De wind komt over zee tegen de heuvel op, schudt de verdroogde vruchten uit de Alfarroba. Hard als kiezels tikken de peulen op het plaatstalen dak boven mijn hoofd. De wind is warm, Marokkaans, heeft maar een beetje water hoeven oversteken voordat hij hier mijn kleren van de waslijn blies.

Na het eerste licht stap ik naar buiten, raap een T-shirt van de grond, een trui. Ze zijn nat van de ochtendnevel, vochtschaduwen blijven achter op het plaatsje, verdampen razendsnel. Mijn kleren hang ik over de terrasstoelen voordat ik bij het grote huis naar binnen ga.

Hoe vroeg ik ook de woonkamer in kom, steeds zit Bas er al te lezen. Elke ochtend kiest hij dezelfde stoel, een luie rode bij het raam. Zijn postuur, tatoeages en kale hoofd contrasteren met de volledigheid waarmee hij in zijn boek opgaat. Hij leest met opgetrokken wenkbrauwen, alsof het verhaal in zijn handen wat zorg en aandacht nodig heeft.

‘Morgen, droomprins,’ zeg ik.

Een glimlach, sterk vergrote ogen achter de glazen van zijn bril. ‘Morgen. Zal ik koffie voor ons zetten?’

Dit zijn de uurtjes voordat onze vrienden wakker zijn. Tegen elven staat de laatste op. Er hangt een traagheid aan dit clubje die niet bij Bas en mij vandaan komt, maar waar we goed op aansluiten. Soms wordt hij onrustig, dan zijn we hem een uurtje kwijt en komt hij met de zon in zijn gezicht terug.

Zelf kook ik veel, waarin ik mijn eigen onrust kwijt kan. Vanochtend schrijf ik dit.

Hoe anders is mijn ritme hier: geen B die naar haar werk moet, geen kinderen. Niets dat me wekt voordat mijn lijf er klaar voor is – behalve de wind, die ik in mijn leven heb gekend als koud en onverschillig, woest en ziedend, als lieflijk, speels en verkoelend, maar nog nooit zó sterk als steunend heb ervaren, beloftevol en warm.

Ik denk aan mijn gezin, aan een ontbijttafel meer dan tweeduizend kilometer naar het noorden; aan Ada (8), die naar haar roze jurkje zoekt, haar hele kast leeg trekt en alles op de grond laat liggen. Ik zie Nadim (13) de trap afdalen naar de straat – de zware rugtas aan zijn schouder, zijn verende blonde haar. B ruimt de tafel af, veegt het blad schoon met een natte doek. Dan gaan de lichten uit: tijd om Aad naar school te brengen, daarna gaat B door naar haar werk.

Ik mis mijn gezin, weet ik dan. Het is fijn om mijn gezin te missen.

Hier in Moncarapacho waait het tuinhek open. Ik sta op van mijn werkplek en loop naar buiten, sluit het hek en voel dat ik het achter iets of iemand sluit. Dat wie goed oplet een voetafdruk zal zien, tussen de gevallen vruchten van de Alfarroba.

Larousse 11

In 1912 vond een amateur-paleontoloog Charles Dawson nabij Piltdown een onderkaak en een stukje schedeldak van wat de geschiedenis in zou gaan als de Piltdownmens, of Eoanthropus dawsoni. Een mooie nieuwe stap in het uiteenrafelen van de geschiedenis van de mens. Deze had een al wat menselijke schedel en een nog wat aapachtige kaak.

De groei van kennis is een hobbelige weg. Sir Karl Poppers Logik der Forschung. Zur Erkenntnistheorie der modernen Naturwissenschaft, waaruit elke wetenschappelijk student in het eerste jaar het hoofdstuk ‘De groei van kennis’ moet lezen, heeft het over hypotheses, falsificatie en verificatie en als ik het me goed herinner het verhaal van de dokter die langzaamaan begint te begrijpen dat handen wassen het ontstaan van kraamvrouwenkoorts wel eens zou kunnen verminderen. Zo groeit kennis.

Zoals diefstal een elementaire rol speelt in de ontwikkeling van welvaart, zo doet bedrog dat in de ontwikkeling van de wetenschap.

