‘Wat maar weinig mensen weten, ook de meeste mensen van de museumtram niet, is dat de joden…’ begon de oude trambestuurder plotseling toen we even stilstonden.

Ik zat me juist te verbazen over de reclameopschriften in de honderd jaar oude tram. Personeel werven ging destijds nog recht voor z’n raap, met kreten als ‘Meisjes! Komt werken bij Verkade!’. Stel je dat nu eens voor: ‘Jager zoekt hertjes voor het nieuwe Rijks’. Vervolgens viel mijn oog op de briljante tekst ‘Ziet u iemand staan voor wie dit bezwaarlijk is, bied hem dan uw zitplaats aan!’ en wilde ik de ouwe baas bijna mijn zitplaats afstaan.

‘Met de sjabbat sluiten ze Mokum, de stad, zoals ze Jeruzalem afsluiten.’ Hij legde uit dat voor orthodoxe joden behalve lichtknopjes bedienen en schrijven ook het vervoeren van goederen tijdens de sjabbat verboden is. Er zijn echter uitzonderingen. In de Tamoed wordt Jeremia 17:21, ‘Wacht je er terdege voor om op sabbat goederen door de poorten van Jeruzalem naar binnen te brengen’, zo geïnterpreteerd dat iets dragen tijdens de sjabbat wel is toegestaan binnen een afgesloten domein. In de eerste plaats geldt dat binnenshuis, maar ook een hele stad kan letterlijk een afgesloten gebied zijn.

De tram stond stil op de grens van Amsterdam en Amstelveen, er was nauwelijks iets te zien in de omgeving. We waren nabij de Bosbaan en hielden halt voor een overgang over een weinig beduidend weggetje, om ons heen was water. Vroeger liep hier de sjabbatgrens, de zogenaamde eroev – ingeklemd tussen de rivieren. Ik dacht dat die alleen symbolisch was, maar om het gebied af te baken waren er wel degelijk enkele plaatsen waar een weg of brug daadwerkelijk overspannen kon worden met een ketting. Ook over de trambaan.

De trambestuurder wees naar buiten. ‘Dat is een van de paaltjes, je kunt ’m zien staan in de slootkant. Aan de andere kant moet er ook een staan, maar die ben ik even kwijt door het struikgewas…’

‘De tram ging hier dus niet verder?’

‘Nee.’

Het stalen paaltje was ongeveer anderhalve meter hoog. Het is een van de weinige overgebleven sjabbatpaaltjes. Er zitten grote ogen aan, maar van een ketting is geen spoor te bekennen. Toch moet hier jarenlang elke vrijdagavond een vrome trambestuurder de tram hebben stilgezet om de eroev te sluiten.

‘Maar de passagiers mochten wel door met een tram die aan de andere kant klaarstond.’ Groot probleem natuurlijk, dacht ik, als je met de sjabbat je familie in Amstelveen wilde opzoeken, want dan kon je ter attentie niets voor hen meebrengen. Die situatie deed zich ten gevolge van de stadsuitbreiding begin vorige eeuw steeds vaker voor, verklaart de trambestuurder. De eroev werd in 1972 ongeldig verklaard en opgeheven.*

De ouwe baas trok aan een snoer dat aan het plafond tram hing, en hop, daar gingen we weer. Hij verdiende applaus, dat uitbleef, maar leek me gelukkig met het doen van zijn verhaal. Hij ging enigzins zwalkend terug naar zijn post achterin het tramstel om te wachten op de volgende overgang of wissel. Ik hervatte mijn gelukkige gestaar naar de reclames (Artis voor slecht 55 cent!) en het uitzicht op het Amsterdamse Bos.

* Sinds maart 2008 omheint een nieuw ingestelde, grotere eroev een deel van Amsterdam en Amstelveen.

De laatste dagen denk ik vaak aan zelfmoord – dat wil zeggen het fenomeen, niet het plegen. Het lijkt me helemaal niet de makkelijkste weg – eerder de moeilijkste. In principe is opgeven altijd de ‘easy way out’ – maar je leven opgeven? Daar gaat de allermoeilijkste keuze aan vooraf, en dan hebben we het nog niet eens over hoe moeilijk het daaraan voorafgaande leven geweest moet zijn. In die zin vind ik het dan ook onterecht als mensen verontwaardigd of boos reageren op iemand die zelfmoord heeft gepleegd omdat diegene zelfmoord gepleegd heeft. Dat het verliezen van een naaste gepaard gaat met veel woede en verdriet is natuurlijk wel heel begrijpelijk.

Afgelopen zaterdag schreef Marko van der Wal hier op deze site een stuk over de modereportage van Vice die een aantal schrijfsters afbeeldt op het moment dat zij hun leven beëindigen. Hij vindt de internationale ophef die naar aanleiding daarvan ontstaan is onterecht, maar volgens mij heeft hij geen gelijk. Marko schreef: “De foto’s worden internationaal collectief weggezet als onsmakelijk en beledigend. Het bevestigt dat er een taboe rust op het onderwerp zelfmoord; we dienen het zo snel mogelijke te scharen onder de hersenspinselen van zieke geesten.” Ik zie niet in hoe het eerste het tweede impliceert: volgens mij kun je heel goed een serie foto’s onsmakelijk vinden, zonder dat je daarmee bevestigt dat op het gefotografeerde onderwerp een taboe rust. Het feit dat er zo verontwaardigd op de foto’s is gereageerd, bevestigt bovendien juist dat zelfmoord niet als een ziek hersenspinsel gezien wordt: het is veel serieuzer dan dat. En stel dat er inderdaad een taboe rust op zelfmoord, is het publiceren van een serie onsmakelijke foto’s dan de beste manier om dit te doorbreken?

Goed, zelf vind ik met de foto’s zelf ook niet zoveel mis. Sommigen zijn zelfs best mooi, al moet ik zeggen dat ze als modefotografie geen al te sterke indruk maken. 19 seizoenen van America’s Next Top Model kijken heeft mij geleerd dat een fashionspread altijd in dienst moet staan van de te verkopen kleding en dat is op deze foto’s nauwelijks het geval; op sommige foto’s is de kleding amper te zien. Dat maakt de hele serie dan ook zo vreemd: het feit dat ze gepaard gaat met een commercieel doeleinde, een doeleinde dat bovendien nogal geforceerd in de foto’s gelegd wordt – zelfs het merk panties waarmee “Sanmao” zichzelf op de foto ophangt wordt genoemd. Er gaan hier drie dingen langs elkaar heen: het verkopen van panties, een vrouw die zichzelf ophangt met een kledingstuk, en het feit dat Sanmao echt bestaan heeft. Als je een foto zou maken van een vrouw met een pistool aan haar mond omdat je het moment van een zelfverkozen dood vast wilde leggen, zonder daarbij te zeggen dat de vrouw op de foto Iris Chang moest voorstellen, dan zou er niets aan de hand zijn. Maar Iris Chang is nog geen tien jaar dood, zij liet een jonge zoon achter –waarom zou je haar dood willen gebruiken, als het ook zonder had gekund?

Marko schreef: “Die spastische houding rondom zelfmoord is volgens mij een belediging op zichzelf, niet het afbeelden ervan. Roepen dat er op deze manier geen aandacht geschonken mag worden aan de zelfmoord van een aantal schrijfsters marginaliseert niet alleen hun dood maar ook henzelf.” Het is niet zozeer het feit dat Vice deze foto’s liet maken en afbeeldde dat mij stoort, maar wel de manier waarop – haal in bovenstaand citaat de woorden ‘deze manier’ weg en je hebt een ware zin. Vice koos echter wel voor deze manier, en ik vind dat deze foto’s de schrijfsters juist marginaliseren: aan de schrijfsters’ werk wordt in het blad geen aandacht besteed. Het tijdschrift reduceert ze zo alleen nog maar tot dat stelletje zelfmoord-plegende schrijfsters, maar hey, at least they looked good doing it.

