Als bevlogen Cultureel Ondernemer – goochelen: een kunst volgens de één, entertainment volgens de ander, keiharde business volgens allen – volg ik de financiële berichtgeving in de Nederlandse dagbladen op de voet en één van de dingen die me –

‘Gast… ik weet dat je niets liever doet dan opsnijden over je bezigheden als entrepreneur – daar kun je vast ook reuze leuk over vertellen – maar sorry: doe dat lekker thuis.’

‘…’

‘Je intellectuele werk blijft met al dat gebabbel namelijk gewoon liggen… Wéken geleden kondigde je al een stukje aan over Blancanieves… Ik ben braaf naar die film gegaan in het vertrouwen dat jij me ging vertellen wat ik ervan moet vinden, van die film, maar jouw kijkverslagje heb ik hier nog altijd niet mogen lezen.’

‘Heeft dat nog zin? Draait ie überhaupt nog ergens?’

‘Dat doet er niet toe, jij komt gewoon je afspraken na. Bovendien verschijnt Blancanieves op 3 december op DVD*, dus je kunt ook zeggen dat je stukje lekker op tijd is.’

‘Milagro o maldición?’ – Blancanieves (2013)

Film: Sneeuwwitje.

Genre: zwijgende film. Zwart-wit. Sprookje.

Regie: Pablo Berger.

‘Over de stomme film kan men enkel zwijgen,’ zei Ludwig Wittgenstein.

Laten we niettemin een poging wagen iets van Pablo Bergers Blancanieves te vinden.

Verhaal: zie de verzamelde sprookjes van The Grimm Brothers, onder de ‘S’ van Sneeuwwitje. De ‘D’ van Doornroosje. En de ‘K’ van Kleinduimpje.

Situering: gegoed milieu in het Spanje van de jaren twintig (van de twintigste eeuw), verbeeld in de filmtaal uit die tijd, voorzien van, alternerend, symfonische en traditioneel Spaanse soundtrack.

Over de filmtaal van Blancanieves schreef NRC/André Waardenburg (al op 24/07/13): ‘Berger combineert Duits expressionisme, Frans impressionisme en surrealisme, en de Sovjetfilm. Er zitten fraaie, met een groothoeklens gefotografeerde beelden in, dramatische belichting, supersnelle montagesequenties en mooie overgangen via beeldrijm.’

Nu ga ik het verhaal rustig navertellen. In de kunst(film) gaat het nooit om het verhaaltje – zie de opening van Nabokov’s Laughter in the Dark – dus de ‘spoilers’ gaan je hieronder om de oren vliegen.

Als de aanstaande vader van de dan nog ongeboren Carmen/Sneeuwwitje, een toreador (stierenvechter), tijdens het uitoefenen van zijn beroep op de horens wordt genomen door zijn boviene opponent doordat hij (de toreador) zich heeft laten afleiden door het flitslicht van een sportfotograaf, wekt dat bij zijn hoogzwangere vrouw, die zich onder het publiek bevindt, barensweeën op. Vader en moeder belanden tegelijk in het ziekenhuis. De moeder van Sneeuwitje, dan nog Carmen, Carmencita, sterft in het kraambed, vader belandt in een rolstoel, hij is het gevoel in zijn benen en handen verloren. Het verloop van de twee rampen (arena + gevolgen enerzijds, kraambedgedoe anderzijds/tegelijkertijds) zijn door elkaar gesneden. Dankbare cross cutting.

‘Red cross cutting!’

‘Hahaha!’

‘Haha, schitterend!’

‘Ghhha, ghhha.’

Een kwaadaardige zuster ontfermt zich over de invalide stierenvechter en besluit dat ze zijn nieuwe vrouw gaat worden. De actrice die haar vertolkt slaagt er uitstekend in een griezelig soort ongeneeslijke slechtheid te vertolken. De aanvechting om met mobiele telefoons en snoepgoed naar het grote doek te gaan smijten als dat wijf in beeld komt is haast niet te onderdrukken. Een rotte appel is het – een sadistisch, hebberig, jaloers kutwijf, precies zoals we ze graag zien in sprookjes.

Carmen woont een paar jaar bij haar grootmoeder. Tot die tijdens de flamenco sterft aan een hartaanval, beroerte of iets anders acuuts waarvan je je ogen nog even wijd openspert (drama!) voordat je je laatste adem uitblaast.

Carmen moet bij haar stiefmoeder gaan wonen.

De stiefmoeder knipt de mooie lokken van Carmen kort. Als ze haar aangenomen kind haar kamertje laat zien, in een kelder – misschien is het een kolenhok? – dan zegt ze: ‘Bevalt je nieuwe kamer je? Ze is gezellig.’ De dialogen van deze zwijgende film volgen we via tussentitels.

Berger neemt de tijd om ons ervan te doordringen wat een takkewijf die nieuwe moeder van Carmen is. Ze slacht de enige vriend die Carmen in het huishouden heeft, de kip Pepe, en laat die serveren.

De stiefmoeder laat haar portret schilderen door een man met wie ze een sado-masochistische relatie onderhoudt en die ze later opdraagt Carmen te wurgen terwijl die bloemen plukt voor haar overleden (vermoorde) vader. Het verrotte karakter tekent het liefdes- of seksleven van de

‘Ho, ho… je gaat te snel… wie heeft die vader nou opeens vermoord?’

Dat heeft die boze stiefmoeder gedaan… ze heeft ’m met rolstoel en al van de trap af gelazerd… Later geeft ze, als gezegd, ook nog de opdracht Carmen te wurgen (dat mislukt), slaat ze haar vriend dood met een beeld en vergiftigt ze Carmen/Sneeuwwitje.

De bewusteloos-gewurgde Carmen wordt gevonden door een dwerg. Hij reanimeert haar (instructieve scène!) en neemt haar mee naar zijn collega-dwergen/stierenvechters. Ze nemen haar op in hun groep. Omdat Carmen haar geheugen heeft verloren en daarmee ook haar eigen naam vergeten is, noemen ze haar: Blancanieves. Sneeuwwitje. Ze ontdekt haar talenten als stierenvechtster en wordt al snel uitgenodigd voor een optreden in de grote arena van Sevilla.

Daar volgt de apotheose van de film.

De sequentie waarin Sneeuwwitje schittert als toreador is een echo van die waarin haar vader zijn nek brak. Vooral filmisch – stilistisch – is de sequentie van een grote schoonheid.

Zo zit de scène in elkaar: Een kwaadaardige, jaloerse dwerg heeft een paar stierennaambordjes verhangen waardoor er in plaats van een stier met een peso van 150 kilo een beest van 500 kilo op Sneeuwwitje afstormt (in de arena/het colosseum van Sevilla, where we, als gezegd, lay our scene). Sneeuwwitje, die net, toevallig, heeft gehoord dat ze de dochter van de beroemde toreador Antonio Villalta is, krijgt juist op dat moment haar geheugen terug – een prachtig staaltje montage waarin de film van haar leven aan haar voorbijtrekt.

Het gevecht loopt goed af. Blancanieves zegeviert. De stier wordt gespaard, het publiek is uitzinnig.

‘En ze leefden nog lang en gelukkig?’

Bijna. Sneeuwwitje neemt tijdens haar ereronde een appel aan van iemand uit het publiek… dramatische ironie: wij weten dat die iemand Sneeuwwitjes gesluierde, boze Stiefmoeder is en dat die appel is vergiftigd… Sneeuwwitje raakt in coma.

Slotshot: een traan die opwelt uit het gesloten oog van de comateuze Sneeuwwitje.

Is Blancanieves een geslaagde film? In het zomernummer van Preview Arthouse, een boomerang uitgave, stond: ‘Meer inhoud zou de film geen kwaad hebben gedaan.’

Hoezo?

Definieer inhoud.  Style is everything. Vorm ís inhoud. Maar voor wie een film pas geslaagd wil vinden als die bijdraagt aan de totstandkoming van een betere wereld: wat ook je mening is over stierenvechten, Blancanieves draagt in ieder geval bij aan de vrouwenemancipatie… als mannen met stieren mogen vechten, dan mogen vrouwen het ook…

Bestaat er eigenlijk al een Opzij prijs voor de beste vrouwelijke stierenvechtster?

De dwergen in Blancanieves zijn niet grappiger/ernstiger dan de andere personages, Sneeuwitje vat zelfs een love interest op voor één van de mannetjes. In dit opzicht mag je Blancanieves dus óók emancipatoir noemen: de film komt op voor kleine mannen, het toont een wereld waarin een vrouw langer mag zijn dan haar mannelijke partner. En hier is langer trouwens ook: groter. Beter in haar vak dan haar mannelijke collegaatjes. En dat dan weer tot ergernis van één van andere dwergen, het bovengenoemde bittere gastje dat die stierennaambordjes verwisselt.