De Piltdownmens was een hoax. Charles Dawson heeft niet lang genoeg geleefd om ontmaskerd te worden, hij stierf in 1916, maar de vondst was een kwaadaardige met opzet misleidende bedriegerij. Het schedeldak was van een moderne mens en de kaak van een Oerang Oetan. Ze waren beide bewerkt om de suggestie te wekken dat ze bij elkaar hoorden en dat ze zeer oud waren.

Ik las over dit smakelijk bedrog in een boek van Stephen Jay Gould, een van de bekendste paleontologen en evolutiebiologen. In zijn boek Hen’s Teeth and Horse’s Toes, uit de prachtige reeks Reflections in Natural History zoek hij het eens gedegen uit. En dat kan hij, als er iets opmerkelijk is aan het schrijverschap van Gould is dat hij moeilijke dingen zeer goed uitlegt en daar een ijzeren logica bij hanteert. De essays zijn stuk voor stuk argumentatiekunstwerken. In het essay ‘The Piltdown Conspiracy’ doet hij nog iets heel opmerkelijks. Gould beargumenteert – betrekkelijk dodelijk precies – dat de jezuïet en wereldberoemd theoloog en niet onverdienstelijk paleontoloog Teilhard de Chardin een elementaire rol in dit verhaal had. Teilhard was een vriend van Dawson, was aanwezig op de locaties van de vondst op de momenten dat die gevonden werd. Saillant is dat De Chardin wereldfaam verwierf met trachten het christendom en de evolutietheorie op enigerlei wijze met elkaar in samenspraak te brengen. Hij is daar vooral onder vooruitstrevende christenen zeer om bewonderd.

Misschien heeft Teilhard het toeval een tandje geholpen. Het is helaas niet onopgemerkt gebleven. De wetenschap nam haar kronkelpad naar de waarheid weer en het hele verhaal van Piltdown werd een voetnoot in de wetenschapsgeschiedenis. Racisme speelde nog een rol: juist in die vroege jaren van de twintigste eeuw waren nogal wat paleontologen die moeite hadden met de hypothese dat de moderne mens uit Afrika zou stammen, en dat we daar allemaal uit voort komen. Een honderduizenden jaren oude Brit, de Piltdownmens, kwam waarlijk als geroepen.

Mij fascineert de gedachte dat een wetenschapper een stuk bot en een tand fabriceert om een stap te zetten in de wetenschap. Dat laatste is dan niet aan de hand denk ik, je doet zoiets om een stap te zetten in jouw plek in de wetenschap. Het is een ambitie-gestuurde beslissing. De psychologie van het naam maken. Wetenschappelijk bedrog in de sfeer van hoe de sociaal psycholoog Diederik Stapel dat deed, vergt nog het opkloppen van datasets. Maar een paleontoloog hoeft alleen maar iets te vinden. Zoals de Limburger Eugène Dubois dat op Java deed met zijn schedelkapje.

Zou Dubois een voorbeeld voor Dawson zijn geweest? Dubois van een negatief van Dawson, waar Dawson eer verkreeg tijdens zijn leven en nadien gefalsificeerd werd, werd Dubois verguisd, stierf verbitterd en werd nadien zijn bevinding geverifieerd. De Javamens heeft inzicht in de paleontologie en de geschiedenis gegeven, de Piltdownmens in wetenschappelijk bedrog.

In het graf van Dawson ligt een schedel waarbinnen ooit de overtuiging heeft gewoed dat bewijs fabriceren een goed idee was. En ongetwijfeld woedde daar soms ook twijfel over. Teilhard de Chardin wilde twee in wezen onverenigbare zaken verenigen. Dan moet je je argumentatie voor elkaar zien te krijgen. Het heeft zijn faam geen kwaad gedaan: hij excelleerde uiteindelijk meer in de theologie. Hij zou zich ontwikkelen tot ene 20^ste eeuwse mysticus. Dan kan er gewoon oneindig veel meer. En hoef je niets te bewijzen. Dan loop je bij tabellen en bewijzen weg.

Toen ik de geleerde astronoom hoorde,
toen de bewijzen, de cijfers, in kolommen werden tentoongespreid,
toen mij de grafieken en diagrammen werden getoond, om ze op te tellen, te delen, te vergelijken,
zat ik in de collegezaal: hoorde de astronoom die een lezing gaf met veel applaus,
onverklaarbaar overviel vermoeidheid me en ik voelde me niet lekker,
totdat ik opstond en naar buiten zweefde, wegdwaalde, alleen
de mystieke vochtige nachtelijke lucht in, en van tijd tot tijd,
keek ik in volmaakte stilte omhoog naar de sterren.

