Dawn heeft genoeg wc-papier voor 40 jaar. “Ik heb al 34 jaar niet betaald voor mijn deodorant”, zegt ze, als ze een krat uit een stellagekast trekt, die vol ligt met teen spirit deodorantsticks. Dawn glundert. In haar schuur ligt naar schatting voor 17.000 dollar aan boodschappen, waar ze maximaal 1000 voor heeft betaald, meent ze. Dawn is een extreme couponer.

Als ik van een hectische dag op mijn werk thuiskom, kijk ik liever niet naar het nieuws, maar naar iets waardoor mijn hersenen ophouden met draaien. Ik wil dan graag geestdodende tv, zo oninteressant mogelijk. Jarenlang was ik heel gelukkig met Dr. Phil, wiens introtune ik mee kan praten: I want you to get excited about your life! Gitaardeuntje If you talk to me, you’re gonna have to be honest. Ook met MTV’s 16 & Pregnant was ik jarenlang erg tevreden, maar het bleek uiteindelijk te goede televisie. Door deze commentaarloze realityserie schijnt het aantal tienerzwangerschappen harder te zijn gedaald dan door welke overheidscampagne dan ook.

Sinds kort heb ik een nieuw dieptepunt ontdekt in de tv-geschiedenis. En nu echt: Extreme Couponing. Dit programma heeft wat uitleg nodig, want couponing is bij ons geen vanzelfsprekende bezigheid. Amerikaanse supermarkten zijn namelijk, ondanks dat ze giganormous zijn, nog niet modern genoeg voor een bonuskaart. Ze houden de jaren vijftig-traditie hoog om hun klanten kortingsbonnen uit te laten knippen uit buurtkrantjes en tijdschriften: coupons. Extreme couponers hebben van dit knippen een levensdoel gemaakt. Ze wonen zonder uitzondering in huizen die met de jaren steeds meer op supermarkten zijn gaan lijken.

Extreme couponers worden blij van stapels drukwerk in hun brievenbus. Sommigen struinen zelfs clicobakken af om met rubberen handschoenen (I got them for free!) besmeurde folders tussen het huisvuil tevoorschijn te trekken. Het combineren van kortingen is de crux. Bon van 50 cent korting, gecombineerd met bon van 99 cent korting op een instant noedelsoepje van 1 dollar 12, betekent dus dat de supermarkt je betaalt om deze smurrie de winkel uit te slepen. Daarvan neem je er dus 300 mee, althans zoveel als je maar bonnetjes kunt bemachtigen.

Soms vergt het couponen zelfs nog wat rekenwerk, want bepaalde bonnen geven 10 dollar korting bij besteding van meer dan 50 aan beauty-producten. En daarvan heb je er idioot veel nodig, als je ook bonnen hebt voor 1,50 korting op een fles shampoo van 1,99, die nu met een in-store discount (waar je weer geen coupons voor nodig hebt), 1,74 kost. Dan moet je dus meer dan 200 flessen shampoo kopen om in aanmerking te komen voor de 10 dollar korting. Vaak zijn hun bestellingen zo groot dat ze moeten pre-orderen. Dat houdt in dat ze pallets met honderden flessen frisdrank bestellen, of kattenvoer (ookal hebben ze geen kat), die ze achterin de winkel kunnen ophalen, bij het rubberen gordijn. Ze stippelen een optimale route uit door de winkel. Ze commanderen hun spouse, of hun kids om 70 pakjes satéprikkers te halen, 150 flessen ketchup, en zo voort.

Stacy, een stay-at-home-mom (kinderen: my mommy spends soooo much time on coupons) sleept wel negen volgeladen (Amerikaanse maat) boodschappenkarretjes naar de kassa, waarin onder meer 217 pakken pasta ligggen, 152 repen chocola, 70 pakken winegums, en 20 gallons frisdrank. En nadat de boodschappen ter waarde van een kleine 1200 dollar zijn gescand, komt de stapel coupons tevoorschijn. De spanning stijgt als de verveelde kassière de coupons begint te scannen, en het totaalbedrag langzaam terugloopt. De stress slaat ook nog even toe als de kassa vastloopt. Te veel coupons! En daar zijn de waterlanders, Stacy raakt overwhelmed, haar kinderen kijken bezorgd. Maar als de store manager erbij komt, en de kassière onder zijn toezicht handmatig alle bonnetjes heeft ingevoerd, komt het toch goed. De spanning stijgt, hoeveel korting zal ze hebben gehaald? Steeds meer omstanders kijken toe. Een man vraagt of Stacy zijn vrouw kan leren om net zo goed bonnetjes te sparen als zij. Het eindbedrag: 12 dollar en 87 cent. Bijna 99% savings! Heerlijke. “Dit is zo lekker”, roept Stacy als haar man en kinderen honderden platic tasjes naar de auto (met aanhangwagen!) tillen, “dit is zo ongelofelijk lekker.” Jammer eigenlijk dat wij een bonuskaart hebben.