Eindoordeel: wat een beeldend vermogen, wat een geweldige film, vooral omdat Bergers werkstuk in de eerste plaats fílm is, cinema!, een kunstwerk dat zich alleen werkelijk laat genieten op het grote scherm van een filmhuis of bioscoop. Drie witte, wuivende zakdoekjes (3/5). ‘Spaar de stier, spaar de stier!’. Of dramatischer: vier in de bloedplas onder het kraambed gevallen medaillons (3/5).

Prachtig ook, voeg ik aan dit alles nog toe, hoe gedurende de film de naald van verstelwerk, die van een platenspeler en die aan het uiteinde van een gifspuit met elkaar in verband worden gebracht.

Het enige slapstickmomentje uit Blancanieves laten we hier natuurlijk niet onvermeld… In een zomaar tussendoorsequentie zien we hoe de boze, jaloerse regeldwerg van het gezelschap uit hier niet ter zake doende ergernis zijn pruik aftrekt en daarbij per ongeluk hard op zijn eigen, verbonden arm slaat. Au, au, au!

Hahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahahhaahahahahahahhahahahahahahahahaha, schitterend! Kostelijk! Onvergetelijk! Serieus!

Waarom kun je voor slapstick bijna alleen nog maar in stripboeken of het theater terecht? Slapstick is zo ongeveer het allermooiste dat de beschaving ons heeft gebracht. Honderd miljoen in een slapstickfonds en vlug een beetje!

*Titelverklaring van deze blogpost: ‘wonder of vloek?’ roept de spreekstalmeester in de circustent waar Sneeuwwitje is opgebaard/tentoongesteld – nadat ze in coma is geraakt doordat ze in de Arena heeft gegeten van de appel die haar is aangereikt door haar gesluierde, boze Stiefmoeder (zie hierboven) – en waar bezoekers voor 10 cent per persoon (m/v) een poging mogen wagen om haar wakker te kussen.

Frappant: andere recente zwart-wit films – Frances Ha, Tabu, The Artist – spreken een soberder beeldtaal dan Blancanieves. Die voorgangers zijn calvinistisch of protestants, terwijl Sneeuwitje zich, vooral waar Berger zich heeft laten inspireren door Eisenstein en de expressionisten, veel barokker, pompeuzer, ornamenteler oogt, katholieker.

P.S. In een vraaggesprek met de VPRO Gids merkte regisseur Berger op dat hij graag stierengevechten bijwoont. Lastige waarheid: zonder die liefde was Blancanieves nooit zo’n prachtige film geworden.

Verse noot

* Dat verschijnen van die DVD mag de plaatsing van dit stukje dan rechtvaardigen, het blijft pervers om een kunstfilm op je televisie of het beeldscherm van je computer te bekijken. Vind ikkeltje tenminste. Maar ja.

Een extra duit in het zakje van het Sinterklaasdebat – toegift

Als stieren echt zo dol worden van de kleur rood is het misschien wel geinig twee Spaanse tradities te combineren en Sinterklaas af en toe een rondje door de arena te laten rennen. In z’n mooie rode jurk. Met z’n mooie, stoere, rode boek onder z’n arm. En met die mooie rode mijter op z’n bol. Zachtjes gaan de stierenhoefjes, trippel, trippel, trippel… trap. Stiertje is nog lang niet moe, stiertje rent naar klaasje toe.

Tirade – dol op sprookjes.

Volgende week: Dr. Sleep. En meer.

Toen ik slaagde voor mijn middelbareschoolexamen kreeg ik van een leraar klassieke talen een hele collectie boeken. Met een kleine, oude koffer die hij met een sjaal achter op zijn fiets had gebonden, kwam hij ze brengen. Het bleken er zoveel te zijn dat één ritje niet genoeg was. Hij zei dat hij voor boeken nooit ofte nimmer geld wilde vragen; ik gaf hem als dank een boekenbon.

Hier moest ik aan denken toen ik las over hoe je kan leven met minimaal bezit.* De sleutel tot weinig bezit is dingen weg te geven, en wat je nodig hebt te lenen van anderen. Dat had die docent goed in de gaten.

Ik wil ook van mijn spullen af, het liefst zou ik zo weinig mogelijk overhouden. Ik vind namelijk dat ik eigenlijk te veel rotzooi heb. Mijn huis lijkt een bende, maar dat is het niet: het probleem is dat ik heb gewoon teveel bezit. De kasten puilen uit, overal liggen prullaria, keukengerei, willekeurige dingetjes die ooit (weet ik zeker) van pas zullen komen, krantenknipsels, ongelezen brieven… Ik ben een echte bewaarder, maar geen verzamelaar met een collectie van het een of ander – behalve dan de boeken. Ik doe gewoon niet snel iets, wat dan ook, de deur uit. Dat is een familietrekje.

‘Ik slaap beter wetende dat ik niet meer gebruik dan ik nodig heb. Ik heb minder en geniet meer. Mijn huis is klein, mijn leven groot,’ schreef Kelly Sutton van het blog Cult of Less. Hij minimaliseerde zijn bezit tot zo’n beetje een laptop en een harde schijf. Dat zal mij niet lukken, daarvoor hecht ik teveel aan tastbaarheden als foto’s en boeken, maar ik zie zijn punt. Het punt is namelijk dat minimalistisch bezit alleen mogelijk is met hulp van anderen: we moeten gaan delen en onze levens groter maken. Aangezien het individualisme alweer een tijdje dood is lijkt me dat een heel goed idee.

De vraag is nu natuurlijk: wat heb ik nodig? Uiteindelijk, volgens Tolstoj, alleen een lap grond voor je graf. Maar voor de tussentijd pleit ik voor: een dynamische boekenkast, ter grootte van een Billy; een garderobe die in een koffer past, om licht mee te reizen; één kopje, bord, mes, vork, lepel en dan elke dag de afwas doen; een vulpen en een schrift; een piano. De rest mogen jullie van mij hebben. Kom maar langs en zoek iets uit, dan worden we allemaal blije mensen.

Misschien klinkt het allemaal wat zweverig, als onthechting volgens Sint Franciscus of Boeddha, maar ik geloof dat het uiteindelijk juist heel erg beide-benen-op-de-grond is. Want wat moet ik met een tafelventilator die ik nooit gebruik; een wekkerradio met luchtalarm; espressoapparaat terwijl ik al tijden een bialetti heb? Of half volgeschreven notitieboekjes; twee of drie fototoestellen? Gedroogde herfstblaadjes – er dwarrelen toch elk jaar oneindig veel nieuwe neer? Allemaal franjes. Het enige wat er echt toe doet is een beetje zon op z’n tijd.

 

* NRC Lux, 19 oktober 2013.

Hoi,

Mocht je toevallig niet eerder vertaalde verhalen van Cynthia Ozick aan het vertalen zijn, dan zouden wij, de redactie van Tirade, je vertaling, na voltooiing, graag lezen. Het inzenden van zo’n vertaling is: heel eenvoudig.

David Foster Wallace bracht Ozick in 1997 ter sprake in een interview met David Wiley.

Q:  ‘You’ve mentioned Ozick before in other interviews. She’s amazing isn’t she?’

A: ‘Here’s what’s cool is that this is this hyper-educated, very seriously Jewish person writing about a culture and ethnicity that I know very slightly, and mostly only from books, and whom I — number one, the prose is just completely luminous, but number two, I find myself feeling stuff for these folks that I sure don’t feel for most of the people who look just like me in regular life. There’s this magic that stories can do, and the thing that is transcendent about Ozick is that she’s extremely canny and familiar with language and fiction as artifice and all that stuff, and manages not to offend your sensibilities about that stuff, while at the same time creating these really kind of luminous, luminous, luminous stories. There are maybe two or three living American writers who I think are just absolutely capital-G-great, and she’s one of them.’

Thans op een geheime buitenlandse missie, maar volgende week woensdag weer terug op deze plek: Menno Hartman.

Vandaag een linkje. Zoals je je misschien herinnert zijn Festival Writers Unlimited en literair tijdschrift Tirade een samenwerking aangegaan voor de Writers Unlimited Festivaleditie 2014. Wij houden je hier op de hoogte van de belangrijkste ontwikkelingen rond die samenwerking, maar als je het festivalnieuws van Writers Unlimited op de voet wilt volgen (‘ja dat wil ik!’), dan kun je je abonneren op de WU-nieuwsbrief – en wel hier.

Wie zich nu abonneert (gratis!) lijkt verzekerd van een snelle return on investment: naar verluidt verschijnt een dezer dagen een nieuwe editie van genoemde nieuwsbrief.

Je kunt je ook vast gaan inlezen voor de NRC Leesclub Live.