Walt Whitman

Tijs Goldschmidt Rechtop Over denken, graven en schrijven van Eugène Dubois
Stephen Jay Gould, Hen’s Teeth and Horse’s Toes, Further Reflections in Natural History

Naar Larousse 12

Mijn eerste boekenbal begon als de meest ongemakkelijke ervaring van mijn leven. Mijn verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit was net verschenen, en op een lyrische recensie* was vrijwel meteen een negatieve** gevolgd.

Had ik nu een boek geschreven vol “verhalen die steeds opnieuw verrassen, waarin de taal zindert en leeft en waarmee Van der Loo zich in één klap op de kaart van het Nederlandse literatuurlandschap neerzet”, of schreef ik verhalen die “zo gewild geconstrueerd zijn dat effect uitblijft.”

Zoals mijn Eindhovense grootmoeder in de jaren ’70 zo mooi kon zeggen: it had been an emotional rollercoaster. En nu stond ik hier in de rij voor de Stadsschouwburg met een kaartje op naam van een schrijver wiens naam me niets zei. Ik kende geen enkel gezicht in de rij, wist zeker dat ik van geen enkele auteur daar binnen een boek gelezen had.

Mensen begroetten elkaar uitgelaten, wild. Een man in smoking liep tegen me op en wilde me omhelzen om het goed te maken. Pas toen hij me alweer aan mijn lot had overgelaten besefte ik dat hij een Bekende Schrijver moest zijn omdat zijn gezicht zelfs mij bekend voorkwam. Zijn naam kreeg ik niet helder. Zo zou het binnen dus ook de hele tijd gaan. Hoogstwaarschijnlijk zou me aan de deur gevraagd worden Reve te citeren.

Ik zou mijn geheugen afschrapen, iets mompelen over een matroos. Ik zou falen en heengezonden worden.

Toen ik bijna bij de ingang was overwoog ik om te keren. Ik werkte nog als kok bij Rijsel, Le Hollandais en Toscanini – op al die adressen kon ik nu aan de bar gaan zitten, een glas wijn drinken en iets eten, blijven hangen tot de nazit, waar ik omgeven zou zijn door vrienden en bekenden. Wat deed ik mezelf aan, hiero.

Binnen was het heel warm en iedereen leek dronken. Ik zag Gustaaf Peek en complimenteerde hem met Ik was Amerika, dat ik toevallig net gelezen had als onderdeel van mijn Nederlandse inhaalslag. Guus deed aardig, maar zou duidelijk geen houvast bieden voor de rest van mijn avond. Ik doolde en kwam niemand van mijn uitgeverij tegen.

Uiteindelijk werd ik gered door Yvette en Oof, die ik uit de horeca een beetje kende. Kookboekenschrijvers mochten blijkbaar óók naar het Boekenbal. Ik kreeg een gin-tonic en daarna nog een, werd voorgesteld aan culinair-uitgever Miriam en danste een tijdje met haar. Ook ik werd dronken; geleidelijk liet de angst dat iemand me om mijn favoriete zin van Vestdijk zou vragen me los.

Hier waren, besloot ik een paar uur later terwijl ik vanaf het balkon op de meute neerkeek, meer dan duizend mensen die dezelfde belabberde carrièrekeus gemaakt hadden als ik. Die bereid waren jarenlang álles te geven om nauwelijks boeken te verkopen en op straat niet herkend te worden. Hoe ongemakkelijk ik me ook voelde in deze nieuwe wereld: dit Grote Ding hadden we gemeen.

Met elke literaire avond die ik daarna bezocht breidde mijn netwerk zich uit, en schrijvers zijn onmiskenbaar mijn mensen gebleken. Ze zijn neurotisch, vaak grappig en soms vilein. Ze zijn slim en kwetsbaar en houden met heel hun hart van hun eigen boeken en die van zeer specifieke anderen.

Ik ben inmiddels dol op schrijvers en ken er best een hoop, wat helpt op boekenfeestjes.

___________________________________________________

* Sonja de Jong

** Daniëlle Sardijn

Op de foto: schrijvers Richard De Nooy, Rob Waumans en Gerbrand Bakker.