Het resultaat van de manier waarop de foto’s in het tijdschrift geplaatst zijn, is dat de foto’s nietszeggend zijn geworden. Ze zeggen niets over zelfmoord, want ze zeggen iets over kleding. Ze zeggen niets over de schrijfsters, want ze zeggen iets over hun zelfmoord, maar ze zeggen niets over hun zelfmoord, want ze zeggen iets over kleding. Maar de kleding is nauwelijks te zien. Daar komt bij: Over iemand die op gruwelijke wijze vermoord is vraag je je toch ook niet af wat ze op het moment van de tragische gebeurtenis droegen, en/of het door een kogel doorboorde Givenchy-jasje onherstelbaar beschadigd is? Dat is simpelweg totaal irrelevant, je gaat ermee voorbij aan de ernst van de situatie. Als je aan de hand van foto’s iets wil zeggen over zelfmoord, mogelijk zelfs om het taboe er op te doorbreken – op zich een goed idee -, dan zou je niet de zelfmoord van echt-bestaand-hebbende mensen als voorbeeld moeten nemen, en ook niet de nadruk moeten leggen op een voor de situatie zo onbelangrijk aspect. En als je aandacht zou willen besteden aan het werk van een aantal schrijfsters, dan zou je daar best een interessant stuk over kunnen schrijven.

De telefoon is al drie of vier keer overgegaan voordat Hannes het getril in de borstzak van zijn geblokte overhemd kan onderscheiden van het grote schudden en deinen dat het rondrijden in een trekker met zich meebrengt. Hij zet de motor af, hangt zijn gehoorbeschermers aan het grote stuur en springt op het grasland waar hij aan het hooien is. De display van zijn Nokia toont het nummer van de bank. Hannes drukt op de toets met het groene telefoonicoon*.
‘Ja?’

‘Het gaat niet lukken, Hannes.’

Hij staart naar de berken aan de rand van de wei. De zon verwarmt zijn gezicht, de geur van gedroogd, karamelzoet gras prikkelt zijn neus. In de verte de tractor van de oude Elmer* – baantjes trekken noemen de kinderen het heen en weer rijden waarmee het keren van gemaaid gras gepaard gaat sinds ze, jaren geleden, op schoolzwemmen zaten. Het gewemel van spreeuwen, de blauwe hemel. Volgens de radio houdt het stralende weer de hele week aan. Tussen Hannes’ warme oorschelp en het plastic van zijn mobiele telefoon ontstaat een filmpje zweet.

Hannes haalt diep adem. Met zijn vrije hand heeft hij steun gevonden bij het reusachtige achterwiel van zijn trekker (stug rubber, plukken halfdroog gras). Hij laat zijn blik over het land gaan – gras, bomen, lucht; bloeiende vlierstruiken; een berm vol margrieten, lupines, boterbloemen, klaver*, hoge grassen, fluitenkruid; de drukte van mussen bij de schuren; boven het braakland verderop bidt een buizerd; aan de horizon wijst de kerktoren de weg naar god – en begint te praten. Zolang dit gesprek duurt – zolang zijn persoonlijke accountmanager de verbinding niet verbreekt – is dit land, is dit leven, van hem.*

Soundtrack: Kennst du das Land, wo die Zitronen blühn?

‘Alweer dat liedje?’

‘Pardon?’

‘Alles kan kapot, pagina 21, regel 35.’

‘Wat wil je dan?’

‘Iets anders, iets populairs.’

‘Klant is koning.’

Soundtrack: The Script – If You Could See Me Now.

‘Dat slaat nog minder op het verhaaltje dan de vorige track.’

‘Het is een flash forward, je moet de song betrekken op de kinderen van Hannes.’

‘Je had beter advocaat kunnen worden. Of handelsreiziger.’

‘…’

‘Met je mooie praatjes.’

‘…’

‘Waarom vertel je de lezers van Tirade niet eerlijk dat je fan bent van Mooi Wark? Ik denk dat iedereen dat een – ’

 Volgende week: Groeten uit Harkdorp (II).

Tirade – plankgas.

Noten:

*Of: Groeten uit Harkdorp, een intermezzo.

* Het icoon toont de hoorn van een vast telefoontoestel, zo één als Hannes en Rie nog in de woonkamer hebben staan. Maar dan in de kleur grijs.

* De zoon van Elmer – die de landbouwschool heeft doorlopen en tot twee jaar terug nog de droom koesterde ooit zelf boer te worden – heeft hem verzekerd dat er waarschijnlijk nog wel een plekje voor hem is op de administratieve afdeling van de coöperatie. Hannes’ vrouw probeert hem soms voorzichtig aan de gedachte van een baan op kantoor te laten wennen: ‘Nu zit je toch ook de hele dag, eigenlijk?’.

* Bijen, hommels.

* Zou hij zijn vrije, telefoonloze oor spitsen, dan hoorde hij hoe over het fietspad langs de provinciale weg het hoge, ijle geluid van een tweetakt gestaag naderbij komt: zijn jongste dochter, op weg naar huis.

Dit stukje compenseert – eenmalig – het uitblijven van maandagstukjes op 17 en 10 juni 2013. Het stukje van vandaag, maandag 24 juni 2013, vind je hieronder.

‘Tyn!’

‘Lezer!’

‘Ouwe rukker!’

‘Ho, ho, ik ben hier niet – ’

‘Hoe was je vakantie?’

‘Nou, vakantie… ik was op een drieweekse Cursus Bescheidenheid.’

‘En?’

‘Ik was de beste van de groep.’

‘Haha!’

‘Hahaha!’

‘Hahaha!, schitterend!’

‘Je haalt me de woorden uit de mond.’

‘Martijn, wat ga je vandaag voor ons maken?’

‘Nou, lezer, het was me opgevallen dat in A.F.Th.’s Tonio (2011;p.48) een passage voorkomt met kratten levende piepkuikens, terwijl in De helleveeg (2013;p.126/128) een zielloos suikerkuikentje voorbijkomt dat wordt vermalen tussen de kiezen van Albert Egberts tante Tiny… ik zou daar van alles over kunnen intikken, maar a) redt het oeuvre van A.F.Th. het ook wel zonder dat ik het hier pousseer en b) ben ik helemaal vol van de film die ik gisteren heb gezien.’

‘Te weten?’

Film: Tabu (2013)

Genre: weet niet. Romantische tragedie?

Regie: Miguel Gomes.

‘Je kan niet ontkomen aan je hart,’ zegt een geestverschijning in de als mise en abyme op te vatten proloog van Tabu. De kleine twee uur die volgen weerleggen die stelling: je kunt je door maatschappelijke conventies en je eigen bangigheid prima tot ongeluk/liefdesverdriet laten dwingen, zolang je de pijn maar kunt verdragen/weet te verbijten. Wel zonde van je leven, natuurlijk.

Het verhaal: de oude Aurora vraagt op haar sterfbed naar ene Gian Luca Ventura (inderdaad: iets anders spatiëren en je krijgt… Aventura). Haar buurvrouw, Pilar, spoort de man op en brengt hem naar het ziekenhuis – maar voor Pilar en Gian Luca Ventura daar aankomen is Aurora al dood.

Dat laatste geeft wat mij betreft weinig aanleiding tot melancholie: zou één finale blikwisseling kunnen goedmaken dat je elkaar decaden hebt ontlopen? Voor die twee rozijnen had er echt geen swingende toekomst meer in het verschiet gelegen.

