[Tirade juni 2012]

Heleen Mees
Shame on Me

Shame, Met Michael Fassbender, Carey Mulligan, Nicole Beharie. Regie Steve McQueen. In 20 zalen.

Paris Chic, Met Lea Martini, Coralie, Anita Blond. Regie Andrew Blake.

Afgelopen week ben ik naar Shame geweest, de veelbesproken film van de Britse regisseur Steve McQueen. Volgens vrienden een must als voorbereiding op mijn Tirade-essay over pornografie. De suppoost in de bioscoop in Greenwich Village moedigde me aan om hem na afloop precies uit de doeken te doen wat ik ervan vond. Een dag eerder nog moest een bioscoopbezoekbezoeker na het zien van de film per ambulance worden afgevoerd. Met stoelriemen vast en ingehouden adem wachtte ik tot de bioscoopreclames gedoofd waren.

‘En?’ vroeg de suppoost me na afloop verwachtingsvol. ‘Meh,’ reageerde ik. Naar de maatstaven van Shame – flirten in de subway, masturberen, pornofilms kijken, one-hour-stands en second– of third-base gaan met je eigen sekse – is iedere New Yorker seksverslaafd. Toegegeven, niet iedere New Yorker heeft het bed gedeeld met twee prostituees, maar de verklaring daarvoor moet waarschijnlijk meer gezocht worden in overwegingen van financiële dan van morele aard. Nog steeds begrijp ik de opwinding van de suppoost – en mijn vrienden – niet.

Voor zover Shame mij opwond betrof het diepe ergernis over het benepen moralisme van de Britse filmmaker

Voor zover Shame mij opwond betrof het diepe ergernis over het benepen moralisme van de Britse filmmaker. Op voorhand was duidelijk dat ik de bioscoop niet mocht verlaten met de notie dat een intens maar vrijblijvend seksleven ook maar enigszins aangenaam zou kunnen zijn. De met porno overvoerde Brandon, gespeeld door de alleszins aantrekkelijke Michael Fassbender, blijkt – surprise, surprise – niet meer tot seksuele intimiteit in staat te zijn.

Alleen bij de betaaldame, die hij fotogeniek tegen de ramen van het Standard Hotel in New York spiest, kan hij zich moeiteloos ontladen. Voor de bioscoopbezoeker blijft het jammer genoeg gissen hoe die scène er van buitenaf gefilmd uit zou hebben gezien. En natuurlijk gaat het vanaf dat moment met Brandon van kwaad tot erger. Uiteindelijk belandt onze getormenteerde filmheld in één van de vele gay clubs die de stad rijk is, waar hij gulzig wordt gepijpt.

Veel dieper dan dat kun je niet zinken, moet de Britse filmmaker, die zijn naam bepaald geen eer aan doet, gedacht hebben. Als de hoofdpersoon zich die avond gretig door acht mannen tussen zijn bleke jongensheuvels had laten nemen, zoals Reve het zou zeggen, of zich aan zijn zusje had vergrepen, dat daar alle aanleiding toe gaf, dan had ik misschien gedacht: ‘seksverslaafd’. Maar nu kwam ik niet veel verder dan ‘liefhebber,’ hoewel de afdeling make-up erg haar best had gedaan om Michael Fassbender die bewuste nacht het uiterlijk van een instant aids-lijder te geven.

De discussie over pornografie kenmerkt zich door hetzelfde benepen moralisme als Shame. Pornografie zou geen realistisch beeld van de werkelijkheid geven, klagen seksuele hulpverleners. So what? Hetzelfde geldt voor science fiction, een bij de intelligentsia eveneens geliefd genre. Van niemand kan verlangd worden dat hij naar de bioscoop gaat om urenlang naar zijn eigen mistroostige bestaan te kijken. Althans dat bedacht ik mij nadat ik in New York naar The Hours was geweest, de film met Meryl Streep, geïnspireerd op Virginia Woolfs Mrs. Dalloway. Dan liever naar een seksbioscoop, zoals Rudy Kousbroek het in zijn essay ‘Troost der pornografie’ noemde.