Ik ben zes jaar oud en zit naast mijn moeder in de auto – dit is een Brabants leven, in een heel andere tijd. Het oranje van mijn judoband heeft dat verzadigde, horend bij de kleurenfoto’s uit mijn jeugd.

Het is spitsuur in het dorp, of wat men in die jaren spitsuur noemt. Mijn moeder werkt haar gele Kever slingerend door het verkeer, tot een bestuurder voor ons zonder op te letten een parkeervak uitdraait. 

‘Gódverdomme,’ schreeuwt ze, leunend op de toeter. Voetgangers blijven staan en kijken naar ons. ‘Ongelóóflijk súf konijn!’

Haar felblauwe ogen, dat koperrode haar dat vlamt in het middaglicht. Onderin mijn moeder brandt een vuurtje en ik ben nooit bang om me daaraan te branden. Mijn moeder is een superheld, een draak, een tijger. 

Ik heb me laten vertellen dat ze als twintiger op tafels danste bij de kunstclub waarvan ze lid was. Ik heb me laten vertellen dat ze dat ook deed als er niet per se een feestje was. Ze kon aan alles vorm geven. In klei, potlood, houtskool, olieverf – vast ook in aquarel, maar dat vond ze iets voor wijven.

Dat schelden, dat dansen, dat dingen moeten maken. Ik ken dat heel erg goed.

Omdat ze streng was op haar eigen kunst, is er niet veel bewaard gebleven, maar ik herinner me het werk dat in haar ateliertje hing in de periode na het overlijden van haar broer. Steeds weer die cirkel van het leven: baby’s in peulen, uitgroeiend tot kinderen die zaaiden, kweekten en oogstten tot ze na tientallen seizoenen zelf geoogst werden en terugkeerden naar de aarde. 

Als moeder vond Ine zich tekort schieten, en het is waar dat ze vaak in bed lag als ik thuiskwam van school. De gordijnen dicht, haar hoofd zo diep in het kussen dat ik over haar heen moest hangen om haar aan te kunnen kijken. Ze deed haar ogen dan een beetje open en straalde naar me, maar niet teveel, omdat zelfs innerlijk licht de migraine verergerde. 

Ik zorgde voor haar en voelde me een hele man. Zoveel mogelijk appeltjesthee in de pot, omdat méér van iets wat je lekker vond in mijn ervaring altijd beter was. 

‘Wat lief,’ fluisterde ze. ‘Zet die maar op het nachtkastje.’ 

Als een tijger ziek is, dan breng je thee en haal je een grote stapel Suske en Wiske’s, waarmee je heel voorzichtig op de rand van haar bed gaat zitten. Hele dagen brachten we door in de schemerige kamer met het eikeltjesbehang. 

Nooit voelde ik me aan mijn lot overgelaten. We waren samen, ook als ze ziek was. Ik had de beste verjaardagen, met een trein van peperkoek, versierd met gekleurd glazuur en Smarties. Samen met mijn vader zette ze enorme speurtochten uit, met figuranten, spelletjes en hindernissen onderweg. 

Toen mijn moeder werd opgenomen vanwege aanhoudende ellende in haar buik, geloof ik dat het me te moeilijk werd. Ik was acht jaar oud en kon niet zoveel van iemand houden terwijl haar lijf haar in de steek liet. Mijn oma overleed ook in die tijd – ik leerde dat ziekenhuizen de mensen niet altijd beter maakten. 

Ik bouwde, geloof ik, een beetje afstand in. 

Elke griep pakte ze mee. Zo lang ziek zijn is uitputtend, en de vacht van mijn tijgermoeder glom steeds minder, leek niet meer in de hens te staan wanneer de zon haar raakte. Toch klaagde ze nooit.      

Vijftien jaar geleden kreeg ze kanker, die werd behandeld, maar later terugkeerde. Ze werd geleidelijk doof en zelfs nagenoeg blind. Voor vrijwel alle medicatie bleek ze allergisch.

Er moet teleurstelling zijn geweest, woede, maar ze schold al lang niet meer in het verkeer, en niet alleen omdat ze te slecht zag om nog auto te rijden. Ze werd steeds stiller, maakte haar wereld zo klein mogelijk en hoopte op verbetering. Dat heeft me gefrustreerd en ontroerd: haar vertrouwen dat het op een dag weer goed zou gaan.     