Ventura, die in Portugal/Lissabon, waar Aurora wordt begraven, dezelfde leren hoed draagt als die hij, zoals we later leren, vroeger in Afrika droeg, blijkt, inderdaad, Lang Geleden Aurora’s Grote Geheime Liefde te zijn geweest. In het tweede ‘luik’ van de film, dat begint na de begrafenis van Aurora, zien we Ventura, Pilar en Santa, Aurora’s huishoudster, door een soort winkelcentrum lopen – let op het automatische speeltoestel in de vorm van een krokodil dat in een wandelgang op de achtergrond staat – waar ze plaatsnemen aan een tafeltje tussen tropische planten en Ventura begint te vertellen over de tijd dat de getrouwde Aurora en hij een verhouding hadden.

Dat tweede luik is fenomenaal/briljant/groots: een uur lang zien we de verwikkelingen uit Aurora’s en Ventura’s Afrikaanse leven, dat ons auditief wordt onthouden, terwijl we de oude Ventura over de voice-over zijn verhaal horen doen* (sterretje: noot!).

De geschiedenis van Aurora en Ventura is schrijnend en schaamteloos romantisch (en een tikje clichématig). Doordat de voice-over ons scheidt van het stomme verleden schreeuwt iedere seconde van het tweede luik van Tabu dat ‘vroeger’ voorgoed voorbij en voor eeuwig ontoegankelijk is. Je leeft echt maar één keer… wie de verkeerde keuzes maakt, krijgt nooit de kans zijn (m/v) leven over te doen.

Ja, dat wist je al, maar je was even vergeten dat de ondraaglijke lichtheid van het bestaan zo fokking pijn kan doen. Ga zelf maar kijken. Einmal ist keinmal.

‘De handen zijn ruw, maar de ziel is gevoelig,’ zegt de ongetalenteerde schildervriend van Pilar tegen het einde van het eerste deel van de film ter verontschuldiging van de lage artistieke kwaliteit van zijn werk. Zijn onhandige schilderijen vormen een grappig contrast met de knapgemaakte film waarin ze opduiken.

Regisseur Gomes heeft een gevoelige ziel én een gevoelige camera.

Wat betreft die krokodil op het affiche… De pasgetrouwde Aurora krijgt een kleine krokodil van haar echtgenoot… het gevaarlijke dier is niet alleen een symbool voor Ventura, die een bedreiging voor Aurora’s huwelijk vormt, maar misschien ook voor de baby (een meisje) die (dat) Aurora later baart en die (dat) de relatie met Gian Luca Ventura voorgoed doodbijt.

Een artikel in De Harkbode leert me dat Gomes zich heeft laten inspireren door Murnau’s Tabu (1931) en dat de liefde tussen Aurora en Ventura (ook) voor de onmogelijke ‘liefde’ tussen Portugal en haar koloniën staat. Ik was er zelf niet opgekomen, maar ik tik het graag voor je over.

Eindoordeel: Miguel Gomes’ Tabu is de beste film die ik de afgelopen maanden heb gezien. Drie met struisvogelveren gevulde kussens (3/5).

De titel van dit stukje is ontleend aan een regel die we Aurora, in de film, in één van haar brieven aan Ventura ‘horen’ schrijven – het is een adequate verwoording van haar situatie.

De voednood voetnoot:

*Het verhevigt de sensatie die al inherent is aan cinema. De hier eerder geciteerde Stanley Cavell*: ‘Film’s presenting of the world by absenting us from it appears as confirmation of something already true of our stage of existence. Its displacement of the world confirms, even explains, our prior estrangement from it. The ‘sense of reality’ provided on film is the sense of thát reality, one from which we already sense a distance. Otherwise the thing it provides a sense of would not, for us, count as reality.’ Hier dus, nogmaals: een verhevigde reality, een sterkere sense of distance. Cinema is  heavy stuff, mensen. (noot binnen noot: Stanley Cavell, The World Viewed, reflections on the ontology of film, Harvard University Press, Cambridge (VS)/London (GB), 1979/1971; p. 226)).

Een jonge vrouw in een saaie bloemetjesjurk voor een oven, een dame met een steen in een rivier, een vrouw neergesmakt op de tegels van een binnenplaats. Het zijn niet de eerste beelden die in je opkomen als je denkt aan modefotografie. Toch durfde het rellerige Amerikaanse hipstertijdschrift Vice het aan om een fotoreeks te publiceren die gebaseerd is op de zelfmoorden van enkele bekende schrijfsters. Afgebeeld zijn onder anderen Sylvia Plath, Virginia Woolf en Elise Cowen, en zoals dat gaat bij modefoto’s is in de bijschriften precies aangegeven wat de modellen dragen en wie dat ontworpen heeft. Over de schrijfsters zelf geen woord – op de jaartallen na.

Er is via de social media en websites (uitzinnig) kritisch gereageerd op deze creatieve weergave van de zelfgekozen dood. De titel van de reportage, ‘Last Words’, zou geen recht doen aan het onderliggende probleem, het is ‘sick, sick stuff’ die niets met kunst te maken heeft, schandelijk, zielig, zelfmoordverheerlijking, wanhopige aandachttrekkerij met commercieel oogmerk etc. etc. De foto’s worden internationaal collectief weggezet als onsmakelijk en beledigend. Het bevestigt dat er een taboe rust op het onderwerp zelfmoord; we dienen het zo snel mogelijke te scharen onder de hersenspinselen van zieke geesten.

Natuurlijk, de mens leeft op gespannen voet met het concept ‘dood-zijn’ daar we er alleen over kunnen nadenken zolang er leven is. Over de dood gaat niemand ons ooit een ooggetuigenverslag brengen, want om met Epicurus te spreken: ‘Zolang wij er zijn is de dood er niet en wanneer de dood er is zijn wij er niet.’ Denken over de dood is dus al complex genoeg, laat staan denken over zelfmoord – dat is voor menigeen compleet onbegrijpelijk. Zelfmoord is tegeninstinctief en stuit ons daarom tegen de borst; we willen het niet zien. De verbeelding van zelfmoorden in Vice is dus volgens de criticasters een klap in het gezicht van het publiek.

Die spastische houding rondom zelfmoord is volgens mij een belediging op zichzelf, niet het afbeelden ervan. Roepen dat er op deze manier geen aandacht geschonken mag worden aan de zelfmoord van een aantal schrijfsters marginaliseert niet alleen hun dood maar ook henzelf. De allerlaatste daad die zij hebben gesteld behoort namelijk niet weggemoffeld onder het tapijt van hun dood-zijn, het is juist hun laatste levenshandeling. Ik ga ervan uit dat de zelfmoordenaar een deel van zijn of haar leven bezig is met de dood, zowel in algemene zin als in relatie tot zichzelf en het voorbereiden van de zelfmoord.  Zoals de dood bij het leven hoort, hoort ook zelfmoord bij het leven. Bovendien krijgt, buiten de persoon in kwestie, iedereen er op een gegeven moment direct of indirect mee te maken.

Daarbij komt dat wie in het leven niet sterk genoeg is geweest dat ook in de dood niet zal zijn, met andere woorden: zelfmoord vereist uitzonderlijke kracht en de capaciteit om psychische en fysieke pijnen te doorstaan. Kijk naar Adriaan Venema, de schrijver die zijn levenlang misstanden rond de Tweede Wereldoorlog aankaartte en daarvoor meermaals diep door het stof moest, maar ondanks dat zijn strijd lang niet heeft willen staken. Na zijn zelfmoord bleek dat hij enkele dagen eerder had gezegd, zowel tegen Theo van Gogh als Ischa Meijer in twee afzonderlijke interviews, dat hij er een eind aan zou maken. (Die vraaggesprekken zijn later respectievelijk uitgezonden en gepubliceerd.) Hij kon het, vertellen dat hij de beslissing had genomen zichzelf zelfmoord aan te doen.

