Ik ben altijd een minuut of vijf te vroeg op afspraken; als ik mijn best doe om te laat te komen dan ben ik exact op tijd. Dit heeft allemaal te maken met het Voordat.

De omvang van zo’n Voordat is verbonden aan hoe alledaags de afspraak is, hoezeer ik er tegenop zie en hoe afhankelijk ik ben van anderen (het openbaar vervoer, een vliegtuig) om er te komen. Hoe groter het Voordat, hoe eerder ik meestal ben.

Er is ook een Voordat dat bij afspraken hoort waarnaar ik uitzie – zo had ik er gisteren eentje: om zeven uur zou ik Rob en Ivo treffen in restaurant Metro in Noord. Metro is een van mijn lievelingsplekken; een vrij kale zaak waar de warmte van het personeel komt, van de eigenaars en Anne F. in het bijzonder.

Anne kwam net kijken in de Amsterdamse horeca toen ik alweer de keuken uit ging. Ik schat dat ze tegenwoordig zestig uur per week werkt; vorig jaar opende ze samen met vrienden een nieuwe zaak in het Stedelijk Museum, die van vroeg in de ochtend tot laat ‘s avonds open is.

Toen ik aankwam stond Anne op het terras haar reserveringen te checken. In mijn tijd, dacht ik, zou ze daarbij gerookt hebben. Ik kreeg een knuffel en vertelde dat mijn vriend gereserveerd had.

Ze zette me op de hoek van de bar (altijd de beste plek, de hoek van een bar) met fris bier in een wijnglaasje. Rob en Ivo had ik nog niet echt gesproken sinds ons zomerreces – ik was dus minstens tien minuten te vroeg wegens een Groot Voordat.

Wachten op je vrienden met een biertje op de hoek van een bar; personeel dat af en toe iets tegen je zei, dat een nieuw drankje neerzette zonder dat je daarom gevraagd had. Het leven van een schrijver was heus niet alleen maar zwaar.

Ik hoorde ons al lachen, Rob en Ivo en mij. Anne wilde me de wijnkaart brengen; ik schudde mijn hoofd en vroeg of zij het allemaal voor ons wilde bedenken.

Wat een restaurant goed maakte waren het eten, de wijn en de bediening, maar onder die aspecten zat iets diepers: in een goed restaurant kon je alles overlaten – hoe vaak, dacht ik, gebeurde dat nou in een volwassen leven?

Ik dronk mijn bier-in-een-wijnglaasje; het duurde niet lang voor Ivo zich meldde, daarna kwam Rob aanzeilen. We praatten bij, ook mijn vrienden kregen bier-in-een-wijnglaasje. Er waren oesters, grappige kastanjerolletjes, gedroogd spek.

We gingen aan tafel en bestelden heel volwassen niet te veel. We deelden onze zomers en Rob had fijn nieuws waarover ik hier niks zal zeggen. Ivo en ik worstelden met onze boeken, hij in een heel ander stadium dan ik.

We stemden af wanneer iedereens nieuwe roman zou uitkomen – die Librisprijs mocht nooit tussen ons in komen te staan.

Ik at een heerlijk gerecht met tomaat en genoot ervan niet te hoeven uitvissen en onthouden wat er allemaal in zat – god, wat miste ik het culinair recensent-zijn ontzettend niet.

Kortom: de zomer was voorbij en dat was geen ramp.

Een paar uur later (Ivo was afgezwaaid naar het centrum-pontje en Rob naar zijn huis in Noord) kwam ik aan bij de halte Distelweg en zag het veer naar Pontsteiger voor mijn neus afvaren. Ik haalde mijn schouders op naar de man die net als ik te laat gekomen was en tuurde naar het oosten over het IJ, naar alle lichtjes van de stad.

Maar heel zelden was mijn Nadat even Groot als mijn Voordat geweest was.

We waren vroeg opgestaan, Ada (8) en ik. Vandaag zou ze gaan logeren op de Parade in Utrecht. Ada’s nichtje woont daar in een pipowagen op de personeelscamping.

Als Ada op bezoek gaat dan krijgen de kinderen passen met Paradekind erop en mogen ze eindeloos in de zweefmolen, onbeperkt dierenpannenkoeken, snoep van de snoepmeisjes en meehelpen bij voorstellingen. Een droom voor iedereen, maar zeker voor meisjes van acht.

Toch had Aad het dit jaar moeilijk. Ze had opgezien tegen het logeren, misschien omdat ons gezin vier hele weken samen was geweest, thuis en op vakantie. Toen B haar vroeg wat ze nodig dacht te hebben, vertelde Ada dat een puzzelboekje zoals op vakantie wel zou helpen, en verder een ansichtkaart van ons waar we iets liefs op zouden schrijven.

