lucio de Campos bij de foto schreef is het projectiescherm onschuld, die hij aan de poppen toeschrijft en die wordt bedorven door verleiding en verlangen. Waar de dichter de poppen terecht ziet zonnen, vallen mij de schaduwen van het traliewerk om hen heen op.

 

Van een beetje radicale mannelijke dichter wordt beweerd dat hij een ‘paradigm shifter’ is. Bij vrouwen krijgen zulke epitheta minder kans. Toch wist de barones Elsa von Freytag-Loringhoven in het interbellum een eigen stempel te drukken op de Dadabeweging. Haar teksten ademden een seksuele vrijgevochtenheid die niet alleen de bourgeoisie maar ook collega-kunstenaars een toontje lager deden zingen – indien ze er notie van namen. Haar kritiek op een moralistische consumentencultuur uitte Von Freytag tevens in performances en, als model, op foto’s: ‘rather than representing Dada concepts the baroness lived them’.

Ik weet niet goed of het vanuit een westers of vanuit een postideologisch standpunt is dat zo’n onderneming bij velen inmiddels verwend schijnt aan te doen. Er gloren vergelijkingen, waaruit onduidelijk blijft of er geen appels en peren naast elkaar liggen. Maar reeds op basis van haar voornaam mag de poëzie van Epiphanie Mukasano in ogenschouw worden genomen. Of kunnen haar hartskreten die genrebenaming niet verdienen?

This wicked win will try in vain
To blow you out
Spreading
HIV and swine flue
Distorting economies
Turning brother on brother
Heating the skin of our mother earth

Mukasano is van oorsprong lerares, uit Rwanda. Ze ontkwam aan de – paradigmatisch wel erg revolutionaire – genocide en woont nu in Cape Town, Zuid-Afrika. Ook haar teksten weerspiegelen niet zozeer werkelijkheid, ze zijn het. Het concept lezer (en man?) lijkt er een readymade bij, wat een oordeel ridiculiseert. Toch is waargebeurd geen excuus, vinden we vanuit onze luxepositie. Von Freytag heeft overigens evengoed een bewogen leven geleid, waaraan een drama ten grondslag lag.

 

Schitterend eigenlijk, die handbeschreven papieren begin jaren zeventig op benzinepompen: ‘Heden alleen lucht en water.’ Uiteraard genoten ook kinderen, rolschaatsend over de wegen, van autoloze zondagen. Pech dat de oliecrisis opgelost werd.

Nu is bewezen dat door verdamping het opwarmen van de aarde wel degelijk tegengegaan kan worden, zoals stedelijk meer groen van in het park tot en met op het dak reeds bleek te helpen, zou een kantoorslaapje met de ramen open al wonderen kunnen doen: in rust zweet de mens als een beest (en wordt de economie ontlast). Helaas lijkt de verwant ogende trend van air napping wat minder soelaas te bieden, doordat de afscheiding in zijden hangmatten trekt.

Zelfs de neerslag op de huid van schijnbaar onderdrukte angst omwille van de behoeftebevrediging pur sang bewijst nut.

Een klein detail is wel dat er ten gevolge van klimaatveranderingen, buiten de folkloristische wijsheid, ook iets aanzienlijker aantallen liters regen de aarde bezoeken – wetenschappers hoeven alleen nog even iets uit te vinden waardoor dit vocht automatisch verdampt.

 

Zowel bij Agamben als bij Badiou is het wervelgedicht uit 1923. Alleen heet het bij de een ‘Eeuw’ en bij de ander ‘Mijn eeuw’. De notoire openingsregels zijn niet alleen verschillend, maar zelfs in aantal ongelijk.

Agamben, in de vertaling van Willem Visser: ‘Eeuw van me, beest van me,/ Wie zal jou in de pupillen kunnen loeren/ En met zijn bloed/ De wervels van twee eeuwen/ Aan elkaar kunnen lijmen?’ Badiou, in de vertaling van Charles B. Timmer: ‘Mijn eeuw, mijn beest, wie is in staat/ zich met jouw blikken te vervlechten/ en met zijn bloed als preparaat/ twee eeuwen wervels saam te hechten?’ Het tussenliggende millennium is voelbaar tot in de lettergrepen!

En, wat een overvloed, er zijn nog twee Nederlandstalige gebundelde versies. Nina Targan Mouravi doet het, net als haar boek zonder datering, onder de titel ‘De eeuw’, Peter Zeeman onder de titel ‘Tijdperk’, en hij mikt op een ontstaan in 1922.

Mouravi vervolgens: ‘Eeuw, mijn beest, wie is die durfal/ Die jouw zware blik niet mijdt/ En twee eeuwen-ruggenwervels/ Met zijn eigen bloed verlijmt?’ En Zeeman: ‘Mijn tijdperk, o mijn beest, wie kan/ jou zomaar in de ogen kijken/ en met zijn bloed de wervels van / twee eeuwen aan elkander lijmen?’ Zou er ook nog verschil zijn tussen vertalingen van mannen en vrouwen?