Afgelopen donderdag zou Thomas als ‘mooiboy’ komen. Eerbiediger gezegd: met zijn charmant accent en evenzo fijnzinnige voorkomen zou hij twee teksten voorlezen, een brief van Ted Hughes over het werk (en de dood) van zijn vrouw Sylvia Plath en het gedicht ‘To His Coy Mistress’ van Andrew Marvell. Beide teksten werden ingebracht door talkshow-gasten Eva Rovers en Katie Roiphe, maar het waren teksten die door Thomas zelf gekozen hadden kunnen worden.

Woensdag smste Thomas dat hij zijn optreden als mooiboy misschien moest missen. Hernia, ‘plots opgestoken’. Hij was nog in Antwerpen. ‘Grote voordeel: dokters verdoven je hier. Onverdoofd bevallen is hier barbaars. Nu altereren tussen hete straal en ijsberen. Toitoitoi morgen’. Hij schreef ook dat de verdoving hem wat ‘Eline Veresk’ maakte.

In zijn brief betreurt Hughes hoe de laatste gedichten van Sylvia Plath in de betekenisgevende schaduw van haar dood zijn komen te staan. Kort na het schrijven van de Ariel-gedichten, pleegde ze zelfmoord. De gedichten werden veelal gelezen als voorbode, terwijl haar echtgenoot het moment van haar zelfverkozen dood toevallig acht. Hij leest in de Ariel-gedichten juist hernieuwde levenskracht. Haar dood heeft die interpretatie verstomd. De brief is een waarschuwing, of een pleidooi. Een pleidooi voor het blijven zien van de open ruimte in de woorden. Het overlijden van de schrijver mag niet tot een donkere schaduw uitdijen waardoor het werk zijn kleurschakeringen kwijtraakt.

In het zeventiende eeuwse gedicht van Marvell probeert de spreker zijn minnares tot seks te verleiden. Eerbiediger gezegd: het gedicht waarschuwt voor de tijd, die ons op de hielen zit. Hadden de spreker en de minnares een eeuwigheid gehad, dan zou hij voor het bewonderen en beminnen van alleen al haar ogen en voorhoofd een eeuw uittrekken. Maar die tijd is er niet, de dood ligt altijd om de hoek: ze moeten het er nu van nemen.

The Grave’s a fine and private place,

but none I think do there embrace.

Zaterdag zei Thomas in een prachtig cover-interview met nrc.next: ‘Ik geloof heilig in het adagium: doe elke dag iets waar je bang voor bent.’

En ook: ‘Vaak zie ik ook op tegen ontmoetingen – een angst is het niet, maar ik moet me ertoe zetten.’ Dat straalde niet van hem af. Hij was zo’n fijne aanwezigheid, ging met zoveel aandacht in gesprek. Zo charmant en innemend dat je altijd achterbleef om terug te geven. En zorgzaam op een wijze die hem zo natuurlijk leek. Een jaar geleden zat ik zes weken met mijn been omhoog op bed. Thomas stelde voor om langs te komen, met whisky. Bij gebrek aan Vlaamse dokters en hun paardenmiddelen, achtte hij sterke drank noodzakelijk. Op het laatste moment belde ik hem af, ik schaamde me: op bed en verkrampt van pijn zou ik geen goed gezelschap zijn. ‘Och pop’ en ‘Beterschap’.

Toen ik het interview zaterdag in nrc.next las – ‘Bijna iedere afspraak wil ik eigenlijk afzeggen. Dat doe ik natuurlijk niet.’ – schaamde ik me opnieuw. Ik had ons wél afgezegd. We hadden moeten drinken, natuurlijk. Whisky als waardige medicijn tegen sociale schaamte en fysieke pijn. Al had Thomas inmiddels wat beters gevonden: de liefde.

Maar wie iets prachtigs vindt, is nog niet uitgezocht. Het was hem zo gegund, verdomme, verdomme! Het was hem zo gegund: die liefde, geluk, een volgende (en daarop volgende) roman, elke dag een stap over de angst, het leven. I can’t go on, I’ll go on. En verder.

Vrijdag stuurde hij dat het beter ging, ‘Nog een paar dagen moederland, denk ik.’ En aansluitend wel drie keer: ‘Ik maak het goed, de volgende keer.’

Dat dat niet meer kan, is onverteerbaar. 

‘Wat ik van die Pietendiscussie vind? Tegen Pieten heb ik geen bezwaar, mits er behalve zwarte ook maar witte en gele Pietermannen zijn. Waar ik wél een groot probleem mee heb: Sinterklaas. Wat een autoritaire klootzak! Mijter en staf inleveren, zelf de zak in kruipen en dan hups over de reling van die anachronistische stoomboot de Noordzee in. Ben je nou helemaal besodemietert met je dikke boek en je rare baard. Lazer op man, bemoeial, ga de vissen maar commanderen.’ Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de zeekoe. Case closed.

Okidoki… laten we maar meteen uit petto gaan.

Oftewel: aan tafel! Welkom bij Tirade, welkom bij de Maandagochtendshow van 21 oktober 2013. Drie kleine gerechten. Het eerste heb je al achter de kiezen. Dus we beginnen met – hoe kan het ook anders! – het tweede gerecht:

2/3: Het Korps Mariniers

Als twintigers waren Gilles en ik allebei hartstikke homoseksueel. Tja, welke jongeman niet? Je groeit op in een homoseksuele wereld. Je weet niet beter. Je wordt opgevoed tot homoseksueel – als het ware. En hoe gaat dat met al dan niet vermeend homoseksuele mannen? Dat kan iedere kromgeaarde Gijpiaan je vertellen: zodra je in de puberteit geraakt, zorg je dat je als de sodemieter in een voetbalteam belandt… heerlijk achter andere knullen aandraven in de buitenlucht… blote benen… gehijg, gezweet… de omhelzingen na het ‘scoren’… En dan moet het beste nog komen: met z’n allen joelen en glibberen onder de groepsdouche… zo, even de shampoo pakken, o sorry is dat je piemel, nou ja: als er maar spul uit komt!

Iedere voetbalclub is een homoclub.

Echter, zodra je als homoseksueel onder de wapenen mag, wil je meedoen met het echte werk… dan zorg je natuurlijk dat je d’r bijkomt… dat je vooraanstaat… dat je deel wordt van de organisatie met de hoogste dichtheid homoseksuelen: Het Korps Mariniers.

Gilles en ik hebben er een heerlijke tijd gehad.

Het is precies zoals homoseksuele politici als Hans Wiegel en Henk Kamp al bij herhaling hebben opgemerkt: als er één plek is waar je als heteroseksueel niks te zoeken hebt, dan is het wel het Korps Mariniers. Lekker met je grote gun achter elkaars kont door de modder kruipen. ‘Bob… geef me rugdekking, snel!’… Nee, je hoeft geen Master in de psychologie te hebben om te zien dat dergelijke ‘oefeningen’ niks voor hetero’s zijn.

Aanvankelijk dacht ik zelf oprecht dat ik, zoals de andere mannen bij mij op de voetbalclub, en later bij het Korps Mariniers, gewoon homoseksueel was…  je doet je best, je moet er altijd zelf wat van maken in het leven… Als je je eens onprettig voelt, kom je niet op de gedachte dat het iets met je geaardheid te maken zou kunnen hebben… Maar vaak, als we tijdens internationale oefeningen met z’n allen in de grote tent lagen – iedereen druk aan het pijpen en aftrekken en kontneuken, ik hoef je denk ik niet te vertellen hoe het er ’s avonds aan toegaat bij het Korps Mariniers – dan keken Gilles en ik elkaar vaak aan met zo’n gezicht van: ‘Ik vind hier eigenlijk helemaal niks aan.’

Op een gegeven moment, ik weet het nog heel goed, het was gewoon in de kazerne in Nederland, zaten we samen in de mess onze aardappelsoep met rauwe prei en zand te eten, bekende ik dat ik het nog niet helemaal zeker wist, maar dat ik soms vermoedde dat het soms in de verte misschien leek of ik me misschien eigenlijk soms eventueel weleens een heel klein beetje aangetrokken zou kunnen voelen tot… nou ja… vrouwen.

Gilles had precies hetzelfde!

Vanaf die dag hebben we elkaar geholpen uit de kast te komen als hetero. Dat we allebei van lezen en schrijven houden staat er los van al denk ik wel dat het een gevoel van vertrouwen verstrekte/versterkte.

De echte doorbraak kwam toen we tijdens een tropentraining in Palladina samen aan wal waren gegaan om in Do Brasil een bord kip met aardappelen te eten en onze blikken hier en daar aan een stukje vrouw bleven hangen. Gilles fluisterde: ‘Ben jij een borstenman of een billenman?’

‘Ik ben een brillenman,’ zei ik ‘ik val op intelligentie. Op sensibiliteit, op taalgevoel.’

‘…’

‘Al is, om Willem Brakman te citeren, ‘een goed koppel billen’ natuurlijk nooit weg.’

‘Hahaha!’

‘Hahaha, schitterend! En borsten: idem.’