Een ander voorbeeld is de zelfmoord van de Japanse schrijver Yukio Mishima, die in 1970 seppuku pleegde na een mislukte staatsgreep. Seppuku is een bloederig en zeer pijnlijk zelfmoordritueel dat zich laat omschrijven als ‘eervolle harakiri’. Het behelst meer dan eigenhandig een mes in de onderbuik steken: ook het schrijven van een gedicht over de eigen dood hoort erbij, plus onthoofding door een helper. Deze manier was Mishima op het lijf geschreven aangezien hij probeerde de normen en waarden van de samoerai, de uitvinders van seppuku, in ere te herstellen – in het vrije Japan van Haruki Murakami kon hij niet leven. Het kan niet anders of hij heeft de tijd genomen om zijn zelfmoord voor te bereiden, want hoe plotseling die ook mocht lijken, het ritueel vergt nogal wat organisatie.

Het verbeelden van de zelfmoord van de schrijfsters in Vice is een manier om de kracht van die vrouwen te benadrukken. Zij waren sterk genoeg voor het maken van voor sommigen onverteerbaar ambigue beslissing, namelijk het kiezen voor de dood als ultieme vorm van zelfbeschikking en tegelijkertijd de keuze om finaal onvrij te zijn, een keuze waarvan ze van tevoren niet wisten of het een oplossing zou zijn. De foto’s in Vice vieren de onherroepelijke moed van de schrijfsters, hun worsteling met het leven, de dood als last resort en het egoïsme in zijn sterkste vorm.

Zelfmoord is nu eenmaal een uiterst egoïstische daad, dus laten we dat dan ook waarderen voor wat het is. Net zoals dat in de rest van de modefotografie het geval is, draaien de foto’s in Vice om egoïsme. De manier waarop dat is verbeeld mag de lezer weliswaar rauw op het dak vallen, het zijn foto’s die onmiddellijk intrigeren. Afstotelijk zijn ze niet, daarvoor is de setting te geënsceneerd en is de mode-invloed te zichtbaar aanwezig. De afbeeldingen alleen doen het werk; meer informatie in de bijschriften is niet nodig.

Ik vind het zonde dat Vice zo snel met verontschuldigingen is gekomen en het item van de website heeft verwijderd. Er rust ontegenzeggelijk een taboe op zelfmoord, terwijl kiezen voor dood-zijn voor sommigen juist een reële optie is. Het idee dat iedereen het recht heeft om dood te gaan, is in de wereld nauwelijks geaccepteerd en ik vraag me ook ten zeerste of we in Nederland voor die gedachte openstaan – of we überhaupt ontvankelijk zijn voor een open gesprek over zelfmoord. Het is betreurenswaardig dat het breekijzer in dezen, ‘Last Words’, geen lang leven beschoren was.  

Vergelijk:

21 juni 2013

Mijn verlangens zijn relatief simpel vandaag:

– nog een liedje horen
– gewoon de tuin
– een nieuwe versterker kopen
– dat niet symbolisch maken
– de planten levend houden
– een berenparaplu met oren
– het cadeautje geven dat je niet verwachtte
– het sorbetijs ongesmolten uit de vriezer halen
– een korte wandeling met jou
– deze kleren netjes opvouwen
– drie avonden op rij couscous-salade eten
– een panamahoedje
– nieuwe sokken
– voelen hoe zacht die zijn
– frietjes eten met de kinderen
– vragen of ze een leuke dag hebben gehad

21 juni 2011

Soms zie ik niet scherp. Soms denk ik dat mijn bloeddruk te hoog is. Soms denk ik dat ik uit het niets wakker zal worden. Soms denk ik dat alles om me heen niet echt is, hoewel ik bij alles herinneringen heb. Soms denk ik dat mijn ledematen niet van mij zijn, vervolgens beweeg ik ze. Vaak denk ik dat ik drie gedachten verwijderd ben van een paniekaanval. Soms denk ik dat ik nog niet naar de deur kan lopen. Soms denk ik dat iemand me opeens van achter zal laten schrikken. Soms ben ik bang dat ik opeens ga denken dat alles op mij betrekking heeft. Soms heeft alles op mij betrekking. Soms denk ik dat de nieuwslezers op tv het tegen mij hebben omdat ik weet dat dat is wat gekke mensen denken. Soms denk ik dat alles wat ik zeg het voorlezen van een afscheidsbrief is, daar word ik bang van. Soms denk ik dat ik nooit meer bang zal zijn, wat evenzogoed een irrationele gedachte is. Soms denk ik dat ik een hersentumor heb. Soms hoop ik dat het zoiets fysieks is. Soms denk ik dat er iets beweegt in mijn ooghoek, maar het is altijd een bestaande boom. Soms denk ik dat ik geen adem meer haal. Ik kan wel een kwartier lang denken dat ik geen adem meer haal. Soms denk ik dat ik te hoge verwachtingen heb van mezelf, vervolgens noem ik dit een goede eigenschap. Vaak is het alsof mijn lichaam een trechter is en alles wat ik zeg is van vloeistof. Als ik rustig lig voel ik allerlei elektrische sensaties door mijn hoofd gaan, alsof iemand een batterij in me kwijt wil. Als dat zo is, zou ik me opgeladen in plaats van opgelaten of afgeschreven moeten voelen. Soms denk ik dat het zich steeds verplaatst en dat ik altijd achter de feiten aanloop. Banger ben ik dat de feiten niet bestaan. Mijn therapeut spreekt in op mijn antwoordapparaat en zegt dat dit inderdaad de hel is, maar dat het onderdeel is van het proces. Dat wil ik weten. Ik wil weer onderdeel van het proces zijn. Ik hoop dat er over schrijven helpt het een herinnering te laten zijn. En dat het geen refrein wordt dat zich in me vast zingt. Ik denk dat ik zoveel mogelijk moet proberen dingen te doen. Ik denk dat ik heel bang zal zijn voor helemaal niets.

21 juni 2009

Maandag ga ik naar de dokter (gynaecoloog, gespecificeerd) – doodeng. Moet ik daar met mijn benen wijd mijn binnenste prijs gaan geven? Ik heb ernstig het vermoeden dat ik hormonaal zwakbegaafd ben. Ik heb nu simpelweg helemaal geen seksuele aandrangen meer wanneer het andere mensen betreft (don’t worry, het bestiale trekt me ook niet) – alles wat ik zou doen (doe) is puur mechanisch. Het zou kunnen dat ik tot een nieuw soort mens behoor, waar tot nu toe nog niet over gedocumenteerd is, een soort nieuw stadium in de evolutie, fin, het is mogelijk – immers, eerlijk gezegd geloof ik wel dat we over een jaartje of 500 allemaal in een reageerbuis onder een tl lamp het leven ingetechniekt worden, maar ik weet niet of ik tot een nieuw soort mens behoor. Want: ik ben in veel dingen conservatief. Ik loop niet in een leren jackie de student uit te hangen – ik zou mezelf liever het leven uitdirigeren dan een bierbuik of grote ‘hoodie’-trui te dragen, maar ja. Het is jedenfalls moeilijk te beslissen of anderen het allerbelangrijkste, of vrij triviaal zijn. Combinatie? Een ding is zeker: ik moet ophouden overal een middenweg te zoeken. Weg met dat hele grijze gebied, grijs wil zeggen: mist. In welke vorm dan ook. Op de kleuterschool leerden we al dat je, als je alle kleuren mengt, altijd op poepbruin uitkomt. Ik wil helder zien. Ik beloof mijzelf: vanaf nu ga ik niet zozeer dingen weten, maar wel dingen menen en uitdragen dat ik het een en ander weet. Ik raak mijn rug aan waar het jeukt. Het jeukt.