Wie wil zeggen welke vertaling de beste is, kope een ruggengraat.

 

Is babyspeak universeel? In het gedicht ‘Bevindingen’ uit de bundel Nu je het vraagt (2010) somt Micha Hamel per regel één in spreektaal gestelde positieve kwalificatie op, die hij laat voorafgaan door een jaar. Dit loopt van 1970 tot en met 2009, zodat de in het openingsjaar geboren dichter geschiedenis & ontwikkeling van zijn idiolect geeft. Uiteraard is dat door de omgeving beïnvloed. Het voorlopige eindoordeel ‘mooi’ klinkt droogjes tegenover vele efemere kwalificaties uit de jaren ervoor. En het maakt de cirkel rond, omdat Hamel 1970 koppelt aan ‘mo’.

Zelf heb ik een Nederlandstalige nuljarige nooit een andere klinker dan een ‘a’ horen uitslaan en sporadisch een ‘i’. In Arabische talen zou hetzelfde voorvallen. Elke mond moet klanken leren vormen, samen met de tong. Dit verklaart de trefzekerheid van een benaming als dada, maar ook waarom Herman Brood in euforische buien cha cha riep: de uitstoot van als puur gepercipieerde klanken, linea recta uit de keel. Aan een ‘o’ komt al heel wat lippenwerk te pas (Broods andere tussenwerpsel pop markeert een volgende fase en daarna stopt het gebabbel en geoordeel nooit meer).

Bij babytweeklanken lijken versvoettechnisch de spondee en de trochee te domineren. En dus geen jambe, diep ingebakken in de westerse poëzie – die tegen haar intuïtie in ging?

 

Hoe is het mogelijk: verdwenen! Zolang ik woon waar ik woon, een jaar of vier, hing er op een uitvalsweg een groot reclamebord met een foto van het bovenlijf ener volslanke dame, ‘afslag Wernhout’. Dat ligt zeker zestig kilometer verderop. Dus ofwel zijn Belgen, nochtans uitvinders van de broek vol goesting, virtuoze stoïcijnen ofwel had het adverterende bedrijf vertrouwen in der dames aura. En in de eigen naam: Club Diana. Wielerliefhebbers verwijlen dan onmiddellijk in de Tour de France, toen de Club zijn eigen volgwagen had bij de ploeg PDM, waar zoonlief Jan Siemons voor reed. Het was een bus eigenlijk, van alle gemakken voorzien. Dit heeft in ieder geval ook indruk gemaakt op een Nederlandse singer-songwriter, die zijn band herdoopte onder die naam. Wel was hij heel begaafd en altijd doende en, alweer tweeënhalf jaar geleden, bleek hij een voorloper van Mohamed Bouazizi.

(Alvorens dit postzegeltje te plakken ging ik het web op om het geheugen te confronteren. Nu beweer ik allerminst dat internet onberispelijk is in zijn waarheidsvinding, maar voor de goede orde:

-Wernhout > Zundert

-Club Diana > Sauna Diana

-PDM > TVM

-Bandnaam geïnspireerd op een uitspanning te Mook

Helaas vindt de staat van de singer-songwriter geen correctie. Hij had een vrouw en drie kinderen, Beth, Maan en Kid.)

Het zomernummer van Poetry Review had een dossier met de vraag waar de nieuwe politieke poëzie uithangt. Mijn aandacht ging naar Ian Duhig die een verschil schetst tussen lokale en academische percepties. Dat laatste is altijd obligaat, vind ik, maar de dichter betoogt met veel bravoure en werkelijkheidszin over nieuwe sociale kloven die in Amerika en Engels ontstaan zijn. En over de aandrift serieuze narigheid immer elders waar te nemen. Zijn zoon, vertelt Duhig, zal zwaar moeten betalen voor een opleiding die zwakker is dan vader ooit in de avonduren gratis kreeg. ‘If poetry begins in wonder, such stupefying political changes could not fail to influence mine, as they do many other poets now, writing in many different ways.’ Ian Duhigs eigen ouders komen trouwens uit de veelsproken EU-natie Ierland, waar investeringsbanken vrolijk voortdoen terwijl een groot ziekenhuis wegens bezuinigingsronden zijn patiënten niet meer kan behandelen. Maar dat laatste schijnt geen principieel probleem met al dan niet privé-gesponsorde buren. Moet je dichterlijk of gezond zijn om dat ongerijmd te vinden?

In een van de bliksem-, donder- en regenrijke nachten afgelopen zomer meenden we een klap te horen op de kamer van ons kind. Maar dat was logeren. ’s Morgens bleek dat er een plek op het raam zat. Ik keek toen maar verder naar het platte dak erachter:

thomas was er niet wel haar raam

net zoals de nacht, place no one

above, de nacht wel, van elk ander

licht enige ontstentenis dan schicht

love those peaches, laat geen keus

dan de hoop, een spoor, een hoes

overvolle rede die takken sleurt

over ons nietzschesnest, nou dag