De lach der opluchting – we legden vijf cruzeiros op tafel en verdwenen de nacht in. Kort daarna zwaaiden we af.

Bij dit personalistische stukje past ook wel een foto uit die tijd. Hier zijn we op training in Noorwegen. Die muts op de voorgrond is Gilles, die met die grote neus, in het midden, dat ben ik. En helemaal links zie je Henk, een beetje een ongrijpbare figuur was dat… die is er later met een getrouwde vrouw vandoor gegaan, waarmee hij tegenwoordig als het acrobatenduo Henk & Eveline door Rusland en China toert, toen ik onlangs zat te zappen zag ik op C.N.N. een –

‘Ik is de naam van een personage?’

‘Ik is een acteur op zoek naar een rol.’

‘Nou maar hopen dat ze bij het Korps Mariniers een beetje gevoel voor humor hebben.’

‘Kut, daar heb ik effetjes niet aan gedacht… straks meteen naar de boekhandel voor een handboek Kung Fu. Hoofdstuk 16: wat te doen tegenover zestig schuimbekkende homoseksuele beroepsmilitairen? Hieeehong Kwakaa!’

‘Iets anders: je zou het vandaag over Jan Wolkers hebben. Over Het Tillenbeest.’

‘Jawel, maar dankzij de ruimtevaarttechnologie die ik op mijn computer heb geïnstalleerd, kan ik vanaf hier aan al jullie smoelen zien dat niemand – bijna niemand – de moeite heeft genomen om dat verhaal ter voorbereiding op dit stukje even te lezen. Waar of niet?’

‘Dat is wel een beetje waar.’

‘Dus laat ik dit zeggen. Het verhaal verscheen in februari 1959 in Tirade. En hoewel de invloed van Reve op Wolkers nog onmiskenbaar is in Het Tillenbeest (jammer dat Wolkers dat definitieve essay over De avonden dat hij in 1991 aankondigde in de VPRO Gids nooit meer heeft geschreven) – is het kortverhaal al een echte Wolkers. Iedere aankomend auteur die iets naar Tirade wil opsturen mag Het Tillenbeest eerst vijf keer overschrijven.’

‘Dus Jan Wolkers debuteerde ooit in Tirade?’

‘Dat wilde ik even gememoreerd zien.’

3/3: Poessie Meknet – gesprek van de dag

In de tuin van bejaardentehuis De Gouden Krulspeld zitten, onder een verkleurende plataan, twee dametjes op een bankje.

‘En met je andere kleindochter?’

‘Met Eva? Ook goed. Die is tegenwoordig alleen nog maar aan het lezen. Vroeger zat ze de hele dag naar haar App-phone te koekeloeren, maar tegenwoordig is het lezen, lezen, lezen.’

‘Boeken?’

‘Literaire tijdschriften. Vooral Tirade.’

‘Ja, wat leuk dat dat nog bestaat hè? Mijn kleinzoons lopen er ook de hele tijd mee rond.’

‘Met de Tirade?’

‘Ja, precies, met de Tirade.’

‘…’

‘Houden ze ook van lezen? Of is het om indruk te maken op de meisjes?’

‘Wat?’

‘HOUDEN ZE OOK VAN LEZEN? OF IS HET OM INDRUK TE MAKEN OP DE MEISJES?’

‘De meisjes. Denk ik.’

‘…’

‘Weet je hoe ze Tirade noemen?’

‘?’

‘Een pussy magnet.’

‘Wat is dat?’

‘Iets om indruk mee te maken op de meisjes.’

‘Een poessie meknet. Nooit van gehoord.’

‘Je weet toch hoe dol meisjes op jonge poesjes zijn? Waren wij toch ook vroeger? Die zijn dol op poesjes… op huiselijkheid en aanhankelijkheid in het algemeen.’

‘Zijn ook schattige dieren, poesjes. Mijn moeder zei altijd – ’

‘Dus die knullen denken: als ik rondloop met zo’n gezellig tijdschrift, dan maak ik een huiselijke, knuffelige druk en dan komen de lieve jonge meisjes vanzelf als poesjes aangetrippeld.’

‘Slim bedacht.’

‘Hoe heet dat boekje van Rudy Kousbroek ook alweer waar jij vroeger zo dol op was? Dat boekje met die fluwelen kaft?’

‘De aaibaarheidsfactor.’

‘Ja! De aaibaarheidsfactor. Tirade heeft een hoge aaibaarheidsfactor.’

‘Poessie Meknet.’

 

Regen is een zegen – toegift

De week is weer geopend hoor… en trek je niks aan van het grauwe weer, hè?… dans, lach, lees en leef – en máák er wat van deze week, want voor deze week geldt hetzelfde als voor de vorige: ze komt nooit meer terug. En zoals Martina Navratilova al zei: ‘Het moment van overwinning is veel te kort om daarvoor alleen en voor niets anders te leven.’

Bovendien: voor mij zijn jullie zijn allemáál kanjers!

Soundtrack bij dit stukje, speciaal voor alle lieve jongens van het Korps Mariniers: De Tweede Vioolromance van Beethoven, door Emmy Verhey (althans, de vioolpartijen, de rest wordt gespeeld door het orkest).

Volgende week: Omdat ik Stanley Kubricks verfilming (1980) van Stephen Kings The Shining (1977) zo goed vond, Marko refereert hieronder, grappig genoeg, ook aan die film, lees ik nu het vervolg op die roman: ‘Dr. Sleep’, je lacht je slap.

Tirade – jouw eigen pussie meknet.

Ik zat in de schouwburg en de tranen stroomden over mijn wangen. Sinds lang was ik weer naar het toneel gegaan, om Lange dagreis naar de nacht van Eugene O’Neill te zien. Ik kende het stuk niet, behalve dan van naam.

Toen mij duidelijk was hoe de tragische vork in de steel zat, kon ik niet anders dan obsessief kijken. In Lange dagreis staat het gezin Tyrone centraal. Ouders en beide zoons zijn zwaar beschadigd. Moeder is juist teruggekeerd uit een klinkiek en ontkent dat ze nog steeds een probleem heeft. De mannen zouden haar en haar medicijnkast wel willen controleren, maar door haar manipulaties komt het daar niet van. Ze lijdt aan een morfineverslaving* en probeert haar man en zoons zo ver mogelijk van zich af te houden – door toenadering te zoeken. Ze is een vat vol irrationaliteit. Het spel van Marieke Heebink deed me bij wijlen denken aan Jack Nicholson in The Shining: van poeslief naar agressief en van meegaand naar ijskoud binnen een split second.

Er is nog veel meer aan de hand. Zoon Edmund blijkt TBC te hebben, en wanneer dat naar voren komt is hij voor de anderen al overleden. Vader heeft het beste voor met iedereen ‘maar binnen aanvaardbare grenzen’: hij blijkt een harteloze vrek. En zoon Jamie is een losgeslagen pierewaaier, laf, gemeen en manipulatief. Hij heeft daarmee de beste eigenschappen van zijn ouders geërfd. De vechtscène tussen de broers, tegen het eind van het stuk, was ronduit beangstigend. Er gaan nog doden vallen ook, dacht ik, maar zover kwam het niet. O’Neills tragedie blijft er een van woordelijke gevechten. De verwijten, beloftes, beschuldigingen, excuses, chantagepogingen, spijtbetuigingen en ontkenningen zijn niet van de lucht, maar alles in omfloerste bewoordingen.** Zinnen die iedereen zo zou kunnen uitspreken.

Ergens halverwege de vierde akte begon ik te huilen. Ik wist niet waar het vandaan kwam, volgens mij had ik niet eerder om een toneelstuk gehuild. Niet bij Aeschylus, niet bij Sophocles,*** ook niet om het werk van Tom Lanoye. Had het drankje in de pauze er iets mee te maken? Kon Aristoteles’ Poetica dit verklaren? Of mocht ik volstaan met de gevoelsmatige uitleg dat goede kunst je nu eenmaal midden in het strijdgewoel moet werpen?

Er zat niets anders op dan met rode ogen terug naar huis te lopen. De lange omreis terug naar huis.

 

* Over morfinisme gesproken: lees Hans Fallada’s verlavings- en afkickverslag Drei Jahre kein Mensch.