21 juni 2007

Alles wat ik weet valt in stukjes, alles, wat, weet, ik? Alleen het decor staat stil in mijn leven, ik ben zestien en de wereld is zoveel groter dan mijn borsten – waar ga ik beginnen? Vandaag bij verliefd zijn. Wakkerworden en tevreden ademhalen, angstig ademhalen, maar ademhalen. In slaap vallen en weten wie er is. Ik kan het niet hebben dat ik opeens rekening moet houden met zoveel hoeveelheden: hoeveel minuten heb ik aan andere dingen gedacht, in hoeveel liedjes heb ik mezelf herkend, hoeveel dagen heb ik deze BH nu al aan… Het is een zwaar gevoel, dit opstijgen, maar bovenal voor herhaling vatbaar. Ik weet het niet, wat, weet, ik, alles? Ik ben niet meer ongelukkig, wat een opluchting, maar word iedere dag opnieuw geconfronteerd met de miezerig-pathetische persoonlijkheid die ik me in de loop der jaren eigen heb gemaakt. God, ik voel me zo puber in hart en nieren: radeloos en raadselachtig, de wereld is mijn masochistische trekpop. Misschien is het de hooiberg zelf die prikt, niet zozeer de verdwaalde naald. 

Eens in de zoveel tijd overkomt mij het volgende: geen koffie gedronken hebben en een trein moeten halen. Of nog een beetje tijd hebben maar daarin niet meer alles kunnen doen wat je wilde, en een trein moeten halen. In één klap levert dat net zoveel stress op als wanneer er plotseling bezoek komt (‘we zijn er over een kwartier’) en alles nog een flikkerse bende is, inclusief jezelf. Op zulke momenten moet er dan ook nog een stukje voor het Tirade-blog geschreven, bijvoorbeeld over de nieuwe DSM.

Wanneer ik niet echt haast had gehad en in de nomade-modus op pad was geweest, had ik gerust een trein later genomen, want voor een bak koffie heb ik nu eenmaal veel over. Nu werd ik echter overdonderd door de afweging of ik mijn resterende vijf minuten moest inzetten voor het controleren van het saldo op mijn ov-chipkaart of voor het zwarte goud. Ik liep in de richting van de Starbucks op het station; ik liep in de richting van de kaartjesautomaat – een kortstondige besluiteloosheid.

Ik koos braaf voor de kaartjesautomaat. Dan kon ik tenminste in de trein neerploffen en even voor me uit staren, om een poging te doen mijn zachtjes ruisende hoofdpijn onder controle te krijgen. Ik wilde niet zomaar op de goeie gok in de trein springen, voor je het weet moet je aan een conducteur uitleggen dat je nog koffie móest hebben. Dat zou de conducteur overigens best begrijpen – er zijn veel beroepen waarbij koffie onmisbaar is, maar voor treinconducteur of -machinist lijkt cafeïne me essentieel. Bij hun stakingen (met de buschauffeurs) staat dat massaal te staan op een of ander veld met een mal petje op, gratis koffie van de vakbond en kapotgekauwde sjekkies in de mondhoek, de ingrediënten voor gezond en geconcentreerd het werk neerleggen.

Kyrie eleison! Op de treeplank van het treinstel wilde ik eigenlijk niet meer. Ik had de drukte kunnen gebruiken om tegenover mezelf te verantwoorden dat ik zou zijn uitgestapt, maar dat deed ik niet. De eerste de beste die ik in de trein trof, toen ik net had plaatsgenomen, was een meisje met een enorme rugzak van De Kiosk.

Ze zei: ‘Wilt u koffie, th…’

‘Koffie!’

‘Sterke koffie?’

‘Zo sterk mogelijk.’

‘Doe ik er minder water bij.’

Ik geef onmiddellijk toe dat een bakje van de cateringservice in de trein het niet haalt bij wat ik zelf zet. Wat doen ze in godsnaam met dat spul? Behalve dat het aanmaakpoeder met heet water is, lijkt het alsof het meerdere keren door een filter is gejaagd, net zolang tot het de gewenste kleur en transparantie heeft bereikt, die verdacht veel lijken op – ligt voor de hand – die van thee. En dat wilde ik allemaal wel tegen haar zeggen, want het is godgeklaagd dat er ook nog een bedrag tegenover moet staan waar de honden geen brood van lusten… Maar nee, ik was helaas erg chagrijnig maar geen onfatsoenlijk mens. Mijn aanmaakdrapje in een Starbucksbekertje was altijd nog beter dan helemaal niets.

Zelfs koffie van inferieure kwaliteit geeft het gewenste effect. Kon ik me weer focussen op het schrijven van dit stukje, het maakte niet uit dat ik daarvoor een halve week aan kranten moest doorspitten of via een half werkende internetverbinding een afbeelding van een koffiekopje moest uploaden, noch dat er een man met druipsnor over mijn schouder meekeek op mijn scherm. Ik blikte nog eens naar buiten en inderdaad: het zou mij allemaal worst wezen.

Een aantal weken geleden is er een nieuwe versie van het handboek voor geestesziekten verschenen, de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Voor iedereen die altijd al wilde weten wat er mis met je was but were to afraid to ask. Voor iedereen die zichzelf de stuipen op het lijf wil jagen, want iedereen kan zich wel in een passende psychische aandoening herkennen. De formuleringen van de lemmata dragen daaraan bij: ‘diagnostisch criterium: x van de y onderstaande symptomen’. Een beetje alsof je al jeuk krijgt bij slechts het zien van een zwerm muggen. Het is dan ook van het grootste belang dat uitsluitend artsen een dergelijk hand boek ter hand nemen.

Ook dat is riskant, want naar blijkt heeft tweederde van de psychiaters die de samenstelling van het handboek voor hun rekening nemen, banden met de farmaceutische industrie. Connecties hebben in het veld is waarschijnlijk de reden waarom die personen zitting nemen in de commissie en dat zal deels ook terecht zijn. Echter, op het moment dat er sprake is van financiële afhankelijkheid van de industrie die specifieke antipsychotica fabriceert, is er iets ernstigs aan de hand. Als degenen die de criteria voor verschillende ziektebeelden vaststellen profijt hebben van het aantal mensen dat aan dat beeld voldoet (zoveel mogelijk), dan zet dat de formuleringen in de nieuwe DSM logischerwijs op losse schroeven. Stel dat er tien symptomen onder een bepaald ziektebeeld vallen. Je hoeft niet aan alle te voldoen om het etiket ‘ziek’ te verwerven, maar aan zes. Maak daar eens vijf van, en zie hoeveel vaker het een of andere medicijn over de toonbank gaat.

Laat ik eraan toevoegen dat niet iedere arts met de DSM in de hand meteen een kwakzalver is. Althans, ik neem aan dat er over het algemeen kritisch gekeken wordt naar de eventueel voorgeschreven medicatie, voordat de patiënt een hele zak antipsychotica aangesmeert krijgt. Ik geloof ook – onder voorbehoud – dat er onderaan een lemma in de DSM niet staat welk merk medicijn effectief kan zijn, wel welke stoffen of bestanddelen er in aanmerking komen.

De getallen uit het onderzoek blijven niettemin schrikbarend. Van sommige subcommissies is nu bekend dat alle leden op een of andere manier een belang hebben bij de farmaceutische industrie, zoals bij de afdeling slaap- en waakstoornissen. Het risico op belangenverstrengeling is dan levensgroot. In die categorie is zelfs het fenomeen restless leg syndrome als aandoening toegevoegd – wie heeft er van tijd tot tijd geen last van? – wat doet vermoeden dat de commissieleden inderdaad in de greep zijn van een soort ‘up-sellen’.

