Wat doe je als je een barende vrouw op gehoorsafstand om hulp hoort roepen, omdat het niet goed gaat met de geboorte van haar kindje?
Laten roepen.
Dat is het antwoord althans volgens de Piraha, een Amazonevolk, zoals gereveleerd door Daniel Everett in Jared Diamond’s The World Until Yesterday. Diamond is een befaamd ornitholoog die tijdens zijn veldwerk in onder meer Papua New Guinea veel in aanraking kwam met volken die in een traditionele gemeenschap leven. De bewegelijke geest van Diamond begon in te zien dat de studie van die volkeren en hun oplossingen voor problemen ons iets zouden kunnen opleveren. Noem het vergelijkende antropologie. Zijn in 2012 verschenen boek levert veel verbazende staaltjes inzicht op. De Piraha die in aanwezigheid van taalkundige Everett de in barensnood verkerende vrouw hoorden en negeerden, hadden daar hun redenen voor. Trots om zelf te kunnen overleven, en de noodzaak om hard en sterk te zijn zullen hebben meegespeeld. Ik zie wat ze bedoelen. Begrijpen is iets anders.
Diamond schrijft over volkeren waarbij het veel vanzelfsprekender is niet in te grijpen als kinderen van twee een beetje rondrollen naast een kampvuur. Volwassenen van zulke volkeren (zij die het überhaupt overleefden) vertonen veel brandwonden en andere littekens vanwege deze laissez faire benadering. Een antropoloog elders in het boek ziet een pratende moeder gedachteloos een vlijmscherp mes waarmee een peuter aan het spelen was en dat even buiten zijn bereik raakte aan hem teruggeven. Waarna het zwaaiend zijn oog op een haar na raakt – soms ook wel raakt in zo’n omstandigheid stel ik me voor.
Waarom? We weten het niet, want we zijn WEIRD, zegt Diamond: Western, Educated, Industrialized, Rich, Democratic. Een soort volk dat vrijwel alle psychologisch onderzoek laat doen op studenten psychologie van het mannelijk geslacht dat aan deze voorwaarden voldoet. Wat weten we dus eigenlijk van andere mensen die anders leven? En leven op een manier zoals alle mensen ‘tot aan gisteren’. Maar vooral, wat kunnen we van ze leren? Een verbazingwekkend en interessant boek.
Op het snijvlak van dergelijke culturen leefde Beryl Markham, luchtvaartpionier die in de vroege twintigste eeuw met haar vader van Engeland naar Brits Oost-Afrika – nu Kenia – verhuisde, en door intensieve omgang met jagers en herdersvolkeren in de Serengeti een mooi gehard kind werd. Op de boerderij van een vriend loopt een tamme leeuw rond. Als de leeuw Beryl als meisje van 8 ziet langs rennen vlamt er toch nog een oude jachtimpuls op. Beryl zweeft enige dagen tussen leven en dood, maar een paar weken later gaat ze al weer blootsvoets mee op jacht met de mannen van een nabij verkerende stam. In haar fantastische memoires (want ze kan naast jagen, paarden trainen en vliegen ook nog geweldig schrijven) zie je iets van hoe net naast je cultuur staan je wat kan opleveren. De gehardheid van deze fascinerende vrouw levert haar een jaloersmakende kracht en moed op in een leven dat zowel heel ver weg staat als door haar schrijven heel dichtbij komt.
——-