‘Die kan ik dan lezen,’ zei Aad. ‘Als ik het moeilijk heb.’

B kocht de kaart een dag tevoren; appte me terwijl ik achter de bar stond in De Druif. “Schrijf je straks ook iets voor haar?”

Toen ik ‘s nachts thuiskwam en las wat B en Nadim (13) geschreven hadden, moest ik een beetje huilen. Ik bedacht wat een heimweemeisje nog meer zou kunnen helpen en schreef dat op.

Vroeg in de ochtend hoorde ik Ada in de weer met tassen en speelgoed. Ik stond op en liep naar haar kamer.

‘Drie tassen voor één nacht?’ vroeg ik, leunend in de deuropening.

‘Mijn slaapzak moet ook mee.’

‘Maar ik zie al een dekbed en een kussen in die zwarte tas.’

‘Vind je het teveel? Ik heb ook Barbies en mijn knuffels mee en spelletjes voor met Lou. Ik kan óók wel dingen dragen.’

Ada is iemand gebleken die zich graag omringt met shit; ik heb de afgelopen jaren geprobeerd om daar iets aan te doen, maar dat leverde enorme strijd op en uiteindelijk ging alles steeds tóch mee omdat Ada beter boos kan blijven dan ik.

Haar spullen pasten niet in mijn fietskrat. Ada hield haar rugtas en slaapzak op schoot terwijl ik haar naar Centraal Station toe trapte. Ze was stralend, zong, praatte honderduit op het zitje op de stang. In het plafond van de hal aan de IJ-kant maakte ik een foto van ons, de verheuging in haar gezicht was niet te doen.

Voor onze kinderen is de trein een avontuur; misschien was dit pas Ada’s derde keer. Ze wilde bovenin zitten en vertelde alle conducteurs dat ze naar haar nichtje ging. Ze kreeg een stickervel waarop de trein waarin we zaten voorkwam. Aad plakte hem tevreden op het bijgeleverde kartonnen spoor.

In Utrecht regende het; we schuilden buiten Hoog Catharijne en aten koek. Ada hield mijn hand vast, drukte haar hoofd tegen mijn buik terwijl ze kauwde. Toen we ons meldden bij de ingang van de Paradecamping racete ze ervandoor en sprong haar oom in de armen, daarna verdween ze met haar nichtje naar de kantinetent.

Even later liep ik in mijn eentje van het terrein af; Ada was vol goede zin met al haar tassen bij de kermisklanten gebleven. Ik overwoog een wandeling door Utrecht te maken, had de dag tenslotte voor me, kon doen wat ik wilde.

Achter deze hoge gebouwen lag het oude centrum. De kromme kleine grachtjes. Een herinnering aan appelbollen eten met mijn moeder kwam in me op – Graaf Floris in de jaren tachtig.

Mijn moeder overleed een jaar geleden en het leek me goed om die plek weer op te zoeken, zo’n bol met spijs erin te eten en even aan haar terug te denken. Mijn benen droegen me recht naar het station. Ik had een laptop mee om in de trein te werken, maar deed het niet.

Ik keek uit het raam, denkend aan mijn dochter. Aan haar gezichtje in dat spiegelplafond, haar glimlach in de trein; aan hoe intens ze alles wil en aan hoe snel dit allemaal voorbijgaat de hele tijd maar weer.

Nog even niet, wenste ik zo intens als Ada alle dingen wenst.

Ik wilde nog niet aan haar terug hoeven denken.

Een psycholoog bij wie ik liep vroeg eens hoeveel uur ik per week werkte. Ik had in die tijd een bedrijfje naast mijn schrijverschap, kluste ook nog bij als kok.

‘Een uur of vijfendertig,’ zei ik, en begon te vertellen waar mijn werkweek uit bestond. Toen ik klaar was met mijn opsomming vroeg ze hoeveel tijd er dan naar schrijven ging.

‘Drie uur per dag,’ zei ik. ‘Van maandag tot vrijdag. Soms is het veel meer, als ik een verhaal of boek moet afronden.’

‘En die uren tel je niet mee?’

Ik schudde mijn hoofd. Werken was iets dat je voor andere mensen deed en schrijven deed ik vooral voor mezelf – mijn boekverkoop leek dat te beamen.

‘En jij bent degene die boodschappen doet en kookt en thuis is voor jullie zoontje?’