Bijna vijfentwintig jaar lang woonden mijn ouders in een bungalow in Hilversum, niet ver van een bospad met een bankje aan het einde, dat uitzag over velden van Staatsbosbeheer. Je kon er de mooiste zonsondergangen zien, maar hun rondjes door het bos werden steeds kleiner en het leven verstilde almaar door. Toch: op elk feestje en elke verjaardag, op elke boekpresentatie waren Jos en Ine er.

Kort voor het overlijden van mijn vader in 2023, werd duidelijk dat Ines kanker was uitgezaaid. De klappen waren hard en kwamen kort opeen – we namen afscheid van Jos en de omvang van mijn moeders hulpeloosheid werd snel duidelijk. Ze was vel over been en schuifelde bij het lopen omdat ze de grond niet meer kon zien.

‘Leg me eens uit,’ zei ze, ‘hoe je nou een rekening betaalt.’

Ze wilde weg uit het huis aan de bosrand. Jos was er te afwezig. Wonder boven wonder vond ik een appartementje bij ons aan de overkant van de gracht. Mijn moeder was er trots op om zolang het haar gegund was een nieuw hoofdstuk te beginnen. 

In haar laatste twaalf maanden namen we haar vier keer mee op vakantie. Ze vond haar weg bij het OLVG en een nieuw soort chemo leek aan te slaan. B en ik probeerden Ine tot bewegen aan te zetten, waarop ze ons als bemoeizuchtige ouders de laan uit stuurde.

Wat wij niet goed zagen: dit nieuwe hoofdstuk op zich was al genoeg. Een plekje voor haarzelf, dicht bij ons in de buurt. Bij ons eten wanneer dat kon, en om de dag bezoek. 

Maar om de dag werd elke dag, werd twee keer en daarna drie keer per dag. Ines ziekte kwam met nieuwe en nog veel kwadere uitzaaiingen. Een laatste chemo werd nog aangeboden, maar mijn moeder zei nee.

‘Als het zover komt,’ zei ze, ‘dan wil ik er zelf uitstappen.’ 

Ik bracht haar wilsverklaring naar de huisarts. Het kwam zover, en zoveel sneller dan ik had gedacht. 

Ze twijfelde niet, al moest ik haar na het eerste bezoek van de arts uitleggen dat het onhandig is om iemand die je doodswens komt inschatten te vertellen dat je zo veel plezier beleeft aan je familie en je plaatsje in de zon.

‘Ik wil jullie nog lang niet kwijt,’ zei Ine. ‘Maar ik voel echt dat het klaar is.’ 

Ik hoorde geen angst onder haar woorden, geen enorm verdriet dat ze voor ons verborgen hield. Ze zei het zoals je zou kunnen zeggen dat je slaap hebt, of dorst. Ik bedacht dat dit moest zijn wat dieren voelen als ze naar een stil plekje kruipen om daar dood te gaan. 

Hoewel ik het haar vaak gevraagd heb, had ze geen lijst met laatste wensen. Pas toen het einde echt in zicht was, zei ze dat ze nog graag een keer naar Artis wilde, met de kleinkinderen.  

We gingen, Ine in een rolstoel. Ze vond vooral de leeuwen prachtig. We kochten pluchebeesten voor Ada en Nadim. Ik vond het maar verdrietig dat zoiets gewoons haar allerlaatste wens moest zijn, en besefte meteen dat ik precies hetzelfde op mijn laatste dag zou wensen. 

Toen we door de vlindertuin liepen, werd B’s oog getrokken door een schitterend groot exemplaar. De medewerker van dienst vertelde dat die beesten zonder mond hun pop uit komen – ze kunnen dus niet eten, en leven maar één dag. 

Die avond, toen we Ine hadden afgezet en terug waren in ons eigen huis, zei B dat ze het verschrikkelijk gevonden had, die vlinder. Zonder mond je leven te beginnen en dan maar één dag te krijgen. Hoe kwámen ze erop.

Ik moest daar nog even over denken, en zoals vaak als ik meen even over iets na te moeten denken, vergat ik die hele vlinder onmiddellijk. Pas een dag later kwam hij plotseling bij me terug: wat B had gezegd, dat hoefde niet te kloppen. 

