De bel gaat: ‘Post!’ Je loopt naar beneden en de postbode drukt je een pakketje in handen van 10 bij 10 bij 10 cm, in dieprood papier.
Wat moet je doen als je op een goede dag in een mooi doosje met velours bekleed deze schelp toegestuurd krijgt met een handgeschreven briefje erbij waarop ‘Kom, voor het te laat is!’ staat?
Je moet vlug een reis boeken naar Muscat International Airport in Oman. Daar naar de kust reizen en per boot naar het eiland Masirah, een strand opzoeken aan de Arabische zee en dan slechts één specifiek stukje strandgebied op het eiland: een plaats genaamd Sur Masirah, ongeveer halverwege de westkant van het eiland.
Ik neem aan dat daar dan een een groot strandbed is opgebouwd, met een beddehemel van scharlaken zijde, corresponderend met je pakje van de post, en dat er een kist staat met een wat langere brief, ik kom daar straks op terug…
Hoe weet ik dit? Omdat deze schelp een Acteon eloiseae Abbott is, een extreem endemisch schelpdier, die dus terug te brengen is tot een adres. Deze schelpdieren wonen alleen hier en zijn dus een adres.
Omdat ik betrekkelijk nieuw ben in de schelpologie of conchologie, of malakologie, dacht ik laatst zo’n adresschelp in handen te hebben, omdat ik het nog nooit eerder zag: een heel klein prachtig roze schelpje op een wit strand aan een blauwe zee op het eiland Harris, in de Outer Hebrides in Schotland. Een strand tegenover het eveneens piepkleine eilandje Scarp, dat in de jaren ’80 nog door 100 mensen bewoond werd, maar thans leeg is en eigendom van een Schotse whiskystoker. Ik had nog dan weliswaar nooit zo’n klein roze schelpje gezien, maar het bleek een Macomangulus tenuis (da Costa, 1778) Een dunschelpige tellina, die je ook wel in de VS tegenkomt, en in België. Zeer matig voor een adres dus, zo vind je elkaar werkelijk nooit.
De schelp mag zich overigens wel verheugen in systematische encyclopedische aandacht. Dat is misschien omdat het een van de makkelijkste en aantrekkelijkste verzamelobjecten is. Hoewel geen grote verzamelaar kan ik een mooie schelp op een strand niet laten liggen, mooi klein en een herinnering: souvenirs dus, het ultieme souvenir eigenlijk. Want handzaam en divers en gekleurd en gratis en redelijk houdbaar etc. Zo spelen ze ook wel een rol in het fenomeen van de encyclopedie. In de verzameljaren van de vroege 18e eeuw was het wonderkabinet met bijvoorbeeld een brede verzameling schelpen een goede eerste stap. Neem die van Albertus Seba, apotheker te Amsterdam aan de Haarlemmerstraat 110 die rijk werd van zijn verzamelwoede en verzamelde in opdracht van Peter de Grote, maar vooral: zijn verzameling vastlegde in een ‘thesaurus’, een soort encyclopedische werk, in 1734.
De schelp is een souvenir, een aanleiding tot verzamelwoede en encyclopedische volledigheid, een adres, en ook nog: een betaalmiddel. Handzaam, mooi, glad en sommige soorten zeer zeldzaam is het inderdaad makkelijk de stap te zetten naar een op waarde te brengen ruilmiddel.
Zeeslakschelpjes van de soort Cypraea moneta, of geld-cowrie werden pakweg vanaf 1200 voor Christus in China, Afrika en Zuid-Oost Azië gebruikt. Ze spoelen in massa’s aan op de Maldiven, wat derhalve in die pre-ijzer periode een eldorado moet zijn geweest, geld spoelde gewoon aan. De Europeanen mengden zich in de vroegmoderne tijd in de handel met kaurischelpen om er in Afrika mensen mee te kopen voor de plantages elders: de transatlantische slavenhandel.
De fossiele brandstoffen danken we aan aeonen van schelpdieren, Shell koos haar beeldmerk met beleid: olie komt van schelpdieren. Geld, fossiele brandstoffen, slavernij, verzamelingen, wetenschap, schelpen hebben overal mee te maken, lijkt het! Dan laten we de culinaire aspecten nog maar terzijde, van een goede Manhattan Chowder, of een Antwerps mosselpotje, of het feit dat parels uit oesters komen…
Malakologie
Gebogen over zijn pincet door gidsen gruis
geleid en minuskule schelpen tussen sporen
van schelpen leest hij de fossiele grond en plukt
van opgespoten land de onbewoonde onderkomens,
het door een onbesuisde slak verlaten huis
Chr. J. van Geel
In de kist op het strand in Oman zit een aantrekkelijk geformuleerde opdracht om een boek te schrijven waarin zoveel mogelijk van de thematische mogelijkheden van de schelp verwerkt zijn. Volg je 1 schelp door de millennia? Of zoek je naar een verzameling die verloren is gegaan? Of… voorlopig ligt in die kist naast de opdracht die aantrekkelijk is 366 gram goud, het equivalent van € 20.000 om je reis te financieren, en er ligt er een Cypraea fultoni (Fulton’s Cowrie) op zich al redelijk waardevol en met deze schelp dus… opnieuw een adres: nu moet je afreizen naar het Mozambique Kanaal, specifiek rond de Bazaruto-archipel. Betrekkelijk precies geadresseerd: 21° 45′ S, 35° 27′ E
Daar vind je opnieuw een kist, met opnieuw een schelp. De reis is begonnen…
Anna Adams The Island Chapters (Over het eiland Scarp)
Albertus Seba Cabinet of Natural Curiosities, the complete Plates in Colour 1734-1765
Anthony Doerr The Shell Collector
Florian Werner Slakken
Jazztrombonist en slakkenhuisvirtuoos Steve Turre speelt Conch shell op Hawai
Kijken My Octopus Teacher