Giovanni Virginio Schiaparelli begon in 1877 met het in kaart brengen van Mars. De donkere gebieden noemde hij zeeën, de lichte continenten; de verbindingen daartussen duidde hij aan als canali. Canali heeft verschillende betekenissen, maar in het hoofd van de vertalers uit die tijd – vlak na de voltooiing van een technologisch wereldwonder, het Suez-kanaal – stond er eentje met stip bovenaan: het door mensen gemaakte kanaal.

Geen wonder dus dat de Amerikaanse zakenman Percival Lowell de daaropvolgende jaren doorbracht met het zorgvuldig in kaart brengen van deze kanalen die, meende hij, door de ongetwijfeld intelligente bewoners van deze planeet gegraven moesten zijn om het water van de polen te vervoeren over heel de uitdrogende planeet. Lowells theorie werd door astronomen altijd met enige scepsis bekeken, maar verwierf grote populariteit bij het publiek, dat toch al in de ban was van het kanaal dat op aarde immers cruciale invloed had op de economie.

De tekeningen die Lowells publiceerde inspireerden diverse science fictionboeken, onder andere H.G. Wells’  The War of The Worlds. Die titel kennen we nu misschien vooral van het radiohoorspel dat Orson Welles er in 1938 van maakte, en dat tot grote paniek leidde omdat veel Amerikanen geloofden dat de aarde werkelijk door Martianen aangevallen werd. Het netwerk van ‘kanalen’ is inmiddels naar de prullenbak verwezen; de verbindingen die Schiaparelli waarnam waren slechts het gevolg van de menselijke neiging om in losstaande vlekken altijd een patroon te zien.

Lees hier over een andere vertaalfout met fatale gevolgen.

Wytske Versteeg schreef Dit is geen Dakloze, De Wezenlozen en Boy. Haar nieuwe roman, Quarantaine, verschijnt in oktober.

Volgende week, maandag 29 juni 2015, verschijnt Tirade 459. We openen het zomernummer met gedichten van Nobelprijswinnaar Derek Walcott, die prachtig zijn vertaald door Astrid Staartjes. In onze rubriek ‘de ambassadeur’ schrijft Henk van Straten hartstochtelijk over de melancholie in All That Is van James Salter (1925-2015).

Verder brengen we verhalend proza van Vamba Sherif, Marijn Sikken, Gerda Blees, Christiaan Ronda (debuut), Derko Laan (debuut) en Mira Aluç (debuut) en hebben we de eer om – als eerste literair tijdschrift van Nederland – een verhaal te presenteren van de gevestigde Spaanse auteur Hipólito G. Navarro (vertaling: Melani Reumers).

Er zijn drie nieuwe gedichten van Branko Van. En Luc de Rooy vertaalde de horrorcyclus van de Mexicaanse dichter, essayist en bloemlezer Luis Felipe Fabre voor ons – poëzie zoals je die in de NED-LIT zelden tegenkomt: griezelig, geestig én geëngageerd.

Onze nieuwe redacteur, Wytske Versteeg, schreef een essay, getiteld Kwetsbaar, dat behalve onverschrokken en persoonlijk ook bewonderenswaardig beheerst en bezonken is. Verder reflecteert publiciste en hoogleraar Christien Brinkgreve op het Babyboomboek van Ronald Havenaar en wijdt Carel Peeters – in zijn reeks ‘De kroniek van de roman’ – een essay aan  Michel Houellebecqs jongste boek ‘Onderworpen’.

Schrijver en filosoof Asis Aynan sluit Tirade 459 af met een striemend pak billenkoek voor acteur Nasrdin Dchar.

Tirade 459 kwam tot stand onder redactie van Martijn Knol, Gilles van der Loo, Wytske Versteeg en Marko van der Wal.

De illustraties op, in en achterop Tirade 459 zijn van de hand van Floris Tilanus. Ontwerp: Emiel Efdée.

Tirade wordt uitgegeven door het zelfstandige Uitgeverij van Oorschot.

Koop Tirade in de boekhandel of webwinkel. Of neem een abonnement.

Waarschijnlijk denkt het gros der mensen aan John Travolta en zijn strakke witte pakkie in Saturday Night Fever bij het genre, maar tussen 1969 en 1979 zette disco de muzikale wereld behoorlijk op zijn kop. Disco groeide arm en medialoos op in de Amerikaanse gay, black and latino culture in New York en Philadelphia. Onder invloed van onder andere de Stonewall-rellen, de vrouwenbeweging en de homobeweging, alsook de opheffing van het onwaarschijnlijke verbod op dansen met een lid van dezelfde sekse, ontstond het in de muzikale undergound scene.

Zo begon ene David Mancuso in de vroege jaren zeventig LSD-rijke privé feestjes te geven in zijn Loft in de Lower East Side – nu bekend als het hippe Soho, maar toen arm en vervallen. De muziek die werd gedraaid werd nog geen disco genoemd en kwam voort uit soul, funk, salsa en diepe R&b met lange breaks, voor een groot deel afkomstig uit Philadelphia. Denk bijvoorbeeld aan aan ‘Love is the Message’ van MFSB, of ‘Girl You Need a Change of Mind’ van Eddie Kendricks. Na de Loft werd de legendarische The Gallery geopend met (de ‘Jimmy Hendrix van de platenspelers) Nicky Siano en in 1977 openden de Paradise Garage en Studio 54. Met name die laatste club stond bekend om haar exclusiviteit, glamour en hedonisme. Disco maakte hier een eerste echte intrede in mainstream culture. Bovendien ging het gerucht dat er elke nacht cocaïne via de airconditioning over het publiek werd uitgestrooid.