Nog een voorbeeld. In de werkgroep die handelt over substantiegerelateerde stoornissen, dus alle psychische afwijkingen als gevolg van de inname van iets, heeft 58% van de leden financiële connecties met de farmaceutische industrie. Ik zou graag onderzocht zien of die psychiaters ook aandelen hebben in de productie van de middelen die zij zien als veroorzakers van psychische ellende, dan zou het beeld pas echt compleet zijn. Wie weet houdt die subcommissie wel een hele economische keten van verruimende middelen en bijbehorende medicijnen is stand – een economische keten die zich nota bene uitbreidt, want ook in deze sectie is een aantal ziektebeelden toegevoegd. Mijn vermoeden is dat er ook iemand bijzit die zich verbergt achter de naam Max Havelaar, makelaar in koffie etc. Vanaf eind mei maken namelijk ook koffieverslaving en bijbehorende afkickverschijnselen (caffeine intoxication) deel uit van de catalogus der geestelijke afwijkingen, met maar liefst drie verschillende varianten, waarvan de gemene deler er zo uitziet:

(1) restlessness
(2) nervousness
(3) excitement
(4) insomnia
(5) flushed face
(6) diuresis
(7) gastrointestinal disturbance
(8) muscle twitching
(9) rambling flow of thought and speech
(10) tachycardia or cardiac arrhythmia
(11) periods of inexhaustibility
(12) psychomotor agitation

Wanneer vijf van bovenstaande symptomen vastgesteld kunnen worden, voldoet de patiënt aan het ziektebeeld. De Max Havelaar die dit heeft bedacht heeft het ei van Columbus gevonden, want hierin kan heel de koffiedrinkende wereld zich herkennen. We zijn ziek. Welke medicijnen er aan te pas moeten komen was niet te achterhalen, maar ik bid en hoop dat er voorgeschreven wordt om nog méér koffie te drinken.

Gisternacht droomde ik dat ik een liedje van Boudewijn de Groot hoorde met als titel “De eerste keer dat ik naakt je deken om mag slaan”, over je voor het eerst zo op je gemak voelen bij een nieuwe geliefde dat je naakt door hun kamer kunt scharrelen, het bed op kunt maken. Het refrein ging als volgt: ‘als ik denk / dat het morgen beter gaat / als ik denk / dat het morgen beter gaat’ – tot aan de fade-out, en eigenlijk bevatten de coupletten ook enkel deze tekst. Maar het was een mooie melodie, die nog een daglang door mijn hoofd zong. Daarna deed iemand iets in mijn drankje en werd ik in paniek wakker, mijn lichaam natuurlijk tintelen, het donker krioelen voor mijn ogen, de hele heisa – toen ben ik maar even gaan plassen.

De laatste dagen, ik neem aan dat jullie dat ook gemerkt hebben, is het weer heel vreemd geweest. Dit soort grijs halflicht, zon boven wolkendek, brengt mij van mijn stuk, ik word er gevoeliger van dan ik al was. Geagiteerder, ook. Net als van zee en wind: onveilige gevoelens. Schilderijen met hollandse luchten er op – ik kan er niet naar kijken. Ik wil naar de bergen vluchten, daar twee kinderen baren, kalfjes grootbrengen in het hooi en boodschappen doen in de Spar. Dagenlang zon en sneeuw zijn zoveel uitgesprokener dan dit gemiezer van van richting veranderende wind. Van zon word je natuurlijk ook sentimenteel (zie vorige week), maar het zijn eenduidigere gevoelens, niet dat halfslachtige heen en weer geslinger. Als zoiets me van mijn stuk brengt, ook wel deze gedachte: leer mij mijn schouders op te halen. Leer mij hoe je naar een dwarsfluit die a-mol speelt luistert en alleen dat hoeft te erkennen: dat is een dwarsfluit, ze speelt een toon. Zonder meteen in innerlijk snikken uit te barsten. Zonder ontroerd te zijn omdat een oude man een frietje eet op de straathoek. Zonder een gedicht te willen schrijven, of van jezelf te balen, als dat niet lukt. Ik weet wel dat er andere uitersten zijn, dat er iedere avond mensen afgestompt voor de tv zitten en de antwoorden in televisiequizzes niet weten, maar toch, dit is een uiterste, een pool is een pool, en rond de evenaar is het warmer …

in een vlaag van verstandsverbijstering
kocht ik vanochtend abrikozen waarvan ik dacht
dat het perziken waren
en er beginnen eindelijk woorden
voor deze leegte te komen
ik bedoel dat ik kan omschrijven
hoe ik in een grote weerklinkende hal
de bast van lichtgekleurde platanen afkrab
of hoe ik drie dagen lang in m’n eentje
verflucht door de hete zomerlucht verspreid
met een kwast met een handvat van plastic
terwijl ik een wit operatiepak draag
met blauwe hoesjes om mijn schoenen
en hoe ik de piepende remmen
van een goederentrein hoor in mijn hoofd
op het moment dat iemand mijn naam zegt of niest

de eerste keer dat je deze leegte voelt
kun je dat nog niet uitspreken, zeg ik
nu proef je het ijzer al in je mond
nog voordat de woorden zich aandienen
maar ze zijn er tenminste wel, woorden
ze zwermen en kletsen en verenigen zich
in het bovenste stukje van je buik
waar ze de definitie van misselijkheid vormen
tegen wie praat ik eigenlijk?

Zoals ik nauwelijks in staat ben om een bekende te herkennen in een mensenmenigte heb ik een blinde vlek voor nobele initiatieven. Zo werd ik afgelopen week ineens herinnerd aan het bestaan van Amber Alert, een politievehikel dat met duizend monden van zich laat horen wanneer er een kind wordt vermist. Krantenberichten over vermissingen sla ik uit gewoonte over, behalve als het over kunst- of boekenroof gaat.

Het was dan ook niet het nieuws over de evaluatie van het Amber Alert voor de vermiste broertjes Ruben en Julian dat mijn aandacht trok, maar het berichtje over de belangstelling die de kunstwereld voor het Amber Alert heeft. Tijdens een hoorzitting over kunstdiefstal, waarbij onder andere het Catharijneconvent en de Kunsthal vertegenwoordigd waren, deden kunstspeurders de suggestie een Amber Alert in te stellen wanneer er kunstwerken zijn verdwenen. Het Art Alert zou direct groot alarm moeten slaan via de social media, want dat ‘maakt de pakkans groter’. Spoorloos voor musea, topvermaak.

Wie nu al op zoek wil gaan naar vermist cultuurgoed kan terecht bij bibliotheek Tresoar in Leeuwarden. Daar werd vorig jaar een heus cold case-team in het leven geroepen om mysteries op te lossen. Het publiek is inmiddels verzocht de verdwenen boeken van de Universiteit van Franeker op te sporen. Bij een controle van de boekenkasten ontdekte een bibliothecaris op 18 augustus 1648 dat er een slordige 122 boeken ontvreemd waren. Destijds bleek al dat een student enkele exemplaren achterovergedrukt had, maar tot op heden is er van circa honderd boeken geen enkel spoor. Om het ons gemakkelijk te maken publiceert Tresoar met het Book Alert een uitgebreide titelbeschrijving.

Zouden er al nuttige tips binnen zijn gekomen? Ik kan me niet voorstellen dat de telefoon plotseling roodgloeiend staat. En hoe zou zo’n melding gaan? ‘Ja goeie, mei Gurbe Typstra út Pingjum. Ik tink dat ik hjir yn’e kast de “XII.2.6 Thucydides de Bello Peloponnesiaco, graece & latine etc. etc.” stean haw. En dy wolle jo werom?’ Om de mensen met zulke gedrochten van titels op te zadelen en vervolgens te vragen of ze bereid zijn op zoek te gaan, lijkt mij overduidelijk niet effectief of serieus te nemen. Was ik een cynicus dan zou ik denken dat het om een hoax ging.