Wij mensen zien vlinders altijd als het volgroeide organisme, maar je kunt óók denken dat de rups – die zeker wel een mond had – het leven vertegenwoordigt. Dat zo’n vlinder feitelijk het glorieuze einde van zo’n leven is. Een korte fase, vlak voor de dood, waarin een onopvallend rupsje uitbarst in kleur en zelfs nog vliegt. 

Op negenentwintig mei was het zover; de aangekondigde dood waartegen ik zo sterk had opgezien, bleek een zegen. Toen ze ging, had ik mijn moeder alles gezegd wat ik had willen zeggen. 

Om halfzes lieten we de huisarts binnen. 

Ine zat tussen B en mij in op de bank, we hadden onze armen om haar heen. 

‘Weet je het zeker?’ vroeg de huisarts. 

‘Ja,’ zei mijn tijgermoeder luid en duidelijk. ‘Het is tijd.’ 

Larousse 10

In een van haar recente interviews vertelde Halina Reijn dat de wereld er zo anders uit zou zien als vrouwen meer voor het zeggen hadden, ze noemde bijvoorbeeld dat veel meer huizen rond gebouwd zouden worden. Dat vind ik interessant. En een reden temeer om te hopen dat haar wensen uitkomen. Vanwaar die eeuwige stijve symmetrie van rechte vormen?

Ik heb alleen geleefd
voor koppige symmetrieën van de kunst,
die onbeduidendheden samenweeft

schrijft Borges in een vertaling van Barber van de Pol en Maarten Steenmeijer. Wat is nou eigenlijk de logica van die overheersende bouwvorm? In de eerste plaats natuurlijk zou je zeggen het dictaat van het bouwmateriaal. Een boom is recht, een plank is recht. Maar aan de andere kant kunnen we ook al eeuwen hout buigen voor een scheepsvorm die het water klieft. Een steen kun je ook met een ronding bakken, of ze rond plaatsen, zoals in de Amsterdamse School veel gebeurt. Percelen laten zich misschien het makkelijkste in rechte stukken verdelen. Daar ga je al. De grootste reden voor rechtbouw moet de angst voor verlies aan ruimte zijn. Alles wat je tegen een gekromde muur zet, werkt ruimteverlies in de hand. Aan de andere kant heb je minder bouwmateriaal nodig voor een gelijk vloeroppervlak. De Hakka in Zuid China maakten Tulou, ronde bouwwerken die hun vorm vooral ontleenden aan het gegeven dat ze makkelijker te verdedigen waren. Kasteeltjes willen ook wel eens een beetje die vorm opgaan, of anders toch zeker de slotgracht. De Native American Tipi, en de Mongoolse Yurt ontlenen hun vorm deels aan de beperkingen in aanwezig materiaal, maar vooral aan het gegeven dat ze mobiel moeten zijn, makkelijk af te breken en op te zetten en licht in gewicht. Daarbij is de ronde vorm goed voor de distributie en het behoud van warmte. Dat geldt dan weer speciaal voor de Inuit iglo. Mijn echte diepe bewondering gold de eerste keer dat ik in het Pantheon in Rome was: een koepel, maar ook nog een open koepel, waardoor je regen binnen, en zonlicht krijgt. Prachtig! In Pushkar in India sliep ik eens in een paleisje van een gewezen maharadja en het was een van de weinige ronde ruimtes waarin ik verbleef. Heel fijn: een koepel boven het bed verruimt het denken.

Maar ik zat aan iets ruimers te denken. De Geodetische koepel.

‘Een geodetische koepel kan worden gemaakt door een al dan niet regelmatig veelvlak zodanig in driehoeken te verdelen dat alle zijvlakken driehoekig worden en het geheel op een bol of halve bol gaat lijken. Er zijn verscheidene ontwerpen voor zulke koepels. Neem bijvoorbeeld een regelmatig twaalfvlak, met twaalf vijfhoekige zijvlakken. Verbind het middelpunt van elke vijfhoek met de hoekpunten van die vijfhoek en trek het naar buiten tot het raakt aan de omgeschreven bol van het twaalfvlak. U hebt dan een veelvlak met zestig driehoekige zijvlakken: een eenvoudig voorbeeld van een geodetische bol. Door op soortgelijke manier die zijvlakken in meer driehoeken onder te verdelen, kunt u de bolvorm nog verder benaderen.’ Met driehoeken kun je een bol bouwen.