Disco fever was inmiddels al een tijdje overgewaaid naar Europa. Georgio Morodor tekende Donna Summer. ‘Love to Love You Baby’ werd een ongekende explosie van vrouwelijke seksualiteit en gehijg op geluidsgolven en ‘I Feel Love’ de voorloper van elektronische dansmuziek. De Bee Gees waren in één klap ongekend populair toen ze in 1977 de soundtracks voor Saturday Night Fever verzorgden en rokkenjager Travolta zijn mooie pak aantrok. Disco werd pop. En hoewel Saturday Night Fever een verhaaltje van een macho-man vertelt, inclusief heteroseksueel happy end, siepelden er nu ook voor het eerst ook elementen van LHBT-cultuur in de mainstream pop.

Allereerst was er Sylvester, een openlijk homoseksuele zanger die bekend stond om zijn krachtige, hoge stem en zijn oogverblindende glitterkostuums. Zijn muziek belandde pontificaal bovenin de muziek-charts. En rond dezelfde tijd – we kennen ze allemaal van de lokale camping-bonteavond: The Village People. Ook zij verborgen hun seksuele geaardheid niet, en ze maakten er zelfs een liedje over. De bezoekers van stadse gayclubs waren niet hun primaire doelgroep – nummers van de Village People sloegen vooral aan in de kleinere steden en blanke, heteroseksuele mannen gingen er volledig van uit hun plaat. Das heißt: van stereotype homoseksuele macho-mannen, die zingen over seks met elkaar in de douches van de Young Men’s Christian Association.

Rond die tijd was (behoorlijk slechte) disco al niet meer te stoppen: underground disco-koorts werd televisie kitch, dansjes oefenen met je oma op vakantie en speciale disco-outfits. Alle musicals hadden een discoversie en iedereen deed mee. Zelfs de soundtrack van Sesamstraat kreeg een disco-verantwoorde make-over. Waar was de geest van de tegencultuur van de Loft en The Gallery gebleven? De homobeweging, de vrouwenbeweging, black culture?

Die elementen waren waarschijnlijk in negatieve zin aanwezig in 1979, als een onderstroom aan racisme en homofobie tijdens de beruchte ‘Disco Demolition Day.’ Rock DJ Steve Dahl had het gehad met Village People, Chic en Donna Summer en lanceerde zijn ‘Disco Sucks’ campagne, een campagne die uitmondde in een heuse anti-disco beweging. In juli dat jaar kwamen er 59.000 mensen naar een White Sox honkbalwedstrijd met hun discoplaten onder de arm, om ze op een groot vuur te gooien en onder luid gejubel te verbranden. Ze smeten flessen kapot en schreeuwden ‘Disco sucks!’ – een slogan met een inherente homofobe ondertoon. De subtekst was dan ook duidelijk: disco was voor zwarte mensen en homo’s, niet voor rock-liefhebbende, hoofdzakelijk witte mannen met een twijfelachtige muzieksmaak.

De verkoop van discoplaten daalde inderdaad en hard rock en new wave namen de charts over. Disco trok zich weer wat meer terug naar de underground en de gayclubs, waar de AIDS epidemie er veel harder inhakte dan een stel honkbalfans met hun Bee Gees platen ooit hadden kunnen bewerkstelligen. Maar disco was en is bij lange na niet verdwenen, niet in de latere muziekgenres die deze muziekstijl heeft beïnvloed, maar ook zeker niet uit mijn platenkast. Zo maakte  disco onder meer de weg vrij voor house en de hiphop-cultuur die omstreeks die tijd begon te bloeien. In 2011 heropende Studio 54 de deuren zelfs voor één nachtje, want de fever leeft vandaag de dag nog voort. En de volgende keer dat je los gaat op de YMCA, weet je ook precies waar je indirect voor staat.

Amarantha Groen (1989) publiceerde in Tirade, de Brakke Hond, Meander, Met Andere Zinnen, Krakatau, Daidallein, en Op Ruwe Planken. In juni blogt ze iedere zondag op Tirade.nu.

Vanachter het glas zie ik hoe zij buiten met de buschauffeur praat, ze draagt een mannenhoed. Ik bewonder vrouwen bij wie een mannenhoed goed staat, graag zou ik zelf zo’n vrouw zijn. Ze kiest een plaats naast mij en we praten zoals vreemden dat doen. De hitte zal gelukkig niet zo lang meer duren, zegt ze. Als ik vraag tot wanneer dan, noemt zij een maand waarin ik hier al lang weer weg zal zijn.

Waar ik slaap, vraagt ze, en ik noem de naam van een motel in M.

Ze haat die stad, zegt ze.

‘Mijn vader is daar vermoord.’

De route naar haar werk loopt langs de plek waar het gebeurde, elke dag komt ze er langs.