** O’Neill combineert de theorieën van Martin Buber en Emmanuel Levinas over menselijke interactie.

*** ‘Het is ‘n goddamn Griekse tragedie…’

Gisteravond bezocht ik de eerste editie van Weijers & Van Saarloos: de nieuwe seksistische talk-show, een reeks interviews in Spui 25 met enkel vrouwelijke gasten. In de hoogmoed van een glas teveel wijn achter de kiezen beloofde ik mede-Tirade redacteur Simone vervolgens achteraf dat ik hier vandaag een kort verslagje zou schrijven – wat op zich heel slim van mij was, want ik had nog helemaal geen idee voor mijn vrijdagstukje, maar ook een beetje dom, want belofte maakt schuld:

In de zaal zat een stuk of 150 bloedmooie intelligente vrouwen (is dit seksistisch van mij? nou ja), afgewisseld door een enkele man. Niña Weijers en Simone van Saarloos beklommen het podium alsof ze nooit anders gedaan hebben (dit is mogelijk waar) en verwelkomden de eerste gast, Eva Rovers, die sprak over de biografieën van Helene Krüller-Möller en Boudwijn Büch die zij schreef/waaraan zij schrijvende is. Het leverde een interessant gesprek op, waarin aan de hand van een brief van Ted Hughes over het werk van zijn dan al overleden echtgenote Sylvia Plath duidelijk werd hoe iemands overlijden een schaduw over iemands werk kan werpen (zouden we net zoveel tekenen van onheil in de poëzie van Plath lezen als zij als 88-jarige vrolijke demente vrouw gestikt was in haar bejaardenhuishavermout? Waarschijnlijk niet.) Uiteindelijk vond Rovers het toch fijner om een biografie te schrijven over iemand die al overleden is, want in dat geval kun je een leven als geheel beschrijven en heb je al wat meer inzicht in wat dit leven als geheel betekend heeft.

De avond werd vervolgd door Hanna Bervoets, die een mooie en verontrustend herkenbare column voorlas die een brug naar het tweede deel van de avond vormde, en waaruit al bleek dat het niet zozeer onze chaotische levens zijn die ons ongelukkig maken, maar onze hysterische orde-in-chaos-scheppende neigingen. In die zin ontstaat er misschien wel helemaal nooit chaos, alles onder controle hoor, maar wel een hoop frustratie en stress doordat we de chaos die zich keer op keer aan probeert te dienen onderdrukken. (We ruimen alle rotzooi al op nog voordat we hem maken, maar ergens is er een vuilniszak vreselijk aan het lekken – zo’n soort beeld kreeg ik er bij).

Dit was ook min of meer wat de tweede geïnterviewde van de avond, de Amerikaanse schrijfster Katie Roiphe, beargumenteerde. Haar boek, in vertaling ‘Lof van het rommelige leven’ is, zoals zij het zelf omschreef, een pleidooi voor ‘leven alsof er over vijf minuten een piano op je kop klettert.’ Carpe Diem dus. Zo’n soort leven is helemaal niet voor mij weggelegd en bij de woorden ‘Carpe Diem’ denk ik altijd alleen maar aan de gelijknamige camping in Zwitserland waar mijn ouders en ik in 1997 drie weken lang gigantische modderstromen uit de tent probeerden te weren, dus ik was hier normaal gesproken uit principe afgehaakt, ware het niet dat Roiphe een goede en grappige spreekster is, die eveneens een pleidooi hield voor het omarmen van de ‘rommelige familie’, waarin alles misschien niet picture perfect is – maar waarin dat ook helemaal niet hoeft. Dat vond ik een mooie gedachte. Ze illustreerde dit aan de hand van voorbeelden uit haar eigen familie (zelf is ze een alleenstaande moeder van twee) en liet en passant een paar interessante feiten vallen. Voorbeeld: vandaag de dag leeft in Amerika 53% van de kinderen van moeders onder de 30 in een gezin met een ‘single mom’.

Dit gegeven vond ik opvallend, want eerder deze week las ik in het essay Gender Inequality and Cultural Differences van Susan Moller Okin dat in de jaren ’80 nog ‘slechts’ om en nabij de 25% van de kinderen opgroeide in een ‘single-female household’. Dit zou op zich een positieve ontwikkeling kunnen zijn: misschien vinden vrouwen tegenwoordig sneller een weg uit een ongelukkig huwelijk, maar het is wel verontrustend dat gescheiden vrouwen er na hun scheiding financieel nog altijd op achteruit gaan, terwijl mannen juist meer gaan verdienen. In hetzelfde essay ageert Moller Okin tegen het feit dat veel vrouwen in het postmodernistische tijdperk zich niet meer tot het feminisme willen rekenen omdat feminisme een vorm van essentialisme is: het gaat er vanuit dat er een essentie is aan ‘vrouw-zijn’ en, dientengevolge, dat vrouwen op de hele wereld kampen met dezelfde soort problematiek. Termen als ‘gender’ en ‘vrouw’ zouden net zo verwerpelijk zijn als iedere ander vorm van generalisatie.

Tot op zekere hoogte, zegt Moller Okin, is dit misschien terecht. Een vrouw in Afrika die wordt onderdrukt, heeft immers niet alleen te maken met seksisme, maar hoogstwaarschijnlijk ook met racisme. Toch gaat zij in tegen dit anti-essentialistische standpunt en beargumenteert dat de problematiek van westerse en niet-westerse vrouwen wel degelijk aan elkaar verwant is: seksisme zorgt er in Amerika bijvoorbeeld ook vaak voor dat vrouwen tot een lagere klasse gaan horen omdat hun vrouw-zijn hen financieel benadeelt (zie hierboven). Hiermee probeert ze aan te tonen dat discriminatie op basis van gender, ras en klasse vaak door elkaar heenlopen. Uiteindelijk concludeert ze dat de problematiek van vrouwen uit niet-westerse landen ‘similar but more so’ is: ze verschilt op z’n hoogst van onze problemen doordat ze prangender is; ze gaat vaker gepaard met andere vormen van onderdrukking en is daardoor ook nog eens moeilijker te bestrijden. En daarom is het wel degelijk zinvol en ook nodig om een globaal feminisme na te streven.

Tot slot, een boek dat de combinatie van gender- en rassenproblematiek op mooie en indrukwekkende wijze aan het licht brengt is de roman Americanah, van de Nigeriaans-Amerikaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie (die trouwens ook ooit Spui25 aandeed, zie hier). Ik besprak het afgelopen weekend met mijn feministische leesclubje (ha ja, het is een lifestyle, hoor) en we waren allemaal van mening dat het ons op een hele nieuwe wijze (en misschien zelfs wel voor het eerst) met de problemen van Afrikaanse mannen en vrouwen in een moderne samenleving in aanraking bracht. Mocht je nog geen standpunt ingenomen hebben in dat godvergeten zwarte pieten debat, lees dan dit boek en je zult je afvragen waarom dat nou zo moeilijk was, de enige logische mening vormen. En mocht je zin hebben om ergens in de loop van de dag je rommelige leven waarin chaos en frustratie altijd op de loer liggen even een halfuurtje stil te zetten, dan raad ik je aan om Adichie’s TEDxtalk te bekijken. De titel: We should all be feminists. 

http://www.youtube.com/watch?v=hg3umXU_qWc

 

 

Alan Rusbridger – held of niet?

Wat is een geheim waard? De Engels krant the Guardian doet het een stuk beter na de publicatie van delen van de informatie die klokkenluider Edward Swowden aan zijn vorige werkgever de NSA onttrok. Dat was een actie waar weinig bij hoeft om er een geweldig James Bond film van te maken: documentairemaker Laura Poitras en blog-journalist/jurist Glenn Greenwald reisden af naar Hong Kong om te zien wat Snowden allemaal te bieden had.

In een etage boven de hoofdredactionele afdeling van het dagblad the Guardian in London wordt een verzameling laptops met man en macht bewaakt. De hoofdredacteur van the Guardian Alan Rusbridger bepaalt daar samen met de in Rio de Janeiro woonachtige Greenwald welke porties gevoelige  informatie er op welk moment vrij komen. Zij zijn God in de wereld van informatie, ze onthullen naar believen. Dat doen ze met een goed doel: want onze privacy staat op het spel. NSA graast immer ongeoorloofd informatie af die wij privé veronderstelden.

Het weekblad The New Yorker volgt al maanden met regelmaat deze gang van zaken, en eerlijk is eerlijk: ik volg het met rode oren, want dit zijn de vier musketiers van het vrije woord. (deze week: Freedom of information, A Britisch  newspaper wants to take its aggressive investigations global, but money is running out, door Ken Auletta)

‘Dit is gaaf, ik vind alles wat met hacken te maken heeft zo onwijs gaaf’ deze zin is opgetekend deze week op een feestje van twaalfjarigen die naar een film keken. Instemming alom. Hacken is onwijs gaaf. Dat is ook zo: de opperhacker van the Guardian ontsluit de Broncode van de Waarheid, graalridders zijn het, deze hackers.

En… het is echt allemaal heel spannend: neem nou de truc om precies gelijktijdig te publiceren in the Guardian, en in The New York Times en ProPublica , met als juridische grondslag dat persvrijheid in the First Amendement is opgenomen. Maar deze musketiers hebben in Greenwald een medestander die volledig buiten het bereik van zowel de Engelse als Britse regering is, hoe pesterig deze laatste Greenwalds vriend David Miranda ook een aantal uren vasthield op vliegveld Heathrow.

