Iedere familie kent jaarlijkse tradities, een terugkerend moment dat de familie een beetje bij elkaar houdt. Het zijn kleine dingen, die in de loop der jaren zo veel waarde hebben gekregen dat het rituelen zijn geworden.
Bij ons in de familie is dat ritueel het vangen, klaarmaken en eten van vis. Het is begonnen bij de vader van mijn vader, die vanaf zijn jeugd al op de Noordzee viste, de buit meenam naar huis, waar de hele familie meehielp in het bereiden van de geschubde gerechten. Daarna werden de vissen gerookt in een rookton en liep de hele familie uit om de vangst te proeven. Het waren een van de weinige momenten dat de hele familie bij elkaar was.
Ik weet nog hoe iedereen uren in de keuken stond in Camperduin, waar we met de familie wat huisjes huurden toen ik een jaar of zes was. Mijn opa en mijn vader trokken garnalen, sloegen hengels uit, keerden tegen de namiddag weer terug met de vangst van de dag. De vrouwen van de familie pelden garnalen, aten de helft al op voordat er iets op tafel kwam en bereidden de vis met de grootste precisie. Hoe stiller het tijdens het eten was, hoe beter alles was gelukt. Het zijn herinneringen die na al die jaren nog niets aan beleving hebben ingeboet. Nadat we vertrokken uit Camperduin, gingen mijn opa en mijn vader nog ieder jaar vissen, en elk jaar aten we weer samen.
Mijn vader leerde van mijn opa alles over de zee – ik heb het idee dat hij zich ook meer thuis voelt op het water, dan op het land. We hebben niet veel gedeelde interesses, maar de vis, die verbindt ons. Ik ging vaak mee met mijn vader naar zee, ook toen mijn opa het niet meer kon. Dan leerde mijn vader mij alles over hoe je de zee moet respecteren, dat ze net zo onvoorspelbaar kan zijn als het weer, dat het water je vijand is als je er niets van weet, en hoe het een vriend kan zijn als je weet watje doet. Maar hij leerde me ook hoe je een hengel hanteert, wat voor aas je moet gebruiken voor makreel, bot en schar, wanneer je moet binnenhalen, welke vissen je weer terug moet gooien, maar ook over hoe je vis het beste schoon kan maken, en hoe elke soort weer op een andere manier schoongemaakt dient te worden.
Op dat soort momenten voelde ik me het meest verbonden met mijn vader – hij voelde heel dichtbij, alsof ik mijn vader pas op die momenten echt leerde kennen. In sommige families worden recepten doorgegeven als een erfenis, bij ons bestaat die erfenis uit de geheimen van de zee en de fijne kneepjes van het vissen.
Nu heeft mijn vader van het vissen zijn werk gemaakt, leeft hij van de zee. Laatst was er weer een lading verse makreel, en vertelde mijn vader dat hij ze weer ging roken. Toen ik thuiskwam, was de hele familie er al. Mijn vader en oom schuilden in de schuur voor de regen, en keken met een goedkeurende blik naar de rookton en de makrelen. Mijn moeder, tante en oma zaten binnen, praatten wat en verheugden zich vooral op de vis.
De mannen kwamen trots binnengelopen met een grote schaal vol vis. Mijn oma maakte de eerste schoon, dat is het recht van de oudste, en toen we zaten te eten, kwamen de verhalen vanzelf. Over alle eerdere keren dat we samen aten, hoe mijn moeder het pellen van de garnalen altijd een rotklus vond, maar dat ze het ervoor over had, want ze houdt zo van garnalen, dat mijn tante het ook een rotklus vond, terwijl ze zelf niet eens garnalen at. Mijn vader vertelde over opa, die vijf jaar geleden uit de tijd viel, en wat hij allemaal van hem had geleerd. Ik maakte mijn eigen vis schoon, precies zoals mijn vader het me had geleerd, en hij zei voldaan dat ik het goed had gedaan.
Tijdens het eten was het soms even doodstil. Zelfs mijn oma at twee hele makrelen op. Ze eet weinig de laatste tijd, is een schim van wie ze vroeger was, sleept zich van ziekenhuisopname naar ziekenhuisopname. Maar daar, in de huiskamer van mijn ouders, was ze weer even zichzelf, met die gulle lach op haar gezicht, en later vertelde ze weer honderduit verhalen, terwijl ze de laatste maanden zo angstvallig stilzwijgend was geweest. Alsof ze weer even voelde dat ze leefde. En elke keer dat het over mijn opa ging, leek het ook weer even of hij óók nog leefde, bij ons zat, lachte.
Rituelen, dacht ik, dat is de kracht van rituelen, omdat herinneringen het beste bewaard worden in handelingen zoals deze. Als we dit zouden blijven doen, nog jaren, decennia lang, zou iedereen er weer even bij kunnen zijn, wie ons ook nog zou ontvallen in de toekomst.