Een eventueel echt Amber Art Alert zou vooral veel lolbroeken aantrekken. Stel dat het Catharijneconvent had opgeroepen uit te kijken naar die recentelijk gestolen monstrans, dan hadden er waarschijnlijk eerst honderden mensen gevraagd wat dat eigenlijk is, een ‘monsterans’. Komt er een uitgebreide beschrijving, bijvoorbeeld ‘BMH m10417a: verguld zilveren stralenmonstrans op ovale voet, versierd met vele diamanten, met ter weerszijden van lunula een engel en eronder evangelistensymbolen, 1782-1798’, weten we nog niets. Ondertussen rijdt er iemand rond met in zijn kofferbak een hostiehouder van een meter hoog, om via colportage te verpatsen aan iemand die denkt dat het een kandelaar is. En nog levert het geen tips op, want naar een kandelaar was het Catharijneconvent niet op zoek.

Mijn gratis tip voor de verenigde musea: houd het Art Alert binnen de Art World.

“The clothes of most of the women who passed were like caricatures of the clothes in the shop windows, but when they stopped to look you saw that their eyes were fixed on the future. ‘If I could buy this, then of course I’d be quite different.’ Keep hope alive and you can do anything, and that’s the way the world goes round, that’s the way they keep the world rolling. So much hope for each person. And damned cleverly done too. But what happens if you don’t hope anymore, if your back’s broken? What happens then?” – Jean Rhys in Voyage in the dark

Dit vind ik een mooi citaat. Maar het frustrerende en vreselijke aan mooie dingen is dat ze zo moeilijk met anderen te delen zijn, tenminste, iedereen heeft wel een idee van wat mooi is maar waar je het over hebt als je over mooie dingen spreekt is eigenlijk altijd een kapsel in een catalogus of een tweedehands pailletten t-shirt dat snel onder een stapel nieuwere kleren zal verdwijnen, maar wat ik bedoel als ik zeg mooi, is: betekenisvol. Het is onmogelijk om wat veel voor je betekent – en ik bedoel écht, niet zoals het iets voor je kan betekenen dat er een knappe nieuwe barvrouw werkt in het café waar je vaak komt of dat de belastingdienst zojuist 200 euro terug heeft gestort, maar op een manier die alleen jij zo ervaren hebt, waarvan je het gevoel hebt dat als je hem niet snel met iemand kan delen, je zult ontploffen – met iemand te delen. En dit is waar alle actieve vormen van eenzaamheid uit voortkomen, uit het feit dat je zo’n citaat als hierboven wel over kunt typen, maar dat wat het met je doet onzegbaar is; er is niemand met wie je het over mooie dingen uit deze categorie kunt hebben, want we kunnen niet in elkaars hoofden kijken. Es gibt unendlich viel Hoffnung – nur nicht für uns.*

De laatste dagen zat ik in de zon een beetje over dit soort dingen na te denken, en de eerste kleine golfjes van zomer-blues begonnen zich zich aan te dienen, waarvan akte. Dat is niet erg, het is heel fijn om de hele avond op je dakterras te zitten en een beetje op de afgelopen jaren terug te blikken terwijl je sentimenteel wordt van de combinatie uitzicht & whisky. Hier is een lijstje van dingen waar ik de afgelopen dagen sentimenteel over was:

Alles waar ik nooit bang voor was
De krant op mijn tafel, die ik lees, dan vergeet wat er in staat
De toekomstige doelen die ik mezelf voor ogen houd, die ik houd, dan vergeet wat ze zijn
Het haar op mijn buik
Aan je huid likken
Mijn exhibitionistische neigingen
Weten dat je nooit iets zou veranderen
Stockholm (2008)
15 zijn (2005)
Wat ik vorige zomer deed
Opbiechten om toekomstige acties te rechtvaardigen
De botten die mijn heupen zijn
De geelheid van licht (1990-2013)
“Als je niet in het middelpunt van de belangstelling staat, dan begint je naam niet met een hoofdletter”
Mijn eigen woorden tussen aanhalingstekens zetten
La Ludwigskirche en Munich (1908)
Blijf laat op! Drink wijn! Eet de tomatensandwich die ik net voor je maakte! Ik hou van je!
New York Harbour 1927
Een aansteker met een bloem er op
Die ik uit iemands achterzak stal
Terwijl ik in haar broek wilde zijn
Doorgaan
De Alpen (1994-?)
Een expositie van Sophie Calle
Het geluid van remmende remmen
Ik zal dat tentamen halen (godverdomme)
Mijn eigen woorden tussen haakjes zetten
Een moeilijk artikel lezen
Daar in slagen
Optimisme
Mijn arrogantie die een projectie van liefde is
Het woord ‘geveinsd’ te zacht uitspreken
Denken dat alles wat je zegt het voorlezen van een afscheidsbrief is
Daar bang van worden
Hier word ik gelukkig van:
Mijn trouwdag
Mijn eerste kind
Niet-bestaan
Hysterisch gehinnik, of een voorzichtige glimlach
Daar heb je me een beslissing
Hier heb ik: mijn handen
Een babyvarkentje op een sticker
Een drankje
Mijn culinaire zwanenzang
Zeggen dat je lichaam een ballon is, en alles wat je doet is de speld
High five
Mijn bankrekening
Soms is het onmogelijk om te stoppen met lezen, televisie kijken, je sms’en
Alles ontvouwt zich
Met name mijn lievelingsblouse ontvouwt zich
In verschillende tijdzones zijn
Over regen zingen in de regen
Mooier zijn dan ik ben
Mooier zijn dan je bent
Het moment waarop het me niets meer kan schelen (2080)
En niet meer harder rennen dan een tijger 
Maar nog wel veel liever dan een tijger zijn

*Franz Kafka in gesprek met zijn vriend Max Brod

Als jij op maandag de computer aanzet en deze pagina aanklikt met een gegrond vermoeden van het soort stukje dat je hier kunt verwachten, dan doe ik iets niet goed.

‘Wat een leuk begin! Heel anders dan ik had gedacht!’

‘Vind ik ook! Je krijgt ook meteen superveel zin om de volgende zin te gaan lezen!’

‘Zeker weten!’

Het grootste gevaar van bloggen, columns schrijven, de romankunst bedrijven en het leven leven: herhaling… sleur… Of om me te beperken tot de letteren en mijzelve: voorspelbaar worden… van iedere tekst een invuloefening maken en daarmee jezelf reduceren tot uitvoerend kunstenaar… ‘t is me een neukende gruwel… En het publiek zal je er niet van weerhouden… dat is dól op routine… zelf leggen de mensen ook iedere dag dezelfde routes af, verrichten dezelfde werkzaamheden, bereiden dezelfde gerechten, bezoeken dezelfde sites…

Terwijl kunst moet de-automatiseren – anders is het geen kunst.

‘Gaap, gaap.’

‘Hij is mij een beetje te serieus vandaag, ik ga de aardappels schillen.’

‘Nee, nee, volgens mij begint ’t nu echt!’

Laat ik snel tegemoetkomen aan je verwachtingen… Wat je hier verwacht/hoopt te lezen is iets als:

Slagerij

Hoewel het opvoeren van grootschalige/spectaculaire/wereldwijde goochelshows waarschijnlijk wel altijd mijn Favoriete Lievelingspassie Numero Uno zal blijven – live on stage een onderdanige assistente (glitterbadpak, majorettestaf) doorzagen… daar kun je mij midden in een boek van Cees Nooteboom voor wakker maken – heb ik hier de afgelopen weken met on-ge-loof-lijk – ik mag eigenlijk wel zeggen: tomeloos –  veel inzet, enthousiasme én plezier – ondanks de wetenschap dat dat slechts aan een handjevol getalenteerde connaisseurs (m/v) zal zijn besteed – denkles en schrijfonderricht gegeven, maar nu mijn broer mij heeft gevraagd om – net als vorig jaar, en het jaar daarvoor – op zijn slagerij te passen omdat hij als hardwerkende middenstander ook weleens wil toekomen aan een stukje rust et cetera, et cetera, geldt deze blogpost als een piepklein, tussentijds Adieu.