‘B doet dat ook wel,’ zei ik. ‘Maar je wilt geloof ik zeggen dat ik al die activiteiten bij elkaar moet optellen en dan niet meer kan vinden dat ik weinig doe.’

Omdat mijn therapeut een analytica was, zei ze niets. Het was aan mij om tot inzichten te komen.

Dit was in 2013. Het bedrijfje is inmiddels opgedoekt; ik schrijf alleen nog maar en begeleid daar ook anderen in. Nadim (13) gaat zelfstandig naar school en Ada (8) kan zichzelf heel goed vermaken. De kleuterjaren zijn definitief voorbij. Op donderdagen werk ik achter de bar in De Druif, en ook dat ben ik zuiver voor mezelf gaan doen.

Afgelopen donderdag ging ik er weer aan de slag na een vakantie van vier weken. Bij mijn aankomst zat het hele terras vol; ik nam mijn eerste bestelling op en besefte dat ik te oud werd voor dit werk, dat ik dit helemaal niet meer kon en deze ellenlange dienst met geen mogelijkheid vol zou kunnen houden.

Een halfuur later vond ik het weer heerlijk. De dynamiek, de mensen, het lachen, het fysieke. Er kwamen vrienden langs, vaste gasten en collega’s; iedereen was blij me terug te hebben.

Nee, dit kon je op geen enkele manier werk noemen.

Wie niet in god gelooft heeft geen adres om zijn dankbaarheid aan te richten, maar ik voel wel de wens er stil bij te staan: de vorm die mijn leven aangenomen heeft, de ruimte die ik ervaar.

Dat niets als werk voelt, tegenwoordig.

Na drie dagen rijden kwamen we aan in Cilento, waar de hitte middagslaapjes afdwong in ons huisje op de steile heuvel aan zee. Er waren geen buitenlandse toeristen in San Marco di Castellabate.

Hoewel mijn Italiaans beter was, stonden de jongens die een kiosk aan de kade beheerden er steeds op Engels met me te praten. Ik dronk wat brommerig mijn koffie en las Eduardo Halfon (Koppernik, gewoon doen) terwijl B met de kinderen snorkelde.

Op Nadim na, die dertien is, waren we elke dag vroeg op. In de ochtendschaduw wandelden we met Ada over een kronkelend pad dat langs zee naar het zuiden leidde. De huizen aan weerszijden deden me denken aan Hemingways jaren aan de Mediterranee.

Hier rond te lopen in die tijd, dacht ik. Hoe alles toen zichzelf nog was. De mensen woonden echt in deze huizen, spraken hun eigen taal me je. De vele bordjes met te huur en alle kettingsloten op de poorten lieten zien dat een plek zo mooi als deze vooral een investering was geworden, of een zomerverblijf voor mensen die rijk genoeg waren om er de rest van het jaar niet te hoeven zijn.

Steeds sterker zie ik het belang van plek – plekken waarvan je houdt gaan bijna net zo makkelijk verloren als mensen. Hoe langer je wacht met ergens terugkeren, hoe minder waarschijnlijk het wordt dat het bij je terugkeer in meer dan naam bestaat.

Ik heb veel in Italië gereisd de afgelopen twintig jaar en waar chartervluchten verschijnen verdwijnt identiteit. Een stad als Rome is weerbarstiger omdat de locale economie over veel meer dan toerisme gaat. Van een stadje als Monopoli in Puglia is dat niet te zeggen.

Soms probeer ik Nadim uit te leggen hoezeer alles tijdens mijn leven al is veranderd, hoe locale identiteit door toeristen en het internet verruild wordt voor generieke glossy bagger. Hij lijkt me te begrijpen, maar is ongevoelig voor de ernst en daarin zit de reality check: ik ben bij de voorbije generatie gaan horen omdat ik zeik over hoe het allemaal minder wordt tegen mensen die dat totaal niet voelen.

Aan het einde van het pad stond een verlaten klooster, een pier met vissersbootjes eraan – het houten soort, voor dagvangst. Ondanks het vroege uur beukte de zon al op het water. Omdat er geen strand was, was er geen barretje, geen winkel voor slippers en snorkels en zonneschermen.

We waadden tussen de bootjes door het water in, keken naar een paar bejaarden die met zonnehoedjes op pootjebaadden bij het puntje van de pier. Dobberend op de kalme ochtendgolven keek ik naar een kleine wijngaard op de heuvel, naar het oude kalkstenen huis ernaast.

Wie zoals ik zijn oren heel goed spitste, kon het geratel van een oude schrijfmachine horen.

