[p. 335]
[Gedichten]
Dag
en weer
die dromen in asfaltglans
nu eens van heuvels in gloed dan uitholling in zwart
als een vonkende vloedgolf
enormgrote kringen in
een oeverloze zee kikkerdril
en overdag verandert de asfaltarena
in iets dat veel lijkt op
toneelstellages uit Shakespeare’s tijden
en achter elke lantaarnpaal schemeren
bergen en rivieren – en vuurtorens
en reeds wordt stad tot zee
en sneeuwhopen, ijspegels, smeltwaterplassen
zijn niet anders dan de kammen
van een onzichtbare zee
en die zee is onstuimig door
sporen van auto’s – sleetjes – overschoenen
en de jaarlijkse vervlechting
van al die sporen, van alle tekens
wordt tot de deining van
een Stad-Zee
[p. 336]
‘s avonds verandert de stad dan in stad
de mensen gaan elkaar mensen noemen
en de doodlopende steegjes van Zamoskvorétsje
gaan op het prille ochtendappèl
stralen met dat verstilde licht
dat alleen voorkomt in kinderkamers
als het uur aanbreekt voor het defilé
van Andersens loden soldaatjes
1958
[p. 337]
Mijn eigen
Ik moet
met mijn lippen
de grenzeloosheid van haar ogen bereiken
en mij dan verbazen over de nauw merkbare klop
in de aderen van het onderste ooglid
en begrijpen dat dit door hun doorzichtigheid komt
en hun onlichamelijkheid
zo licht en zo smartelijk
zijn die ogen die bijna niet trillen
en ik zal van haar houden met handen en lippen
en met mijn zwijgen en droom en de straten van mijn gedichten
en met de leugen – voor staten
en met de waarheid – voor leven
en met de perrons van alle spoorwegstations
waar ik eens voor het laatst zal verwijlen
voor een blik op de hete en zwarte ruggen
van locomotieven op rangeerterreinen
en haar laat ik over aan
in de rij staande mensen, aan toevluchtsoorden
in Siberië van kleine vreselijke steden
en van haar ga ik weg en voor goed
naar het slachthuis der mensen
van de eeuw ook die van mij…
1958
[p. 338]
Mensen
Nachtenlang heb ik
de lijnen der stoelen lijsten en kasten
met een gebaar
van mijn handen en schouders
op hun onbekende
vaste route gevolgd
ik had er geen erg in
dat dit oversloeg op de mensen
ik moet bekennen: in gesprekken met hen
mat ik in gedachten met mijn vingers
de boog van hun wenkbrauw
en zij waren overal
zodat ik niet zou vergeten
wat leven is in de vorm van de mens
en er waren weken en jaren
om afscheid van hen te nemen
en er was een voorstelling van denken
die mij leerde
dat lichtweerkaatsingen op hun piano
bloedverwanten hebben in
ziekenhuizen en kerkers
1960
[p. 339]
Geluk
Daar waar onze ogen begonnen
was een uitdaging van licht…
symmetrisch leg ik de schelpen uit
op de vreemde vrouw
die in het zand ligt
maar de wolken zijn als kreten
en de hemel is vol van die kreten
en ik word de grenzen gewaar
van stilte en van lawaai –
zij zijn zichtbaar aan de glimlachende vrouw
als naden in de wind;
en ik schud mij als een paard
temidden der nazaten van breuken en kamerwanden;
en denk: mij is dat genoeg, mij gaat dat niet aan
men moet weten dat twee mensen –
immers Birkenau zijn, –
o jij, mijn taboe, mijn Birkenau,
spel van grondstof en ijzer van mij,
wonder – nee, deugt niet, mijn klein wonderding,
‘ik’ – nee, deugt niet, mijn ‘ooj!’
1960
[p. 340]
Stilte
als dwarsdoor
bloedende takken
dring je door naar het licht
en zelfs dromen lijken hier
op een netwerk van pezen
niets aan te doen, op aarde
spelen wij mens zijn
maar daar –
toevlucht voor wolken
afrasteringen van
gods dromen
en onze stilte door ons verstoord
omdat wij die
ergens op de bodem
zichtbaar maakten – hoorbaar.