De heuvels hier zijn kaal en droog en uitgestrekt; stenen steken als littekens omhoog. Eenmaal in M. krioelen alle stoepen van de zwarte torren, die haastig wegrennen als ik mijn blote voeten neerzet.

Wytske Versteeg schreef Dit is geen Dakloze, De Wezenlozen en Boy. Dit najaar verschijnt haar 3e roman, Quarantaine.

Ik liep door de hoofdstraat van Utila, een piepklein eilandje voor de Caribische kust van Honduras. Een paar vlekken van koraaleilanden zijn daar honderden jaren gebruikt als overslagplaats voor slaven, door de Britten. Anders dan op het vasteland van Honduras is de bevolking dus overwegend zwart, een enkele keer met knalblauwe ogen zoals ik er veel zag in Bleufields, Nicaragua. Op Utila heerste een heel vreemde Brits-koloniale sfeer, houten huizen met veranda’s en een onvermijdelijke dampende taart voor het raam, landelijk Engeland. Halverwege de hoofdstraat was een bank. In de bank, het enige geairconditionde gebouw van het eiland stond een zwarte man, fors van omvang en met downsyndroom. Hij had geen fijn leven gehad, was waarschijnlijk veel gepest, zodat in hem een onuitroeibare kwaadaardigheid had postgevat. Omdat hij veel last van warmte had mocht hij opzichter spelen, ongetwijfeld van zijn neef de bankdirecteur. Wij konden niet anders aan hem denken dan als aan ‘de valsgeprikte mongool’ een van ons had vroeger kennis gehad aan een marmot die door kinderen met een potlood steeds geprikt werd en daar heel bozig van geworden was. Het was ook angst: we moesten soms bij de bank zijn, en om eerlijk te zijn hadden we een pissige Dobberman-pincher nog wel geprefereerd boven deze man.

Op de dag dat we vertrokken hadden we geld nodig. Ik herinner me de aftocht van het eiland als een filmische reeks: langs de valsgeprikte mongool naar het kasregister, incasseren, op weg naar de enige man verderop in de enige straat die kaartjes voor zijn Chessna verkocht, een vliegtuigje met een stuk of twaalf zitplaatsen. Wel 25 man wensten die dag te vliegen. Terwijl kijvende eilanders elkaar een zitplaats ontzegden, mochten wij erin. In het vliegtuigje vroeg een reiziger voortdurend de aandacht van de piloot, met steeds een verhaal en hij vond ook dat de piloot om moest kijken. De fraaie dikke dame die zich daar aan stoorde riep keer op keer: ‘Let the man fly, let the man fly!’ Door angst ingegeven waarschijnlijk. De schaduw van het vliegtuig vloog  onder ons over de witte bodem van de ondiepe blauwe zee. De piloot had zijn linkerarm losjes uit het open raam. Wij hadden het eiland wél kunnen verlaten.

————–

Menno Hartman (1971) was vroeger redacteur van Tirade. Sinds 2008 werkt hij bij Uitgeverij Van Oorschot. Houdt van ver weg, en soms dichtbij.

Afgelopen week las ik David Leavitts The Lost Language of Cranes. De roman speelt zich af in het New York van de jaren ’80, waar protagonist Philip Benjamin zijn ouders na lang uitstellen bekent homoseksueel te zijn. Hij is verliefd op de knappe en ongrijpbare Elliot, zoon van een schrijver wiens werk Philips moeder jarenlang redigeerde.

Ik heb een zwak voor dit soort verhalen omdat het in onze cultuur en tijd niet zo vaak meer voorkomt dat men grote risico’s moet nemen om zichzelf te kunnen zijn en de liefde te laten overwinnen. Blijkens de populariteit van TV-programma’s als Uit de Kast emotioneert een coming-out grote delen van de bevolking.

In het Nederland van nu zouden Romeo en Julia samen naar festivals gaan tot ze op elkaar uitgekeken raakten en daarna hun Tinderprofiel heractiveren. Zoals erotiek niet zonder kleding kan bestaan, impliceert vurig verlangen een nog te overbruggen afstand.

Misschien zijn mensen niet gebouwd op het realiseren van hun dromen, en is het beter als ze tenminste ten dele ongelukkig blijven, onvervuld. De absurde luxe vanwaaruit ik ertoe kan komen zoiets te stellen ontgaat me niet. In het Italiaanse kustplaatsje Senigallia sprak ik een bootvluchteling uit Senegal. De toevalligheid leek hem ontgaan. Hij vertelde me het verhaal dat we inmiddels allemaal kennen.

Ik heb niemand meer.

Er komt geen gratis geld uit de muur; er is niet eens werk.

Ik kan niet terug naar mijn ouders, die al hun spaargeld hebben ingezet op mijn succes in Europa.

De man verkocht kinderboeken, waaronder een geïllustreerd verhaal over een Senegalees meisje, dat ik aanschafte voor mijn gezonde blonde zoon van bijna vier, die zichzelf met behulp van een app heeft leren lezen. Voor zover Nadim weet is Afrika het decor van The Lion King, van de natuurfilms die hij zo graag kijkt op onze breedbeeld-tv die ik geen breedbeeld-tv moet noemen omdat er in ons deel van de wereld geen smalbeeld-tv’s meer bestaan.