‘What the fuck? Waar heeft die gast ’t over?’

‘Hij heeft twee weken blogverlof.’

‘Gaat ie op vakantie?’

‘Hoe kan ik dat nou weten als jij er de hele tijd doorheen lult?’

In Harkdorp, where we lay our scene, lijken de dagen op elkaar… Ik rijd naar een boerderij, loop met de boer de wei in om een koe uit te zoeken – en trek m’n gun uit m’n schouderholster. Pang, pang – spatspetter. Eventuele kalfjes knal ik ook meteen af. Uit mededogen. Even later sleep ik het lijk van het met een touw aan de trekhaak van m’n Jeep gebonden koebeest door het dorp… Ik wil natuurlijk geen bloed in m’n wagen… Onderweg niet vergeten de dorpelingen te groeten… iedere bevriende klant is een tevreden klant…

De vrouwtjes in Harkdorp zijn allemaal dol op de worst van m’n broer.

Op het plaatsje achter de slagerij zaag ik de koe in bloederige hompen (je begrijpt dat mijn goochelervaring me daarbij goed van pas komt!), waarna mijn vrouw en dochter de biefstukjes droogföhnen en fraai uitstallen in de vleesvitrine in de winkel… Laurierblaadjes hier, wat peperkorrels daar… je kent die serveersuggesties wel…

Het zijn vermoeiende, maar ook erg afwisselende weken daar in Harkdorp… De ene dag verzorg je als hoofdverantwoordelijke van de kwaliteitsslagerij de catering voor een ondanks de crisis florerende handelsonderneming, de andere dag zet je een BBQ op voor de kwieke deelnemertjes aan de regionale avondvierdaagse… Op een doordeweekse ochtend zijn de hartelijke opmerkingen die je uitwisselt bovendien beslist niet van de lucht…

‘Mag het misschien iets meer zijn?’

‘Van jouw vlees krijgt een vrouw als ik nooit genoeg, mooie jongen… Leg er gerust nog maar een lapje bovenop.’

‘…’

‘Ach, weet je… ik loop al zo te sjouwen met die tassen… kom je ’t vlees vanmiddag even bij me thuis brengen? Dat doet je broer ook altijd zo lief.’

Het hoogtepunt van een werkweek vind ik de dinsdagavond… gehakt draaien… Een heerlijk karweitje is dat… ik raak altijd in een lichte trance als ik die brokken vlees door de gehaktmolen sta te duwen… Wel oppassen voor je vingers, want gehakt met kluifjes d’r in… daar zit natuurlijk niemand op te wachten!…

Over gehakt maken gesproken… is ’t niet hoog tijd dat ’r wat vaker iemand een paar fraaie roze-witte balletjes van één of ander zouteloos, schijnheilig, gemakzuchtig oeuvre uit de NED-LIT draait?… Of anders van (de bezigheden van) politici, zakenlieden of mediavogels?

Zelf ben ik vrij druk met mijn goochelcarrière, maar dat laat onverlet dat de tijdgeest wel een flinke schop onder z’n  hol kan gebruiken… Gezocht: polemist met bergschoenen…

Om W.F. Hermans, Door gevaarlijke gekken omringd (1988;p.505), te citeren:

‘Natuurlijk is polemiek nuttig. Iemand die denkt dat het maar het beste zou wezen voor eeuwig en altijd de lasteraars, de leugenaars, de bedriegers en de imbecielen het hoogste woord te laten voeren zonder ze belachelijk te maken, die kan beter heroïnespuiter worden of zich dood drinken.’

Of zoals het in Maarten van der Graaff’s Vluchtautogedichten (2013;p.45) heet:

De sfeer verzieken is een levensvervulling.

Op maandag 24 juni ben ik hier weer terug – uiterlijk. Want mochten ze inmiddels internetaansluiting hebben in Harkdorp, dan zie ik misschien wel kans om eerder iets te posten.

Ciao, ciao, de ballen, adieu en tot ziens.

Tirade – of je worst lust.

Tirade – snijdt dieper.

Soundtrack bij deze blogpost:   If you want blood… you got it.

Eerdere afleveringen uit deze serie lees je: hier.

Sinds de aflevering van Zomergasten waarin trendvoorspeller Lidewij Edelkoort te gast was, is mij een aantal van haar beweringen bijgebleven. Zo vertelde ze met grote stelligheid dat Het Individualisme voorbij is, wat zou betekenen dat we de neiging om in groepsverband iets te ondernemen weer laten prevaleren boven die om solo te vliegen. De directe uitwerking daarvan zou zich tonen in het groeiend belang van bijvoorbeeld ouderwetse kneuterigheid, collectieve gezelligheid en allerhande clubjes.

Hoewel de trends die Edelkoort ons voorschotelt voornamelijk een zichtbare uitwerking hebben in de mode-industrie, zijn haar voorspelling algemeen en, naar eigen zeggen, mondiaal geldig. Dat betekent volgens mij dat wanneer iemand haar profetieën letterlijk volgt, diegene altijd een stap voor is op ontluikende tendensen. Diegene is verzekerd van de ultieme hipheid – althans, voor zover Edelkoort het bij het rechte eind heeft.

Twee weken geleden vond in Amsterdam het Das Magazin Leesclubsfestival plaats. Op de zaterdagavond waren er in de stad dertig verschillende leesclubjes georganiseerd, met als afsluiting een gezamenlijk feest in de Melkweg. Het was een succes. Ook ik deed mee aan zo’n leesclubje. Mogelijkerwijs voelden de twintig anderen, al dan niet bewust, net als ik dat er een zekere mate van groepsgevoel kwam bovendrijven. Een positief maar ambigu gevoel, want het leesclubje had immers een willekeurige samenstelling. Niettemin vonden we elkaar in de letteren, legden de auteur het vuur aan de schenen en dronken we gebroederlijk shotjes van het een of ander. Ik wist van tevoren niet dat ik daar zin in had.

De leesclubformule van het Das Mag Festival mag dan precies binnen de vooruitzichten van Edelkoort vallen, hip is het niet. Een substatieel deel van mijn groepje bestond uit provinciale huisvrouwen van middelbare leeftijd die het boek zo te horen al met hun eigen clubje hadden doorgenomen. Zij kwamen daar om de auteur te bombarderen met loftuitingen en om het groepsgesprek te kapen. Meteen daarna moesten ze de trein halen. Van de anderen vond een enkeling het doodsaai, en om eerlijk te zijn begrijp ik dat wel. Het heeft iets van een les Nederlands op de middelbare school. Overigens had het festival een veel hippere ingevulling kunnen hebben met meer jonge, nieuwe, voortuitstrevende schrijvers, maar in plaats daarvan bestond de line-up vooral uit opgewarmde ouwe taarten. Jonge schrijvers waren een minderheid, de debutanten bijna nonexistent. Connie Palmen mocht als mystery guest bij een leesclubje door een brandende hoepel springen.

Nee, leesclubs in festvalvorm plus fuif na afloop, dat is de vleesgeworden antihipheid. Waarom er dan in artikelen, zoals vandaag door Henk van Straten in Volkskrant Magazine, flink geplakt wordt met het etiket van het hipste event in letterenland, is moeilijk te begrijpen. Het Leesclubfestival is zeer oude wijn in nieuwe zakken, daarom werkt het juist. Het is niet voor niets dat Lidewij Edelkoort nog steeds vasthoudt aan haar voorspelling dat de Romantiek en de negentiende eeuw op dit moment via een onderstroom bezig zijn aan een opmars – de leesclub was toen populair. Wat Edelkoort heeft voorspeld op het gebied van het afkalvende individualisme zal wel kloppen; interessanter is dat ze daarmee De Onhipheid heeft voorzien. We gaan terug naar op z’n minst de jaren vijftig, met spruitjeslucht en al. Das Magazin voorop.