En waarom zou pornografie niet de werkelijkheid zijn, of althans niet die potentie hebben? Het ligt voor de hand dat heteroseksuele contacten op den duur net zo vluchtig worden als veel homoseksuele contacten dat nu al zijn. In een wereld gedomineerd door social media als Twitter en Facebook heb je de meest betekenisvolle contacten niet meer vanzelfsprekend met diegenen die binnen handbereik zijn. Bij mannen zou een negatief verband bestaan tussen de omvang van het brein en de grootte van het geslacht. In de echte wereld blijft het in dat geval schipperen, maar in de digitale wereld kun je je tweeps selecteren op het eerste kenmerk en je porno buddies op het tweede, of andersom, naar gelang je intellectuele en seksuele behoeften.

De opkomst van internet heeft ongetwijfeld de ondergang van menig seksbioscoop tot gevolg gehad. Online is nu gratis en voor niets een ongelimiteerde hoeveelheid huis-, tuin- en keukenporno te aanschouwen. Die valt wat mij betreft verre te prefereren boven de klinische in Hollywood geproduceerde seksfilms die in Amerikaanse hotelkamers tegen bijbetaling vertoond worden. Bij die laatste

heeft seks altijd meer weg van callanetics, of wat ook de laatste gril in de Verenigde Staten op het gebied van fitness mag wezen.

 

Rudy Kousbroek noemde als zwak punt van de pornografische film dat de gemoedsgesteldheid van het ene geslacht niet objectief vast te stellen is. Maar op de amateurfilmpjes die te zien zijn op sites als pornhub.com zien de vrouwen er niet zelden uit alsof ze bloedgeil zijn. Dat is bij mijn beste weten niet gespeeld, hoogstens met poppers of andere afrodisiaca aangemoedigd. Verder waan je je op pornhub.com eerder op een bouwplaats dan in een liefdeskooi; er wordt gepompt, gepaald, geboord, gewipt en geketst dat het een lieve lust is.

Maar heel af en toe kom je op pornhub.com ook een juweeltje tegen. Dan is zo’n filmpje – het moet ongeveer zijn wat Kousbroek voor ogen stond toen hij het woord ‘Gemeenteporno’ neerpende – van dermate hoge kwaliteit dat ik wilde dat ik in de hooggehakte sandaaltjes van de desbetreffende dame stond, en er in mijn suikerpotje geroerd werd.

Volgens een Amerikaanse onderzoeker heeft de opkomst van de laagdrempelige gemeenteporno geleid tot een daling van het aantal verkrachtingen in de Verenigde Staten. Toegang tot het internet is volgens hem een substituut voor verkrachting; iedere 10 procentpunt meer internettoegang zou maar liefst een 7,8 procent daling van het aantal verkrachtingen tot gevolg hebben gehad. Met name onder de groep adolescente jongens (15-19 jaar) was het effect groot, zo ontdekte hij. Ook in Japan is een drastische daling geconstateerd in het aantal zedendelicten na de legalisering van porno.

Hoezeer de onderzoeksresultaten ook kunnen worden uitgelegd als een pleidooi ten gunste van door de staat gesubsidieerde pornografie, of zelfs een verplicht lesblok pornofilms kijken voor middelbare scholieren, Kousbroek zou zich er niet over verheugen. De repressief-feministische premisse dat in iedere man een potentiële verkrachter schuil gaat, zij het eentje die met een homemade video eenvoudig lijkt te temmen, wees hij immers radicaal van de hand.

Toch zou het interessant zijn als Rudy Kousbroek nu zijn licht zou kunnen laten schijnen op de meest recente cijfers. Navraag bij het Centraal Bureau voor de Statistiek leert dat het aantal geregistreerde verkrachtingen, dat wil zeggen waarvan aangifte is gedaan bij de politie, in 2010 bijna 40 procent lager lag dan in 2005. De cijferreeksen van het cbs bevatten als gevolg van een nieuwe wijze van tellen een trendbreuk. Op basis van de gecombineerde cijferreeksen is het aantal geregistreerde verkrachtingen van 1999 tot 2010 meer dan gehalveerd. De daling van het aantal geregistreerde verkrachtingen kan ook niet worden verklaard door een algemene daling van de zware criminaliteit. Ter vergelijking, het aantal

geregistreerde levensmisdrijven, dat wil zeggen moord, doodslag en aanverwanten, is tussen 2005 en 2010 juist met ruim 60 procent gestegen.