Het spijt me als mijn verhaal meandert. Ook ik zoek naar wat ik hier eigenlijk wil zeggen. Misschien dat de armoede die economische vluchtelingen importeren voor ons van grote waarde zou kunnen blijken. Alle dingen waaraan we dachten behoefte te hebben importeren we immers al.

________________________________________________________________________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) is redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Van hem verschenen in 2011 de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en in 2013 de roman Het laatste kind. 

Sla een willekeurige inleiding in de filosofie open en je zult altijd op hetzelfde oorsprongsverhaal stuiten: men begon zich te verwonderen en vanuit die verwondering werd de wijsbegeerte geboren. We zien dit voor het eerst in Platos Theaetetus – een dialoog tussen Socrates, Theaetetus en Theodorus waarin de vraag ‘Wat is kennis?’ centraal staat. De verwondering wordt hierin gevierd als een staat die gelijk staat aan de sleutel tot ware kennis. Min of meer vanaf dit moment (dat is circa 369 BC) is de verwondering eigenlijk de dienstmaagd van de filosofie: ze zet het denkproces over een bepaald object of fenomeen in beweging en wordt van de hand gedaan zodra de filosoof hierover Ware Kennis heeft vergaard. Dit Platoonse verhaal dat de verwondering – thaumazein – onlosmakelijk met filosofie en kennis verbindt, is dan ook vrijwel zonder onderbreking herhaald in de wijsgerige traditie. Aristoteles, Descartes, Hegel, Kierkegaard, Heidegger, de lijst gaat maar door – allemaal geloofden zij in de kracht van de (weliswaar gematigde) verwondering om de filosoof op het goede spoor te zetten.

Dit is hoe ik kennis heb gemaakt met het concept verwondering. En ik begon hier niet heel lang geleden mijn vraagtekens bij te zetten. Was de verwondering misschien bestemd voor iets groters dan het bijstaan van filosofen in hun vaak megalomane kennisconstructen en alomvattende theorieën? Hadden die filosofen zich allemaal écht verwonderd, of verzonnen ze dat er later bij? En wat was er open aan een verwondering die graag zo snel mogelijk moest worden gesloten, vervangen voor hardnekkige categorisatie, logische definities en axioma’s? De conceptuele verwondering waarover ik in de schoolbanken leerde, stond ook zo ver af van een intuïtieve verwondering die ik zelf eerder associeerde met ontvankelijkheid, kinderlijkheid en kunst, dan met op kennis beluste wijsgierigheid. Een verwondering die er altijd is geweest, maar soms, als ik naar mezelf en om me heen kijk, steeds meer naar de achtergrond lijkt te verdwijnen.

Sinds enige tijd heb ik me verdiept in alternatieve verhalen die rond gaan over de verwondering. Wat kan ze nog meer voor ons betekenen en waar is ze toe in staat? In de feministische filosofie vond ik enkele denkers die met haar een ander, meer concreet en maatschappelijk geëngageerd doel voor ogen hadden. De Franse Luce Irigaray, bijvoorbeeld, haalt de verwondering uit het rijk van de epistemologie, om haar in de ethiek flink aan het werk te zetten. Volgens haar kan de verwondering als een soort relatie-modus dienen en een manier van relateren mogelijk maken waarbij we ontvankelijk kunnen zijn voor de ander, in plaats van deze te objectificeren, ons toe te eigenen en/of in een hokje te plaatsen. Gesimplificeerd voorbeeld: ik zie iemand die anders is dan ik (Irigaray betrekt dit voornamelijk op het sekse-verschil, maar het is niet moeilijk om dit verhaal toe te passen op welk anders-zijn dan ook). In plaats van die ander vrijwel direct te ‘kennen,’ of misschien zelfs te veroordelen en vanaf dat moment elke manifestatie van die persoon in een vastomlijnd kader te plaatsen, blijf ik open en laat ik me alsmaar opnieuw door haar verrassen.

Een andere functie van de verwondering komt naar voren in The Politics of Emotion [2004] van feministisch filosoof Sara Ahmed. Hierin besteedt zij enkele pagina’s aan de verwondering en hoe het haar in aanraking bracht met feministisch gedachtengoed: pas toen ze zich begon te verwonderen over de status quo op het gebied van bepaalde ongelijkheden in de samenleving, racisme, seksisme, enzovoorts, besefte ze dat wat is, eens anders is geweest. En nog belangrijker: niet altijd zo hoeft te blijven. Voor haar brengt de verwondering de geschiedenis van de stand van zaken aan het licht, en zet zij aan tot verandering.