‘De eerste echte geodetische koepel is door de Duitse ingenieur Walther Bauersfeld ontworpen voor een planetarium in het Duitse Jena, dat in 1922 voor het publiek werd opengesteld. Tegen 1950 vond de Amerikaanse architect R. Buckminster Fuller (1895-1983) onafhankelijk daarvan ook de geodetische koepel uit en kreeg daar Amerikaans patent op. Het Amerikaanse leger was zo onder de indruk dat het hem de leiding gaf bij het ontwerpen van koepels voor militair gebruik. Behalve de sterkte van de constructie waren de koepels gewild omdat ze een grote inhoud paarden aan een klein grondoppervlak, weinig materiaal vergden en weinig warmte verloren. Fuller zelf woonde een deel van zijn leven in een geodetisch huis en stelde vast dat het door de lage luchtweerstand beter bestand was tegen orkanen. Fuller bedacht zelfs het ambitieuze plan een geodetische koepel met een doorsnede van 3,2 kilometer en een hoogte van 1,6 kilometer over heel New York heen te bouwen, zodat het weer er kon worden geregeld en de bewoners beschermd zouden zijn tegen regen en sneeuw!’ Zelf woonde Buckminster Fuller eveneens in een koepelhuis.

Boeiend figuur: op zijn graf staat: ‘Call me trimtab,’ een verwijzing naar een citaat van hem waarin hij uitlegt dat je als mens eveneens een trimtab kunt zijn: een klein element aan een vliegtuig of boot dat met geringe inspanning, omdat het op de juiste pek geplaatst is het ding van richting kan doen veranderen. Denk aan de flappen op de vleugels van vliegtuigen. Een optimistische beeld: je kunt ertoe doen.

Mijn ideaal zou zijn, licht gelijkend op de bolwoningen van Dries Kreijkamp, een geodetische koepel op een sokkel waardoor je binnenkomt. De onderste helft is dicht, de bovenste helft is transparant voor voortdurend zicht op de sterrenhemel of wolkpartijen. Slapen in de onderste helft, wonen in de bovenste. De ronde vorm geeft wind weinig houvast. maak een variant die gaat drijven als het water stijgt. Een woonkamer centraal, opgebouwd rond de warmtebron. In het grootste huis waar ik woonde zat ik vreemd genoeg altijd in een heel klein keukentje met zicht op de gracht en een straatje. De heel ruime woonkamer was meer iets voor ijsberen, een van de verrukkelijkste avondactiviteiten. Wanneer ik grote ruimtes zie dan denk ik onmiddellijk aan hun geweldig ijsbeerpotentieel, nooit aan het plezier er te zitten. Ook een kleine koepel geeft zicht op veel groots. Het is mijn ideale huis. Rondijsberen levert vast nog betere inzichten op.

“Where thou art — that — is home.” — Emily Dickinson

Nog meer technische voordelen aan rond bouwen.

Geciteerd uit: Clifford A. Pickover Het wiskunde boek. Van Pythagoras tot de 57^ste dimensie, 250 mijlpalen in de geschiedenis van de wiskunde.
Alain de Botton De architectuur van het geluk , vertaling Jelle Noorman

Boeken waarin een huis centraal staat

William Trevor The Story of Lucy Gault
Elizabeth Jane Howard The Cazalets
George Perec Het leven een gebruiksaanwijzing

Naar Larousse 11

Twee jaar geleden kwam ik met B en de kinderen terug van Parijs en haalde Otis de Hond op bij mijn ouders in Hilversum, waar hij een weekje gelogeerd had. Het ging niet goed met de ademhaling van mijn vader. Hij had te weinig lucht om zinnen af te maken, opstaan kostte moeite. Toch kwam hij naar het raam om ons uit te zwaaien toen we een uurtje later wegreden.

Afgelopen weekend reden we ook terug na een paar dagen Parijs. We hoefden geen hond op te halen want Otis is dood. Het huis in Hilversum heb ik verkocht, want mijn vader is dood, mijn moeder overleed eind mei.

De drie waartoe ik mijn hele leven heb behoord bestaat niet meer – krijt op een schoolbord, de wisser erover, een witte veeg op een zwarte ondergrond. Ik heb best lang niet geschreven, hier op Tirade. Het lukte me niet meer om uit elke week iets moois te plukken en dat online te zetten. Mantelzorg, zaken afwikkelen, het eind van zoveel dingen.