Wat me bezighoudt is of een regering een geheim mag hebben, en of een eenling mag en kan beslissen wanneer dat geheim vrijkomt. Ik kan mij niet aan het beeld onttrekken van journalisten die met een hoog testosteronniveau, ook denken aan hoe goed dit allemaal voor hun eigen carrière is, want zo kunnen journalisten ook zijn. Opvallend is hierbij dat de enige vrouw in het gezelschap haar heldenrol helemaal niet opeist.

Wil ik wel dat alles wat een regering geheim wenst te houden door testosteronjournalisten – hoe moedig ook – aan de openbaarheid vrijgegeven wordt. Heeft een overheid recht op privacy? Baltasar Gracian: ‘Hij die een ander zijn geheim vertelt,  maakt zich tot zijn  slaaf’.

Benjamin Franklin: Three can keep a secret, if two of them are dead.’

Ergens in agrarisch NL. Omdat Pam’s goochelshows steeds groter en uitbundiger worden is ze op zoek naar een tweedehands truck met oplegger waarin ze haar spullen (hoepels, kasten, fakkels, leeuwen) kan laten transporteren. Ze heeft gevraagd of ik meega naar een dealer in vrachtwagens, ergens in het noordoosten van NL. We kijken wat rond, kletsen met de dealer, keuren wat cabines en laadruimten, vinden niet wat we zoeken. Maar dat we in het dichtstbijzijnde dorp een warme chocolademelk hebben verdiend: staat vast.

Pam rijdt soepel naar de minikern van het dorpje W. Naast het piepkleine gemeentehuis ligt een grote vijver, ervoor een parkeerplaats waarvan alle drie de plekken zijn bezet. Pam kruipt achter de middelste van de drie geparkeerde auto’s, een Toyota, tot haar bumper die van de Toyota raakt. Dan geeft ze een dot gas (‘gaat ie’) waarmee ze de Toyota dwars door z’n handrem de lucht in duwt. De boodschappenToyota landt in de vijver. Plons, zink. Na drie seconden steekt alleen het dak nog boven het water uit. Net een surfplank.

‘Tja,’ zegt Pam, ‘hoe druk ’t ook is… als je goed zoekt, blijkt er altijd nog wel ergens een plekje vrij te zijn.’

De auto doen we niet op slot. Dat hoeft niet in dit soort dorpen. Terwijl we het plein naar de kroeg oversteken vraagt Pam: ‘Zit jij eigenlijk nog in de redactie van De Strijdkreet?’

‘Ik wist niet dat ik daar ooit in heb gezeten?’

‘Dat literaire tijdschrift.’

‘Tirade.’

‘Strijdkreet, Tirade, Whatever.’

Ze had namelijk een verhaal gehoord van een man en die had kanker, een hersentumor, terminaal, en die kanker was genezen doordat die man als een dolle korte verhalen was gaan lezen. De verhalen die hij las waren blijkbaar zo goed dat zijn hersenen uitzonderlijk veel endorfinen hadden aangemaakt en die hebben de tumor van die man afgebroken. Literaire teksten als een soort niersteenvergruizer.

‘De betere verdwijntrucs. Weet je ook wat ie had gelezen?’

‘Korte verhalen van Jan Wolkers.’

‘Mmm… daar zitten wel heel erg goeie tussen ja. Mmm.’

‘Ik denk dat die Strijdkreet van jullie wat meer aandacht aan korte verhalen moet gaan besteden. Al is het maar in het kader van de volksgezondheid.’

‘Nou verhalen zijn bij ons al één van de belangrijkste – ’

‘Hé, spreek me nou niet tegen! Ik zeg dat ik denk dat die Strijdkreet van jullie meer aandacht aan korte verhalen moet gaan besteden.’

‘Komt in orde, Pam.’

‘Zo mag ik ’t horen.’

We lopen de kroeg in. Grappig genoeg zijn we hier een jaar of tien geleden ook al eens geweest na afloop van een goochelmatinee die we hadden verzorgd in een bejaardentehuis hier vlakbij (ik weet nog goed dat sommige van mijn konijnen na afloop helemaal vochtig waren van de oude mensenkwijl).

‘Godverdomme,’ zegt Pam die voorop loopt, ‘die hufter zit op jouw plek.’

Ze wijst op de enige kruk die bezet is. Door een mollige dertiger met blonde stekeltjes. Ik houd eerlijk gezegd niet zo van woorden als ‘godverdomme’ en ‘hufter’ – bovendien vind ik stemverheffing in dit geval niet helemaal fair: ook ik meen me te herinneren dat ik tien jaar geleden op die specifieke, nu bezette kruk zat, maar ik heb het idee dat ik daaraan niet ontzettend veel rechten kan ontlenen. Daar komt nog bij dat ik er, hoewel ik de man nog niet rustig heb kunnen opnemen, rekening mee houd dat de krukzitter verstandelijk gehandicapt is.

Voor ik mijn overwegingen met Pam kan delen, is ze al op de knul afgestevend om hem, nog voor hij naar haar kan opkijken, met een vlug vuistje van de kruk te tikken.

Pam ís niet alleen een stoot – ze deelt ze ook graag uit.

Ze gebaart naar de lege kruk: ga zitten.

‘Vakwerk, Pam. Ik heb de kruk niet eens zien trillen.’

Pam is, fysiek gesproken, niet de allergrootste goochelaar van NL – de jongen die k.o. op de grond ligt, komt dan ook goed van pas als opstapje naar Pams eigen barkruk. Ik begin haar er zelfs een beetje van te verdenken dat de behoefte aan een verhoginkje de eigenlijke aanleiding voor haar vuistslag is geweest.

De badstof zweetband waarmee Pam tijdens autoritten haar haar uit haar gezicht houdt, spant nog om haar hoofd. Ik wijs op de zweetband en deel mijn observatie met Pam: ‘Je hebt je zweetband nog om.’

‘Weet ik. Misschien moet ik vandaag nog wel een kopstoot uitdelen.’

‘Toepasselijk in een kroeg.’

      We lachen.

‘Die moet je opschrijven, zegt Pam, ‘leuk voor een stukje in De Strijdkreet.’

Nadat hij onze bekers chocolademelk heeft neergezet, verdwijnt de waard naar achteren. Ik haal mijn sigaretten tevoorschijn.

‘Zou je hier mogen roken,’ vraag ik terwijl ik een sigaret uit het volle pakje trek.

‘Jij wel,’ zegt Pam. ‘De vraag is alleen of het verstandig is.’

‘…’

‘Je weet dat je van roken kanker krijgt?’

Ze zegt het ironisch. Maar haar vraag ontroert me. Noem me sentimenteel, maar wat ze eigenlijk zegt is: ik wil niet dat je doodgaat.

‘Maak je geen zorgen, Pammetje. Dit is de allerlaatste Laatste Sigaret ooit, echt. En als we nou straks nog even langs een boekhandel rijden voor die korte verhalen van Jan Wolkers, dan komt ’t vast in orde allemaal.’

‘…’

‘Ik neem tenminste aan dat er van het lezen van korte verhalen ook een preventieve werking uitgaat.’

‘Lijkt mij ook. Bovendien is het goed mogelijk dat je al helemaal onder de kanker zit zonder dat je het weet – en hoe vroeger je met de behandeling begint hoe beter. Dat is algemeen bekend.’

‘Bemoedigende woorden.’

Als we teruglopen naar de auto zien we op het dak van die driekwart gezonken Toyota twee eenden zitten – vredig, alsof het nooit anders is geweest.

Volgende week:  Het tillenbeest. Van Jan Wolkers. Tenzij ik een goeie film zie, dan schrijf ik daar misschien wel over.  Altijd weer een verrassend moment/met de spannendste website die je kent.

Tirade – gezellig.

Sinds een paar dagen ben ik in het trotste bezit van De essays van Michel de Montaigne (Athenaeum, Polak & van Gennep, 1474 pag.) en hoewel ik pas een essay of drie uitlas kan ik al wel zeggen: DIT IS LEUK.