De ethische, maar vooral ook urgente dimensie van de verwondering werd voor mij op een weer andere manier duidelijk toen ik in aanraking kwam met het werk van filosoof Catherine Malabou d.m.v. YouTube en haar boek Self and Emotional Life [2013]. Met behulp van recente neurologische bevindingen waarschuwt zij voor een algeheel verlies van het vermogen om ons te verwonderen. Voor Malabou betekent dit dat we onverschillig worden tegenover de wereld – een gevaarlijke staat waarin we onbezorgd en gevoelloos door het leven gaan, met een angstaanjagend gebrek aan empathie. De verwondering is hier het primaire ‘affect,’ dat ons in de eerste plaats in aanraking brengt met de ander in onszelf, en daarna met de wereld en alle verschillen om ons heen. Ze is voor Malabou de voorwaarde voor alle andere gevoelens en wanneer ze weg is, wanneer een mens niet meer ‘verwonderd’ en geraakt kan worden, rest er slechts een gevoelloos denken dat niet in staat is tot ethische keuzes. Het resultaat is een soort ‘disaffectie,’ een volgens Malabou om de hoek loerende politiek van onverschilligheid.

Deze non-gemoedstoestand is vervolgens ook nog eens de perfecte toestand voor het voortbestaan van de huidige neo-liberale maatschappij. Die teert namelijk op onverschilligheid, en op lamheid van mensen die zich niet geroepen voelen om iets te veranderen aan de sociale ongelijkheden die een dergelijk systeem genereert. Steeds meer geloof ik nu in het belang van verwondering. Maar hoe houden we haar bij ons, of vinden we haar terug? Dan kan ik misschien wat verwonderingspropaganda o.l.v. Wonder Woman op touw zetten voordat het allemaal al te laat is. Want de laatste mens van Nietzsche, die verwondert zich natuurlijk niet.

______________________________________________________________________

Amarantha Groen (1989) publiceerde in Tirade, de Brakke Hond, Meander, Met Andere Zinnen, Krakatau, Daidallein, en Op Ruwe Planken. In juni blogt ze iedere zondag op Tirade.nu.

Bent u een vrouwenhater?

,,Nee, dat ben ik niet. Ik houd van vrouwen. Ik ben een macho. Een misogyn is iemand die vrouwen irritant vindt, de macho houdt ervan dat de vrouw de vrouwenrol speelt. Ik beklaag vrouwen zelfs. Ze proberen te veel dingen tegelijk te doen, dat is vermoeiend. Moeder, vriendin, minnares, professional – nee, ik zou geen vrouw willen zijn.”

Dat is zover als het onderwerp ‘vrouw’ gaat  in het gesprekje dat Margot Dijkgraaf met Michel Houellebecq had (nrc 18 mei), naar aanleiding van de roman Onderworpen (vertaling Martin de Haan).

Ik vind dat verbazingwekkend. De vraag, en het antwoord. Dat zit zo. Het oeuvre van Michel Houellebecq overziend neem je een groot risico met deze vraag, een helder antwoord krijg je daar niet op. Het antwoord is dan ook opvallend. Bijvoorbeeld omdat geen van de vrouwen in dit boek meer dan 1 zijn: Moeder, vriendin, minnares, professional. Alleen de mannen proberen dat in zekere zin.  Houellebecq is een schrijver met een enorme kloof tussen zijn openbaar persoon, en de denker die hij toch is. Waarom Dijkgraaf dan ook genoegen neemt met zo’n interviewtje en zo’n antwoord  is wonderlijk, nog wonderlijker is dat er nauwelijks kranten zijn die overwogen hebben dat dit boek door een vrouw gerecenseerd dient te worden.

In deze scherpe nabije- toekomstroman van Houellebecq laat hij de Moslimbroederschap onder aanvoering van de charismatische Mohammed Ben-Abbas winnen van de oude en de nieuwe Franse politieke partijen. We schrijven 2017-2022. Een grote maatschappelijke omslag is het gevolg. Islam light in modern Europa. Of groot? Ja, een paar doden bij een benzine station, andere prioriteiten in de internationale politiek, maar verder valt het ook wel mee. De vrouwelijke docenten vertrekken op de universiteit waar de hoofdpersoon werkzaam is, hijzelf krijgt ontslag. Geen korte rokjes meer, maar moslimvrouwen kunnen zich binnenshuis nog heel frivool kleden.

De hoofdpersoon praat en denkt over de politieke roerselen en denkt over zijn grote onderwerp: de op latere leeftijd tot het katholicisme bekeerde decadent schrijver Joris Karl Huysmans. Hij beweegt  zich net als Huysmans naar een onherroepelijk besluit toe: hij zou zich immers kunnen laten bekeren. Hij heeft aantrekkelijk voorbeelden: goed behuisde intellectuelen met een riant salaris met een ‘rijpere vrouw’ voor in de keuken (de ‘stoofpotjesvrouw’), en een ‘bijna kind-vrouw’ voor ‘andere dingen.’

Er wordt gedronken, goed gegeten, Ben-Abbas is een contemporaine Keizer Augustus, de positie van Frankrijk wordt steeds beter. Zelfs over de Palestijnse kwestie wordt de soep niet zo heet gegeten als ‘ie wordt opgediend. De positie van vrouwen is al met al het enige onderwerp waarin de wereld van morgen onder Houellebecq’s visionaire blik echt verandert.

Met ook nog een geestige argumentatie: polygamie is darwinistisch verantwoord: de sterkere – en bij mensen is dat dus vooral slimmere – man moet zich gewoon beter kunnen voortplanten: meerdere vrouwen derhalve. Onderworpen is griezelig zoals Orwells 1984 het was: het is onthutsend visionair.  Niets om je zorgen over te maken. Als man.