Laat ik met een citaat beginnen: ‘Ik hoop vurig dat naast de scheiding van kerk en staat de scheiding van emotie en ratio beter wordt geaccepteerd. Ik voel me in de publieke sfeer, in de politiek, niet geroepen om uiting te geven aan mijn gevoelens.’

Ayaan Hirsi Ali sprak deze woorden op 31 augustus 2006 in de Tweede Kamer, als onderdeel van haar afscheidsrede. Ze verliet daarmee de VVD-fractie, haar vrienden én Nederland.

Dat na lezing van haar artikelen, essays en  boeken met veelzeggende titels als De Zoontjesfabriek en De Maagdenkooi juist dit citaat is blijven hangen verraste mij. Ik denk ook vaak: gebruik je gezonde verstand, dan komt de emotie vanzelf.

Nederland heeft Ayaan na haar vertrek niet zozeer vergeten, maar haalt ‘ach ja’ prevelend de schouders op. Ze was te veel voor ons, te uitgesproken, te donker, te vrouw en op een gevaarlijke manier te anti-islam. De deur werd netjes achter haar dicht gedrukt.

Wat was de directe aanleiding voor Ayaans vertrek? Minister Rita Verdonks twijfel over de waarde van Ayaans verblijfsvergunning? Was het de moord op Theo van Gogh, 2 november 2004?

Met Van Gogh had Ayaan de korte film Submission gemaakt. Daarin gaat het onder andere over genitale verminkingen in orthodox islamitische regio’s. De VPRO zond de film uit en daar was niet iedereen blij mee. Ayaan werd gedwongen tot isolement op het Amsterdamse Marineterrein.

Ze wilde weg, weg! Maar sloot haar afscheidsrede in de Tweede Kamer af met: ‘Ik wil nog wel één gevoel met u delen, dat is het gevoel van dankbaarheid jegens dit fantastische land dat mij zoveel kansen heeft geboden en waarvan ik altijd zal blijven houden.’

Alsnog: gevoel en emotie.

Ik bewonder Ayaan Hirsi Ali en besloot een filmscenario over haar te schrijven. Maar zo’n extreem vol leven van een in wezen enigmatisch karakter vraagt om keuzes. Ik besloot dat de kern een vader-dochterverhaal moest zijn.

De film begint dan ook met de 6-jarige Ayaan die in een poging haar vader te redden hem juist uitlevert aan de politie van Somalische dictator Siyad Barre. Later in Kenia, Ayaan is dan 21, is vader van plan Ayaan uit te huwelijken. Dat nooit! Uit afschuw over de gruwelijke ongelijkheid die vrouwen ten deel valt besluit Ayaan te vluchten. Het afscheid van zus Haweya is hartverscheurend. Ook het verraad aan haar vader, van wie ze toch veel houdt, valt Ayaan zwaar. Haar vlucht gaat via Duitsland, naar Nederland, naar Volendam. Daar woont een verre kennis.  

De inburgering in Holland kent hilarische momenten, zeker als ook Haweya in Nederland opduikt. Voor het eerst zien de zussen een man huilen, op tv. Ze lachen zich dood.

Vader probeert, aangezet door de bekende imam Abu Hamza, zijn dochters terug te lokken naar Somalië. Het komt zelfs zover dat Ayaan, wonend in een caravan te Ede een tolka moet bijwonen, een Somalische rechtbank.

Dat zijn allemaal mooie scènes, maar hoe krijg ik ook nog Ayaans spectaculaire opmars door de Nederlandse politiek in één film gepropt? Ik moet heel veel laten liggen en blijf bij mijn uitgangspunt: Vader en Dochter.

Aan het eind van Hier Ben Ik (zo heette de film intussen) neemt Ayaan, in het Royal Londen Hospital afscheid van haar stervende vader, met de woorden: Nabad gelyo aabo (tot ziens lieve vader).

Dit is de laatste bladzijde van het scenario:

Enigszins documentair gedraaid:

– We zien Ayaan op de trappen van het American Enterprice Institute in Washington.

– Ayaan met Condoleezza Rice op het gala ter ere van de uitreiking van de 100 invloedrijkste personen ter wereld.

– Ayaan met Marco van Kerkhoven in de Linnaeusstraat op de plek waar Theo van Gogh vermoord is. Het verkeer raast onverschillig voorbij.

– Ayaan met haar baby – zoon Thomas – op de arm. Naast moeder en kind staat de vader, historicus Naill Ferguson. Ayaan is erg gelukkig.