En hier spreken wij met stemmen
en zijn zichtbaar door schakeringen
maar onze echte stemmen
zal niemand ooit horen
en puurste kleur geworden
herkennen wij elkaar niet.
1960
[p. 341]
Ochtend in Peredelkino
Het leek of alles in dit huis
bezig was met zichzelf af te rekenen:
wiens vingers? en flitsend: wiens licht, wiens koolmees, wiens praalhans?
of dat de bedgordijnen in hun twee helften
zich ten geschenke gaven met ergens
onder de mensen een gloeiende bodem
en of de deuren hier bogen
op een van het nabije bos
losgeraakt trapportaal
of dat een deel van de lichaamsbekleding –
als herfst op speelkaarten was!
Dit voor het ijs! Vensterbanken – voor ijs! kindervingers – voor ijs!
alles in afdruk van fluittoon, licht en vensterlijk
alsof zonder het meisje van dit huis
een ‘tse’ was gaan sputteren
in het door allen verlaten huis!
maar kom ik binnen dan vullen zich de plafonds
met het gekraak van bosgesprokkel
en jij gaat stralen
geheel als in stekels van klissen
niet meer te stuiten
en angstpatronen als schimmen van alsem
veranderen jou uit stokkende adem
in een ding – een huishouden van licht
[p. 342]
en de ochtend wordt grondig
grondig de tuin ook
en alles aan jou om jou heen
zal grondig zijn in dit huis van de ochtendstond af
als waren de dingen stuk voor stuk
eerst zoëven ontstaan
1961
[p. 343]
Requiem in de voorwinter
ter herinnering aan B.L. Pasternak
ik zal uitgeleide doen en blijven staan als zwijgzaam koor
heel die voorbestemde dag in gods ruimte
met de roerselen van een winters uitgestippelde dag
als met roet aan mijn zijde –
en de tijd brengt zichzelf voort
sneeuw in de wereld losgelaten wervelt
bij de poorten van kloosters
en mij lijkt vandaag de noodzaak van veel voorbijgangers
een steun toe van buiten
terwijl het peil van de eeuw al is bepaald
en het niveau van de roem eist
het gezicht naar stilte te keren
blijft niet het boek maar de atlas van passie
in de stilte op tafel bewaard
maar het jaar roert als roet aan de huizen
in de oude eeuw waarin boeken lijken verscheurd
waar elke bladzijde eisen zal stellen
van eigen lijn en vouw van zichzelf
door mijn mouwen
waar koude het raam er vlaknaast maar daarachter
sneeuwverstuivingen poorten en huizen
1962
[p. 344]
Bij requiem in de voorwinter
voor O.V. Ivinskaja
In die dagen bleef zijn aardse slaap
mogelijk alleen in uw oogleden over
uit de verte wisselde hij hun kleur
en bracht in parken door verdriet zonsondergangen teweeg
en als van een nooit gezien en
allerzachtmoedigst wild dier
waren in hun blik op de velden
daarna de wimpers met rijp bedekt
daar zijn de tuinen van uw verdriet al anders…
en op de verre grafzerk
leg ik nieuwe naamloze
bloemen neer
als herdenking en neerslag in verzen
1965
[p. 345]
Aantekeningen bij de gedichten
Dag – Zamoskvorétsje is een voorstadswijk in Moskou, letterlijk: ‘aan de andere kant van de Moskva-(rivier)’.
Ochtend in Peredelkino – Peredelkino is de schrijverskolonie dichtbij Moskou, waar ook Pasternak een villa had die in dit gedicht centraal staat.
Requiem in de voorwinter – heeft als onderwerp de begrafenis van Boris Pasternak op 2 juni 1960 in Peredelkino.
Bij Requiem in de voorwinter – Olga Ivinskaja was in Pasternak’s laatste levensjaren zijn beste vriendin. Zij publiceerde in 1977 haar memoires (Nederlandse vertaling: Gevangene van de tijd, Amsterdam 1978). – De term ‘wild dier’ in dit gedicht heeft betrekking op Pasternak’s vertwijfelde gedicht na ontvangst van de Nobelprijs en zijn daarop volgende verguizing in Rusland, een gedicht met als eerste strofe:
opgejaagd als een wild dier, verloren
met ergens mensen nog en vrijheid, licht
maar achter mij de meute, koren
van kreten – elke deur is dicht…