Wat vindt een vrouw van dit slechts in schijn geruststellende toekomstvisioen van de gematigde Islam? Het lijkt me toch het grote onbesproken thema van het boek.

(een antwoord kwam een dag later al, zie hier)

——————-

Menno Hartman (1971) was vroeger redacteur van Tirade. Sinds 2008 werkt hij bij Uitgeverij Van Oorschot. Houdt van Houellebecq en had graag ‘idee 43’ in Baltasar Gracians Handorakel en kunst van de voorzichtigheid in dit stukje verwerkt, maar kent zijn beperkingen.

Café Reynders is een cafe op het Leidseplein waar in de ochtend nog enkele stamgasten rondhangen maar daarbuiten voornamelijk nog toeristen komen die, zoals Jules Deelders het ooit zei, “je het vreten uit je bek kijken.” Desondanks sluimert er nog een zweem van ouderwetse charme. En aan de muur hangt een foto van mijn opa, Max Groen. Net als vermoedelijk alle andere personen achter de portretten is hij inmiddels overleden. Af en toe ga ik Reynders binnen. Ik ga precies zitten waar hij zat – op een bankje tegen de muur met een goed uitzicht op zowel bakboord als stuurboord – en vraag om de combinatie waar ik later toch weer spijt van krijg: koffie verkeerd met tosti kaas. Soms houd ik een barman aan en vraag hem of hij de oude heer nog gekend heeft. Laatst was het raak en liet de man in kwestie vallen dat mijn opa altijd chagrijnig binnenkwam, maar na een paar borreltjes langzaam maar zeker weer wat opbloeide. Volgens mij was hij niet per se slechtgehumeurd, maar gewoon kritisch. Hij stierf toen ik zelf veertien lentes telde. De laatste keer dat ik hem zag was een paar maanden daarvoor, met Pinksteren. Mijn vader duwde de rolstoel van zijn vader voort over de Jordanese straten en we zongen in koor ‘Op een mooie pinksterdag’ van Jongewaard en van den Heuvel.

Morgen kan ze zwanger zijn, misschien ook wel vandaag. ‘t Kan van de behanger zijn of van een Franse zanger zijn, of iemand uit Den Haag 

De 86-jarige Max maakte destijds de gewoonlijke complimenten over mijn mooie lange haar en hij was naarstig op zoek naar een bosje bloemen voor zijn vriendin Eef. Ik herinner me hem als een man met ongekende, hopelijk genetisch overdraagbare charme en een karakteristieke kop met zwarte pretogen, die toen hij in de vijver van Artis viel als eerste wilde weten of zijn sigaretten nog wel droog waren. De zomerse postkaarten uit Spanje met daarop Flamencodanseressen heb ik tot op de de dag van vandaag bewaard. Evenals het zilveren tientje uit ’45 dat hij ooit in mijn handen drukte. Later vroeg ik me af of hij bij dat jaartal had stilgestaan.

Voor hij ‘s ochtends neerstreek op zijn vaste stek in Reynders, kocht Max elke dag een Telegraaf bij het mannetje nabij de tramhalte op het Leidseplein. Men zei dat de Telegraaf fout was geweest in de oorlog, maar ja, dat mannetje moest ook wat geld verdienen. Hijzelf was na de oorlog verder getrokken en voor wrok was in het dagelijks leven weinig tot geen plaats. Hij vertaalde Engelse en Franstalige films naar het Nederlands (waaronder de enige James Bond film die ooit een Nederlandse naam kreeg – From Russia with Love, treffend vertaald naar Veel liefs uit Moskou), werkte als omroeper bij de radio, speelde gastrollen in tv-drama’s en versierde een hele zwerm beeldschone vrouwen. Was hij een simpele rokkenjager, of had hij voor zichzelf besloten om zich niet te verontschuldigen voor zijn liefhebberijen en de dagen te plukken?

Over de oorlog had hij het niet graag, en ik vroeg hem er ook nooit naar. Maar ik las na zijn dood wel het boek De tocht opnieuw dat zijn vriend Ton Kors – inmiddels ook overleden – schreef over de reis die ze maakten in ’89, mijn geboortejaar. Samen gingen ze terug naar de zes kampen die Max overleefde, per trein, in tegenovergestelde richting: van bevrijding naar internering. Thuis hadden we het niet vaak over dit verleden en mijn vader had me als klein meisje al beloofd dat ik het zou mogen lezen als ik er oud genoeg voor was.

Op mijn 20ste ging er uiteindelijk een verhalenwereld voor me open. Ik las dat Max werd geselecteerd voor een geheime groep – commando ‘Bernhard’ – om valse dollar- en pondbiljetten te drukken waarmee de nazi’s hoopten de Engelse economie te ontwrichten. Ik las over het onwaarschijnlijke entertainment in de kampen; de cabaret-voorstellingen die hij en zijn beste vriend in elkaar flansten en opvoerden pal voor de neus van Duitsers en krijgsgevangenen, soms in ruil voor sigaretten. Die ruilde zijn vriend voor brood, maar hijzelf zocht een stil moment om ze genietend in rook op te laten gaan. Ook las ik over de liedjes die ze verzonnen en vervolgens zongen. Het plezier, de leuke momenten die hij zich levendiger kon herinneren dan de oorlogsgruwelen. Over geluk en logisch nadenken.