Wij niet. Wij – producent Fu-Works, regisseur Peter de Baan en ikzelf – waren niet gelukkig, want het almaar heftiger wordende islamdebat in ons land maakte iedereen, filmfondsen, distributeurs, omroepen en opiniemakers voorzichtig. De voor de hoofdrol gecaste actrice werd bedreigd.

En dus ligt script van Hier Ben Ik nu te verstoffen op een plank.

Dan maar een televisieserie over Ayaan. Zeven delen! Ik schreef samen met scenarioschrijver Hans Galesloot deel één plus de inhoud en het scèneverloop van de andere delen. De serie noemden we Droomland. Contracten werden getekend door de VPRO en IDTV Film.

Toen verscheen in een nieuwsbulletin van een moskee in Nairobi het bericht dat Nederland  bezig was met een tv-serie over het leven van Ayaan Hirsi Ali en dat er al contact was met een lokale casting agency.

De rapen waren gaar. IDTV werd bang voor een nieuwe cartoon-crisis zoals in Denemarken, beoogd regisseur Theu Boermans wilde het leven van zijn kinderen niet in gevaar brengen en de AIVD maakte een veiligheidsanalyse. Einde Droomland.

En nu?

Ayaan Hirsi Ali is christelijk geworden. Dat gebeurde vanuit een spiritueel bankroet, zoals ze dat zelf zegt in een prachtig gesprek met evolutiebioloog Richard Dawkins.

Is deze bekering een omweg om toch weer bij Allah uit te komen? Ik weet het niet.

Ayaan ziet er in dat gesprek met Dawkins (YouTube) gelukkig uit.

Hitte verbindt. Er wordt minder van je verwacht; je verwacht een stuk minder van anderen en veel minder van jezelf.

Bij hitte doe ik alles langzaam en merk dan dat ik hetzelfde gedaan krijg – zelfs na vijf duiken in de gracht en anderhalf uur staren sluit ik mijn laptop in de middag met tevredenheid.

Ik zwem, douche koud en fiets net snel genoeg om overeind te blijven naar café De Druif. Het terras is bijna leeg als ik begin en een uurtje later zijn alle stoelen bezet; de gasten drinken, maar ook dat gaat traag.

De sweet spot van zo’n avond ligt rond halfacht, als het net iets koeler wordt – mensen gebruiken de losgekomen energie meteen om sneller in te nemen, waarvan ze dorst krijgen, waarna het allemaal nog sneller gaat.

Johan bestelt een derde rum met cola zero en laat zijn nieuwe tatoeages zien; hij heeft vaak nieuwe tatoeages en is niet verlegen. Ik houd mijn hart vast voor de dag waarop zijn bovenlijf ramvol zit en hij zijn broek zal laten zakken.

Johan wil dat zijn huid na zijn overlijden tentoongesteld wordt. Ik weet niet of hij al bedacht heeft waar.

Collega’s komen langs en hangen op het trappetje naar de opkamer, bij de kop van de bar. Telkens als ik een bestelling wegbreng moet ik langs ze heen bewegen, wat ik heerlijk vind – dat fysieke aan het werk achter een bar.

Het personeel van een naburig bedrijfje komt uitgelaten binnen. Ik complimenteer ze met de sfeer die ze meenemen, maar vraag ze om niet te zingen met het oog op onze bovenbuurvrouw.

Buuv Mascha is een wonder: boven een knetterdrukke kroeg wonen en daar steeds het fijne in blijven zien. Je ergeren, dat doe je zelf, zei iemand laatst.

Elke donderdag heb ik plezier met mijn gasten en zij – hopelijk – van mij. Soms kom ik langs terrassen waar een heel ander publiek zit, waar het personeel vooral lijkt te bestaan om met dienbladen te slepen.

Ik snap niet dat je dan voor dit soort werk kiest. Als je het niet voor de mensen doet, voor het contact, dan zijn er honderd opties die beter betalen en minder moeite kosten.

Als ik werk komt iedereen een beetje bij me thuis. Ik snap best dat zo’n houding niet lang vol te houden is, dat ik makkelijk praten heb omdat ik maar één avond werk.

De sweet spot van de horeca zit hem in die ene avond. Dat het nooit teveel kan worden.

Ik zou dit werk ook zonder betaling doen, al moet ik toegeven dat het laatste uur van elke dienst me tegenwoordig gestolen kan worden. Als je jong bent dan kun je tegen het einde van een werkavond in een soort overdrive raken: snel alles schoonknallen en dan nog samen uit.

Soms overweeg ik het, een keertje meegaan naar de Nachbar of de Pollux, maar om twee uur ‘s nachts knalt deze postduif altijd op de automatische piloot naar huis.