Om dit te bewijzen zal ik nu een aantal titels van essays onder elkaar zetten, waarna degenen van jullie die dit boek nog niet in hun kast hadden staan als vanzelf naar de boekwinkel op de hoek zullen lopen en het aan zullen schaffen: 

 

Over vlot of traag spreken

Over de gewoonte kleren te dragen

Wie tegen alle redelijkheid in een vesting blijft verdedigen, wordt daarvoor gestraft

Of we iets als een zegen of een onheil ervaren, hangt grotendeels af van hoe wij tegen de dingen aankijken

Ons gemoed reageert zijn emoties af op de verkeerde dingen als de echte ontbreken

Wisselende uitkomsten bij eenzelfde doelstelling

Over schoolfrikken

Wij lachen en huilen om hetzelfde

Loze spitsvondigheden

Ter verdediging van Seneca en Plutarchus

Over de ijdelheid van woorden

Lafheid, de moeder van de wreedheid

Onze verlangens nemen toe als ze worden tegengewerkt

Over postpaarden

De genegenheid van ouders voor hun kinderen

Opmerkingen over Caesars krijgstactiek

Hoe onze geest in zichzelf verstrikt raakt

 

Enfin, stuk voor stuk onderwerpen waar ik alles over wil weten. Het eerste essay dat ik las, na het vuistdikke boekwerk op een willekeurige bladzijde open te hebben geslagen was “11.1 Over de wisselvalligheden van onze daden.” Het essay handelt over de redenen waarom mensen steeds anders handelen dan je van ze verwacht. Zo was er eens een meisje dat, naar eigen zeggen, bang was verkracht te worden en zodoende uit het raam sprong – terwijl ze tegelijkertijd toegaf dat de soldaat die haar probeerde te versieren dit alleen nog maar op nette wijze had gedaan. En dit meisje was op andere momenten juist zo gemakkelijk te verleiden! (“De moraal van dit verhaal: je kunt nog zo’n knappe, keurige vent zijn, maar leid, als je een blauwtje hebt gelopen, daar niet meteen uit af dat je geliefde een burcht van kuisheid is: wie weet heeft de ezeldrijver wél succes bij haar.”) Zo zijn er nog talloze voorbeelden van situaties en mensen waar geen pijl op te trekken valt, en ondertussen komt er een hele schare auteurs uit de oudheid een duit in het zakje doen: “Cicero zegt dat heel wat Grieken de vijand niet recht in de ogen kunnen zien, terwijl zij geen krimp geven als zij ziek zijn; bij de Kimbren en de Keltiberiërs is het precies andersom: Want niets blijft aan zichzelf gelijk dat niet voortkomt uit een vast beginsel. (Cicero)”

De Montaigne concludeert uiteindelijk dat wij nu eenmaal wisselvallige mensen zijn, die tegelijkertijd alles als eenduidig willen duiden (ja, die hokjesgeest achtervolgt ons al eeuwen). Maar iemand die een keer moedig is geweest, is nog niet een moedig persoon. Dit is, denk ik, waarom mensen vaak zo teleurstellend (als  ook verrassend geweldig!) zijn: ze doen eenmaal iets, en vervolgens verwachten we dat ze dat de volgende keer  in eenzelfde situatie precies zo zullen doen. Maar eenzelfde situatie bestaat niet:

“Wij zijn niets dan stukjes en beetjes, verweven tot zo’n vormeloos en onsamenhangend geheel dat elk onderdeel, elk moment, een eigen rol speelt. En er bestaat evenveel onderscheid tussen ons en onszelf als tussen ons en de ander.”

Zo. En dat was er nog maar één. Volgende hoofdstuk: 11.2 Over dronkenschap.

 

We zijn nog zes, zevenhonderd kilometer verwijderd van de grens. En we zijn de hele dag al onderweg. Pam* zit achter het stuur. Af en toe, als ze in de verte een andere personenauto ziet, trapt ze het gas dieper in, blijft dan een tijdje naast die andere auto rijden tot ze ‘gaat ie!’ zegt, haar stuur een ruk naar rechts geeft en we zo’n andere bak via de vluchtstrook de berm in rijden.

‘Slecht voor de lak, maar de beste manier om je kop erbij te houden,’ zegt ze. ‘Ik denk dat het iets met je adrenalinepeil doet, denk je ook niet?’

‘Ongetwijfeld. Maar was dit niet de automobiel die je van je zus hebt geleend?’

‘Zeker. Je dacht toch niet dat ik dit met mijn eigen auto deed?’

We lachen.

Ik kan niet ontkennen dat ik soms geneigd ben wat morele vraagtekens te plaatsen bij dit specifieke onderdeel van Pamela’s rijgedrag. Maar sommige mensen vergeef je alles – of bijna alles. Bovendien houdt het stuntwerk Pam inderdaad scherp en draagt zo dus bij aan mijn persoonlijke verkeersveiligheid. Eerlijk gezegd vind ik het ook best grappig om te zien op wat voor manieren auto’s allemaal van de weg kunnen raken. De één slaat een paar keer over de kop, een ander komt meteen tot stilstand in het hoge gras en een derde wordt eerst gelanceerd op een heuvel of talud en landt dan na een fotogeniek suizen vol in de glazen pui van een wegrestaurant of tankstation of crasht dwars door het dak van een verlichte tuinbouwkas tussen werkbanken vol jonge tomatenplanten.

Op de achterbank liggen cadeautjes voor Pamela’s kinderen. Ernaast een kartonnen doos met Snickers. Pam is gek op die dingen. Af en toe reik ik tussen onze stoelen door naar achteren om een Snickers te pakken die ik dan uit z’n wikkel haal en in Pam’s mond stop.

Het is herfst, maar alleen in theorie. Het landschap is uren geleden al opgelost in het donker. Omdat we geen Schnittke, Berg, Mozart en Haydn meer kunnen horen, omdat al mijn typetjes en impersonaties liggen te slapen in hun stapelbedjes en omdat ik geen zin heb om voor de zoveelste keer op te scheppen over de nieuwe goocheltruc die ik aan het opzetten ben, spelen we het spel: ‘eet een Snickers, doe een wens’. Na mijn zesde Snickers, ik heb tot nog toe vooral wensen moeten uitspreken op het gebied van de goochelarij, zegt Pam: ’Oké… Snickers weggewerkt?’

‘As you speak.’

‘Doorgeslikt? Of heb je nog een chocoladeklont in je mond?’

‘Doorgeslikt. Kijk maar.’

      Ik draai mijn gezicht naar haar toe en doe mijn mond open.

‘Gadverdamme!’ ze lacht. ‘Je bent soms net een klein kind.’

‘…’

‘Je mag een wens doen in de categorie cinema.’

‘Eindelijk! Kom maar op…’

‘Welke nog-niet-bestaande film zou je op korte termijn in de bios willen zien?’

‘Hoe bedoel je?’

‘Gewoon… hoe ziet je ideale film eruit? Waar gaat ie over? Wie mag ’m regisseren?’

‘Oké, fijne vragen… Regie: Wes Anderson. Daar beginnen we mee.’

Hortend associeer ik mijn droomfilm bij elkaar. De film moet om te beginnen zijn gesitueerd in een Grand Hotel – zie Aphinar (2007) – en moet zorgvuldig en slim zijn gestileerd… bij voorkeur met gebruikmaking van analoge decors en rekwisieten. Ik zou het leuk vinden als er schrijvers of kunstenaars in voorkwamen, als personages bedoel ik… de verteltoon moet licht blijven, het camerawerk zwierig en doordacht… Ik zou het verder interessant vinden als ie aan het begin van de twintigste eeuw speelt… gedurende het interbellum… in de hoogtijdagen van het Modernisme… Artistieke vernieuwing!, politieke hoogspanning!… Dreigende conflicten, intelligent kosmopolitisme… En als ik dan toch mijn verlanglijstje aan het afwerken ben: ik zou het ook wel erg waarderen als de schilderkunst een rol in de film zou spelen… Het liefst schilderkunst uit de Renaissance.

‘Oké,’ zegt Pam zonder haar blik van de snelweg te halen, ‘ik geloof dat ik wel zo’n beetje weet wat je bedoelt.’

Ze sluit haar ogen, houdt dat een zwalkende kilometer vol en net als we met een vaart van 180 kilometer per uur op de pijlers van een viaduct afstevenen, slaat ze volkomen uitgeput haar ogen op en zegt: ‘volgens mij is ’t gelukt.’

En verdomd… een paar dagen later leert het internet me dat Wes Anderson een film opneemt die The Grand Budapest Hotel of Grand Hotel Budapest gaat heten en die in 2014 al in roulatie zal gaan. Dit is wat de IMDB over TGBH meldt:

‘The Grand Budapest Hotel tells of a legendary concierge at a famous European hotel between the wars and his friendship with a young employee who becomes his trusted protégé. The story involves the theft and recovery of a priceless Renaissance painting, the battle for an enormous family fortune and the slow and then sudden upheavals that transformed Europe during the first half of the 20th century.’

Het wachten is op de trailer.

Er valt al veel aardigs over het oeuvre van Wes Anderson te zeggen. Wat mij zo aanspreekt in zijn films is de combinatie van esthetiek en compassie die je ook vindt in de teksten van, bijvoorbeeld, Salinger, Nabokov, F. Scott Fitzgerald en David Foster Wallace.

Andersons beste films zijn Hotel Chevalier/Darjeeling Limited (2007), The Royal Tenenbaums (2001), Moonrise Kingdom (2012).

Kenmerkend voor zijn werk is niet alleen het samengaan van schoonheid, warmte en humor, maar ook de vanzelfsprekende aanwezigheid van hoge cultuur (klassieke muziek, schilderkunst, theater, literatuur, mode, toptennis). Opvallend is trouwens Andersons gebruik van de kleur geel/goud – het maakt hem tot de kopersectie van de internationale cinema. Hij heeft verstand van geluk en verlangen.