En op een vreemde manier voelde en voel ik me verbonden met deze overlevingsverhalen, met het personage dat ik via een waargebeurd verhaal beter heb leren kennen dan ik de ondeugende man die mijn lange haren aanbad, ooit persoonlijk heb gekend. Het boek wordt inmiddels niet meer gedrukt en meer dan één familielied struint wekelijks de digitale markten af, op zoek naar doorgeef-exemplaren. Gelukkig is er ook het digitale tijdperk en kan nu in principe iedereen kennis nemen van de oude heer. En dat vind ik belangrijk, want met steeds minder in leven zijnde overlevenden, mogen de verhalen niet verdwijnen.

Een interview met Max door een nog jonge Paul Witteman: https://www.youtube.com/watch?v=LVbnR_LpI8Q

Op een mooie pinksterdag: https://www.youtube.com/watch?v=TWs3wmYwxEA

______________________________________________________________________

Amarantha Groen (1989) publiceerde in Tirade, de Brakke Hond, Meander, Met Andere Zinnen, Krakatau, Daidallein, en Op Ruwe Planken. In juni blogt ze iedere zondag op Tirade.nu.

De donderdagblogger is aan het fietsen.

Er is geen modestroming die zoveel voor mijn geluk betekend heeft als het hipsterisme. Hoewel ik – in ieder geval in mijn eigen ogen – te oud ben om er in alle opzichten aan deel te nemen, geniet ik elke dag van die jongemannen op hun fixies, met hun arbeidsintensieve haar, baarden en tatoeages. Ik houd van hun gestreepte kousjes en smetteloze linnen instappers. Hun (in West-Europa!) handgemaakte spijkerbroeken eindigen halverwege hun enkels en accentueren hun liefst spillige benen. Ze fitnessen niet en dragen dure witte T-shirts waarvan ze de mouwen oprollen tot bovenaan liefst iele vogelarmpjes*.

Ik weet niet hoe de twintiger er over tien jaar uit zal zien, maar het kan niet veel beter zijn dan dit. Die hele uitstraling is zo ontzettend vriendelijk, zo verzorgd en fris. Zo grappig ook, al zullen ze dat zelf anders zien.

Hipsters geloven in kleinschaligheid, ambacht, duurzaamheid. Ze maken degelijke schoenen en fietsen. Ze bakken hun brood in steenovens en brouwen fantastisch bier op zonne-energie. Tegenwoordig kan ik overal goede koffie krijgen, en espressobonen kopen die door iemand met een master antropologie geroosterd zijn. Een volwassen autochtone man die een baan bij de overheid had kunnen krijgen, maar niets liever doet dan met de hand te donkere boontjes verwijderen uit een paar kilo gloeiendhete Batch no. 3 Colombino Dark.

Laatst heb ik een gin-tonic gedronken met gevijzelde gefermenteerde jasmijnbloesems erin. En het was geen bullshit: alle smaakjes klopten, van de Japanse gin tot de obscure Duitse tonic en het kleine krulletje uitgeknepen bergamotschil.

Eindelijk krijg ik genoeg ijs in mijn drankjes.

Op steeds meer plekken in de stad kun je eten zonder op je bord schuim of gelbolletjes tegen te komen. Onlangs maakte ik mee dat twee mooie, slanke meisjes van een jaar of vijfentwintig aan een tafeltje naast me een gehalveerde varkenskop leeglepelden.

Ik hoop dat de hipster een blijvertje is. En zo niet: de kringen van een steen die je in de randstad te water laat, dijen nog jaren de provincie in. Misschien ga ik dan wel weg uit Amsterdam, de hipsters achterna.

* Ja, ik weet dat vogels geen armen hebben, maar je begrijpt wat ik bedoel.

________________________________________________________________________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) is redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Van hem verschenen in 2011 de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en in 2013 de roman Het laatste kind. 

Na dagen kwam ik weer uit het woud tevoorschijn. Het regende hard. Tussen de bomen door zag ik de lichtjes van andere mensen en iemand zei: ‘welkom terug in de beschaving.’

Op een veranda spraken twee vrouwen met elkaar over de zelfmoord van Robin Williams. Ze hadden harde stemmen. Een van hen had hem ooit ergens zien optreden.

‘Het was een ramp’, zei ze, ‘hij was helemaal niet te verstaan.’

‘That just goes to show’, zei de ander. Ze zei er niet bij wat precies.

Ik kocht een ijsje omdat hier niets anders te koop was, het ijs was wit en zoet. Ik vroeg me af wat het betekende dat uitgerekend de man die in films altijd iedereen had troostte, iedereen redde, nu zichzelf had gedood.

Ondertussen ging de zon felroze onder. Het zou mooi zijn geweest als er een paard was, om nu langzaam op weg te rijden.

   Wytske Versteeg (1983) schreef Dit is geen Dakloze, De Wezenlozen en Boy. Haar nieuwe roman, Quarantaine, zal dit najaar verschijnen.