In 2018 bezocht ik een planning-congres in de Amerikaanse stad Buffalo. Dit soort congressen kenmerken zich meestal door vrij saaie presentaties, met slides vol cijfers die laten zien hoe demografische trends van de afgelopen 75 jaar in een specifieke regio zich verhouden tot de locaties van winkelcentra. Of over investeringen van 50.000 dollar in een paar struiken, die zichtbaar is in de stijgende prijzen van vastgoed in achterstandsbuurten.
Maar dit keer stond er meer op het spel. De polarisatie had ook in de planning toegeslagen. In een sessie over ‘emoties en planning’ werd ons opeens gevraagd om onze gevoelens te delen. Een van de organisatoren vertelde dat zij haar colleges sinds kort begon met het gedicht van Ross Gay, ‘A Small Needful Fact’, over de dood van Eric Garner. Ze vond het belangrijk dat studenten stilstonden bij het feit dat Garner had gewerkt voor de plantsoenendienst, en daarmee onderdeel uitmaakte van het ‘geplande groen’ in de stad. Als je er zo naar kijkt, staat er inderdaad veel op het spel in het gedicht: niet alleen de wrange ironie dat Garner, die de lucht schoner maakte met zijn werk, stierf omdat hij letterlijk geen lucht meer kreeg. Het gedicht doet ook denken aan de bestuurlijke stadsprocessen die verschillen tussen bevolkingsgroepen zoals arm en rijk uitvergroten, en die de politie tegenover de mensen zetten die ze zou moeten beschermen.
Tijdens de sessie moesten we onze schoenen uitdoen, in een kring gaan zitten en met aandacht naar elkaar luisteren. Er was geen hiërarchie, geen podium, geen PowerPoint, alleen de tijd opereerde als moderator: anderhalf uur later begonnen de volgende sessies.
In deze ‘safe zone’ vertelde een van de deelnemers hoe de inspraakavonden in zijn stad verliepen. Als er een plan op de agenda stond wat de rechtse, anti-overheid-bewoners niet beviel, dan reden zij met vrachtwagens rondjes om het gemeentehuis. De zware brandstofdampen maakten het bijna onmogelijk voor de mensen in het gebouw om zich nog op de bijeenkomst te concentreren. Soms lieten de protesteerders de vrachtwagens staan en liepen ze de bijeenkomst binnen met revolvers aan hun riem, die ze bij binnenkomst voor zich op tafel te legden. Geef dan nog maar eens je mening over de aanleg van meer groen, of over een verandering van parkeerbeleid.
De bijeenkomst maakte veel indruk op me. Vooral omdat ze iets blootlegde wat hier vaak vergeten wordt, of beter gezegd, irrelevant wordt gevonden: planning is emotie. Ruimtelijke veranderingen raken mensen vaak veel dieper dan je denkt. Boeren huilen om verdwijnende landbouwgrond, volkstuinders huilen als hun complex plaatsmaakt voor een woonwijk, wijkbewoners huilen als de sfeer in hun wijk verandert door nieuwbouw of stijgende prijzen, winkeliers huilen om leegstand in hun straten.
‘Huilie huilie, NIMBY NIMBY’ is hier vaak de reactie op. Planners, politici en ontwikkelaars verschuilen zich achter woorden als ‘noodzaak’ of ‘beleidskeuzes’ en vergeten dat ook voor hen planning vaak emotie betekent. Wethouders willen hun erfenis veiligstellen door woningen te realiseren. Ontwikkelaars dromen van grote gebouwen, architecten van ontwerpen die steden veranderen. Trots en faalangst horen bij stedenbouw.
Toch kom je die woorden niet tegen als je de plannen leest van de grote coalitie van 34 bouworganisaties die beweert dat er binnen tien jaar één miljoen woningen kunnen worden gerealiseerd. Overheid: neem de juridische belemmeringen weg, investeer, werk een beetje mee, en dan kan het. Het antwoord in de plannen van de bouwcoalitie op de emoties van de omgeving: over tien jaar is iedereen blij dat de woningen er staan – mensen moeten een huis hebben.
Die plannen roepen dus al meteen weerstand op, nog voor er ook maar één bouwvergunning is aangevraagd. Een miljoen woningen realiseren binnen tien jaar kan alleen door de wijken in te duiken, naar mensen te luisteren, visies en gevoelens uit te wisselen. Je moet je schoenen uitdoen, in een kring gaan zitten, luisteren naar de emoties die de plannen oproepen en er je eigen emoties tegenover stellen.
Is dat een beetje naïef? Ja, waarschijnlijk wel. Het is moeilijk om je de voorzitter van bouwend Nederland, Maxime Verhagen, voor te stellen op een comfortabel zitkussen in een gezellige kring.
Het zou wel minder tijd kosten dan alle rechtszaken en protesten die ons met deze plannen te wachten staan.