Breedbandinternet raakte in diezelfde periode razendsnel ingeburgerd. Terwijl in 2002 nog geen kwart van de Nederlandse huishoudens over breedband beschikte, had medio 2006 ruim 80 procent van de huishoudens met internet de beschikking over breedband.

Is de spectaculaire daling van het aantal geregistreerde verkrachtingen te danken aan de wijd en zijd verbreide gemeenteporno?1 Dat kan op basis van de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek alleen niet worden vastgesteld, maar ligt, gelet ook op de ervaringen in Japan en de Verenigde Staten, wel een beetje voor de hand. Ook het aantal geregistreerde aanrandingen, en ‘overige vormen van seksueel geweld’ is in de genoemde periode gestaag gedaald.

Als gevolg van de berichten in de (social) media lijkt het alsof het met seksueel geweld in Nederland de spuigaten uitloopt, terwijl het tegendeel het geval blijkt te zijn. Het toont maar weer eens aan hoezeer in Nederland het publieke debat wordt gevoerd op basis van emoties in plaats van feiten. De door Ayaan Hirsi Ali opgestuwde volkswoede over moslimmeisjes die op de Nederlandse keukentafels met roestige mesjes besneden werden is in dit verband vermeldenswaard. Na miljoenen euro’s aan onderzoek te hebben gespendeerd blijkt daar geen enkel geval van bekend te zijn. Er zijn meisjes en vrouwen in Nederland die besneden zijn, maar die waren dat al voor hun komst naar Nederland, zoals Hirsi Ali zelf dus.

Kunnen middelbare scholen de lesloze tussenuren inderdaad het beste opvullen met pornografische films?

De stelling dat pornografische films mannen zouden aanzetten tot verkrachting kan – gelet op de hausse aan internetporno en de gelijktijdige daling van het aantal geregistreerde verkrachtingen – hoe dan ook naar het rijk der fabelen worden verwezen. Hetzelfde geldt – mutatis mutandis – jammer genoeg niet voor de repressief-feministische premisse dat in iedere man een potentiële verkrachter schuilt, tenzij de bij tijd en wijle toch ietwat gore pornofilmpjes mannen eenvoudigweg de lust tot welke vorm van seks ook ontnemen.

 

Is dit louter een lofzang op de heilzame werking der pornografie? Kunnen middelbare scholen de lesloze tussenuren inderdaad het beste opvullen met porno-

grafische films? Je zou bijna denken van wel. Maar van pornografie gaat mogelijk ook een subversief normerende werking uit. In het alsmaar uitdijende seksuele universum lijken steeds meer zaken voor te vallen waarvan niet helder is of ze door beide partijen gewenst zijn. Dat het aantal bij de politie geregistreerde verkrachtingen en aanrandingen gezwind daalt, terwijl het aantal meisjes en vrouwen dat aangeeft in het voorgaande jaar slachtoffer te zijn geweest van een vorm van seksueel geweld (variërend van ongewenst aanraken tot verkrachting) nagenoeg gelijk blijft, duidt daar in ieder geval op.2 Er worden grenzen overschreden, alleen geen heldere juridische.

Is dat het gevolg van de subversief normerende werking van porno? Of leidt een toename van het aantal wisselende seksuele contacten nou eenmaal automatisch tot een toename van het aantal incidenten? Over het algemeen ben ik niet zo geporteerd van het argument van ‘sociale druk’ waar het feministisch discours letterlijk stijf van staat. Ik lust geen chocolade, en het feit dat je er andere vrouwen wakker voor mag maken zal mij echt niet vermurwen om chocolade te gaan eten. Dus waarom zou dat voor pornografie en seksuele aberraties zo heel anders liggen? Het antwoord ligt voor de hand. Bij de vraag of ik chocolade lust heeft hooguit de chocolatier hier om de hoek – Jacques Torres oftewel Mr. Chocolat – enig belang, en de goede man kent mij niet eens. Ik voel ook geen enkele aandrang hem te behagen. Maar met iemands seksuele voor- en afkeuren zijn hogere belangen gediend en zijn er grotere krachten in het spel.

 

Vrouwvriendelijke porno biedt ongetwijfeld uitkomst. In mijn privévideotheek staan banden van de Amerikaanse regisseur Andrew Blake. Ik kan ze heet aanbevelen.