Andersons dialogen – meestal tussen de leden van een al dan niet samengesteld disfunctioneel gezin of dito familie – zijn letterlijk onvergetelijk. Één voorbeeld uit The Darjeeling Limited. Drie broers reizen door India naar hun moeder toe. Onderweg proberen ze ‘spirituele ervaringen’ op te doen. Tijdens een poging tot meditatie/gebed wijst de oudste broer naar de broekband van de middelste en vraagt: ‘Is that my belt?’ Waarop zijn broer opkijkt en antwoordt: ‘Can I borrow it?’

Dat is zo goed! Eerst lenen, dan pas toestemming vragen – onder vrienden, familieleden en huisgenoten is het eerder een bewijs van verbondenheid dan een blijk van disrespect. De combinatie van verheven en alledaags maakt de scène bovendien zo grappig. Het fragment zit ook in deze trailer (op 0.26 al).

Zoals vaker het geval is bij supertalenten, doet Anderson niet moeilijk over zijn vak. Bij wijze van toegift zijn college film maken in twee minuten:

‘My life is about telling stories.’ – toegift

‘Making movies, how do you do it? First: think up a good story. Two: how do you tell it?’

‘Then you mix it all together and that is more or less it.’

 

Volgende week: ‘En korte verhalen lezen? Mag dat wel? Of krijg je daar ook kanker van?’

 

‘Hé! Ho! Wacht! Is het echt allemaal zo gegaan met die autorit en die film en zo?’

‘Heb jij mij hier ooit op een waarheidje betrapt?’

‘…’

‘En doet het ertoe? Wat is überhaupt de status van ‘ik’ op de site van een literair tijdschrift? ‘Ik’ is de naam van een personage. Ik ben net zo fictief als jij.’

‘Ten eerste vind ik dat een ontzettend flauw, corny antwoord en ten tweede word ik opeens een beetje draaierig.’

‘Misschien moet je wat eten? Hier, d’r zijn nog een paar Snickers.’

‘…’

Ja, mensen: literatuur is als de nevel die verdwijnt bij zonsopgang.

‘Mooi gesproken, Lao Tse. En bullshit is de stof waaruit wijsheid wordt gewonnen. Vergeet de pay-off niet.’

Tirade – content managers pur sang.

Vrolijke noot

* Pam, Pamela, is een van mijn meest eigenzinnige collega’s. Om het haar uit haar gezicht te houden draagt ze – zowel tijdens goochelshows als achter het stuur – altijd zo’n ouderwetse badstof zweetband. Steek er een veer bij en ze is een Mohikaan, één van de laatsten. We rijden wat af samen, Pam en ik, heel Europa door, van het ene goochelgebeuren naar het andere. En dat terwijl Pam eigenlijk helemaal geen echte goochelaar is, wat zij doet is eerder: toveren. Ik vind haar leuk.

Recycling – 25/45/70: het was een leuke en lange avond gisteravond, de boekpresentatie van 25/45/70, de trilogie van Jamal Ouariachi, David Pefko en Daan Heerma van Voss. Vandaar dat het me niet gaat lukken om vandaag een geheel nieuw stuk te schrijven en ik hieronder de tekst zal plaatsen die ik gisteravond uitsprak naar aanleiding van mijn medewerking aan het project.

Maar niet voordat ik nog even het volgende muziekstuk van Simeon ten Holt (jeweetwel, die van het canto) dat ik gisterochtend ontdekte met jullie heb gedeeld: 
http://www.youtube.com/watch?v=mjJUArTi2BY 
– Ik vind het zo mooi en kan niet goed uitleggen waarom, maar eens in de zoveel tijd kom je een stuk tegen waardoor je naar buiten wil, de herfst in in dit geval (deed ik), en de lucht is fris in plaats van koud, en je hebt overal zin in.

 

========

Toen David mij zo’n driekwart jaar geleden vertelde dat hij mee zou werken aan een erotische trilogie, een trilogie die bovendien in de markt gezet zou worden als literaire erotische trilogie, was ik nogal pissig toen ik vervolgens vernam dat de boeken door drie mannelijke schrijvers geschreven zou worden. Ja hoor, op het moment dat seks met literatuur verenigd wordt, worden de mannen van stal gehaald. Ik citeer uit het bijbehorende persbericht: “De mannen laten zien dat een literaire stijl, subtiele humor en een eigenzinnige compositie een erotisch verhaal niet in de weg staan.” Vervolgens werd duidelijk dat de trilogie een vrouwelijk hoofdpersonage zou hebben. Op zich een interessant uitgangspunt: zouden Jamal, David en Daan fantasierijk genoeg zijn om zich in de vrouwelijke psyche in te leven? Al gauw bekroop mij de angst dat het hier zou gaan om drie heteroseksuele mannen die drie boeken lang een vrouwelijk hoofdpersonage op zouden voeren dat ze seks zouden laten hebben met andere (weliswaar fictieve) heteroseksuele, mannen. Dit leek mij zo vreselijk saai dat ik David er toe heb verplicht mij een lesbische scene te laten schrijven.

Wat literatuur tot literatuur maakt is volgens mij in eerste instantie niet literaire stijl, subtiele humor of een eigenzinnige compositie – dat zijn secundaire kenmerken die het literaire gehalte van een werk enkel kunnen versterken – maar het feit dat ze je kijk op de wereld verandert. Met ‘wereld’ bedoel ik dan zowel de wereld om ons heen als onze eigen binnenwereld (literatuur is niet per se maatschappijkritisch wat mij betreft). In het geval van het schrijven van een literaire erotische trilogie, verdient deze dan ook alleen het stempel ‘literair’ wanneer de trilogie zich weet te onttrekken aan de seksuele stereotypen waarmee we dag in dag uit toch al doodgegooid worden. Ofwel doordat ze ons op kanten van seks wijst die niet binnen onze eigen ervaringswereld liggen, ofwel doordat ze onze eigen ervaring van seks weet te verdiepen door deze dusdanig te omschrijven dat we op een nieuwe manier gaan kijken naar wat we al die tijd al deden.

Of dat met deze trilogie gelukt is – ik weet het niet. Van mij had het op dat eerste gebied wel wat gedurfder gemogen. Het probleem met seks is alleen dat er over schrijven per definitie ‘gedurfd’ aanvoelt, waardoor je op dat vlak vervolgens al gauw achterover gaat leunen. Toen ik mijn scene schreef dacht ik in ieder geval meermaals: oh mijn god, ik schrijf over seks, dit is zo taboedoorbrekend van mij. Maar is met seks strooien om aan te geven dat je zo lekker tegendraads/stoer/zelfbewust/‘stout’ bent, niet juist een bevestiging van het feit dat je krampachtig met seks omgaat? Dit was althans de worsteling die naar aanleiding van mijn medewerking aan de trilogie in mij plaatsvond, en die nog steeds voortduurt. De enige manier om niet krampachtig met seks om te gaan is dan misschien door toe te geven dat je dat wel doet. Ik vind seks in ieder geval een vreselijk moeilijk onderwerp: het maakt je zo kwetsbaar, (letterlijk) naakt en wanneer het goede seks betreft word je er al helemaal sprakeloos van: juist in de armen van je geliefde kun je je de grootste sukkel voelen. De sterke kant van 25/45/70 vind ik dan ook niet dat de boeken geil of opwindend zijn, maar juist dat ze dat soms niet durven zijn. Seks is niet altijd spannend – en dat maak het juist spannend.

In dat licht vind ik het dan ook gek dat ik van de week een foto op facebook voorbij zag komen waarop de jongens een publiek interview gaven met zonnebrillen op het hoofd. Misschien dat het een manier is om te compenseren dat het ze gelukt is om een geloofwaardig boek te schrijven vanuit een vrouwelijk personage, en dat ze nu het idee hebben dat het tijd is voor eerherstel en mannelijk machtsvertoon, maar ik vind dat ze zichzelf en hun boeken daarmee tekort doen. Net zoals de benaming ‘buffels’ hen tekort doet. Het leuke aan Jamal, David en Daan is juist dat ze ook schaapjes zijn, die bereid zijn om toe te geven dat mannen niet altijd geile sexmachines zijn, die dat trouwens ook helemaal niet altijd willen zijn, en die een interessant en divers boek hebben geschreven waarin mannelijke en vrouwelijke seksualiteit op verschillende manieren in elkaar overvloeien. Het leukste, tot slot, aan mijn medewerking aan dit project vond ik dan ook het op vakantie met David samen aan onze stukken werken, waarna we ’s avonds op het dakterras onze laatste bevindingen doorspraken, terwijl we als twee giechelende pubermeisjes met rode oortjes aan onze glazen appelcider nipten.