Gevangenis

Vertaald door Frans van Woerden

Vuistrecht: dat is waar je leven op kan uitdraaien als je opgroeit en overleven moet in de asfaltjungle van de grote stad. Tot je op een dag de bak indraait omdat je een ‘gast’ het ziekenhuis insloeg, omdat zijn gezicht je niet aanstond. Of omdat je een gozer hebt neergestoken – het was hij of jij – die erin gebleven is, wat ook weer je bedoeling niet was geweest.

In de roman Gevangenis komt een universeel thema aan bod dat nog maar zelden de moderne literatuur heeft gehaald. De ik-verteller is een man die eens per week aan zwaar criminele jongens komt leren dat taal een alternatief is voor het vuistrecht dat ze normaal hebben leren vinden. Dat is tenminste de doelstelling van de ‘educatieve dienst’ van ‘hun’ jeugdgevangenis. Ooit keren zij immers terug in de samenleving en het idee is dat een grotere taalbeheersing hun kansen vergroot om zich daar dan wèl te handhaven.

Gevangenis heeft een hoog autobiografisch gehalte: als leraar taalbeheersing in de jeugdgevangenis van de Franse havenstad Bordeaux kreeg François Bon (1956) de moordenaar tegenover zich van een jongen die hijzelf in de klas had gehad en die nog geen drie dagen uit de gevangenis was ontslagen toen hij werd doodgestoken. Woede en teleurstelling om de vergeefsheid van zijn werk maar ook de tragiek van de asfaltjunglekids: daarvan is dit boek doortrokken. Bon verwerkte er vele, bijna analfabete maar voor de lezer volkomen begrijpelijke ‘schrijfsels’ van zijn pupillen in, wat het des te authentieker en aangrijpender maakt.