Markies de Condorcet 1743-1794

‘De dwaling heeft, net zoals de waarheid, recht op vrijheid.’ Alleen al om deze uitspraak komt het Markies de Condorcet toe, dat de Nederlandse lezer kennis met hem maakt.

Condorcet (1743-1794) behoort tot de sympathiekste mensen die Frankrijk ooit heeft voortgebracht. Op zijn twintigste al een vermaard wiskundige, ontwikkelde hij zich in later jaren tot een vooraanstaand denker, schrijver en politicus. Maar het is vooral zijn uitzonderlijke optreden voor en tijdens de Franse Revolutie, waardoor Condorcet uitgroeide tot een toonbeeld van innerlijke beschaving.

Het lijkt wel zeker dat de vernederingen waaraan de jonge Condorcet werd blootgesteld tijdens zijn verblijf op het jezuïeten-seminarium te Reims, de oorzaak zijn van zijn latere afkeer van clerus, demagogie, onrecht en populisme. Reeds vele jaren voor het uitbreken van de Franse Revolutie streed hij voor gelijkberechtiging van vrouwen, joden, negers en protestanten. De misstanden van een wanstaltig rechtssysteem en de martelingen die daarmee gepaard gingen wees hij af. Hij ijverde voor de scheiding tussen kerk en staat, voor echtscheiding en de invoering van algemeen, openbaar onderwijs. Ook hield hij er voor zijn tijd opvallend humane denkbeelden over homoseksualiteit op na. Ten slotte stemde hij tegen de doodstraf voor Lodewijk XVI, omdat dit tegen zijn principes was.

In 1793 werd Condorcet op leugenachtige gronden in staat van beschuldiging gesteld. Op geringe afstand van de guillotine, die op het hoogtepunt van de revolutionaire Terreur zes uur per dag in bedrijf was, vond hij een onderduikadres. Daar schreef hij een ‘schets over de vooruitgang van de menselijke geest’. Uiteindelijk moest hij Parijs ontvluchten, werd in een dorp aangehouden en ingesloten. Voordat hij naar de hoofdstad kon worden overgebracht om te worden onthoofd, stierf hij in zijn cel. Een natuurlijke dood of zelfmoord?

Markies de Condorcet is meer dan de biografie van een uitzonderlijk mens. Het werk herinnert ons aan de essentie waarop de menselijke beschaving gebaseerd moet zijn en wekt ons op het gedachtengoed van Condorcet in ere te houden.