Voor deze blogs kreeg ik nooit betaald, ik ben ze blijven maken sinds ik in de redactie van Tirade zat omdat het me iets bracht – elke week koos ik een gebeurtenis die me geraakt had, vergrootte die uit en polijstte hem tot hij glom.

Omdat ik een slecht geheugen heb, raakte het donker dat er al die tijd ook was vergeten. Ik pleegde geschiedsvervalsing op mijn eigen leven door het mooie uit te lichten, te behouden in 469 blogs. Ik loog nooit echt, maar gaf het goede simpelweg een zetje. Vandaag is nummer 470.

Wie in de put zit beziet het geluk dat hij daarvoor ervaren heeft als een lichtpuntje op een zee van drek. Wie gelukkig is kan zich de put wel herinneren, maar vraagt zich af hoe diep die nou helemaal kan zijn geweest.

Opklimmen moet je altijd zelf doen. Voor mij begint het met de dingen die ik mezelf vertel, met het verhaal dat ik van dit alles besluit te maken, dat bij de eerste woorden vaak nog leugenachtig voelt, voorgewend. Ik zet een stap waarin ik niet geloof, maar moet toegeven dat de volgende stap al makkelijker gaat.

Omdat we in de meivakantie naar Marokko willen, vroeg ik aan Nadim (13) wat hij zich nog van dat land herinnert. We waren er in 2016, zijn zusje Ada was toen drie maanden oud.

‘Ik weet nog dat het in de ochtend heel koud was en dat jij dan een vuurtje maakte,’ zei hij. ‘Ik weet nog dat er een mooie binnenplaats was en een tuin met een muur eromheen. Ik weet nog dat het de eerste keer was dat Ada hardop lachte.’

Toen Nadim me dit vertelde schrok ik. Ik schaamde me omdat ik me niet kon herinneren haar lach op die vakantie voor het eerst te hebben gehoord. Onze dochter buldert altijd, een lach die uit de grond onder haar voeten lijkt te komen – ze staat erom bekend.

Dit is nou precies, dacht ik, waarom ik dat blog weer moet gaan schrijven. Ik moet me ertoe zetten over mijn leven te schrijven zoals ieder ander eraan moet denken foto’s van belangrijke momenten te maken. Als ik de dingen niet beschrijf dan raken ze zo makkelijk verloren. Van het ene zetje komt dan vast het andere.

Utrecht, 28-31 december 2024

Beste Ties, Henrik en Izaak,

‘Jammer dat er niet een meisje bij zat’ . Aldus ‘C.’ uit Menno Hartmans stuk ‘Bestormen’, waarin hij beschrijft hoe jullie je opwachting kwamen maken bij de redactie van Tirade. Welnu, het meisje meldt zich. Niet omdat ik mezelf zie als deelnemer aan jullie project, eerder ben ik een kritische sympathisant, en zelfs een die helaas nog nooit bij jullie maandelijkse poëzieavond ‘De Kleine Revolutie’ aanwezig heeft kunnen zijn.

Toch heb ik jullie ontmoet via vele wegen. Ties ken ik van de filosofiemaster aan de UvA, hij heeft me jullie manifest toegestuurd. In De Brabantse Aap praatten we erover door, terwijl we diepzinnig naar een grauw Spui staarden en oude, als spontane ingevingen verpakte meningen over poëzie met elkaar deelden. Izaak waagde zich buiten de ring om op mijn poëzieavond in Utrecht te komen voordragen. En Henrik dook tijdens een volgende poëzieavond op, waarna we nog eens afspraken in café De Rechtbank om zijn gedichtenbundel kritisch door te nemen. (Mijn vonnis luidde vrijspraak.)

Dit waren voor mij zeer aangename gesprekken en ontmoetingen. Ook ik schrijf gedichten, net als jullie; ook ik hoop die ooit gepubliceerd te krijgen, net als jullie; ook bij mij vindt een deel van de hedendaagse poëzie geen weerklank, net als bij jullie. Maar bij mij ontbreekt het radicale vuur dat bij jullie Nêerlands bodem lijkt te moeten verschroeien voordat de ware poëzie kan ontkiemen. Het is niet mijn stijl. Ik kuier liever zeven rondjes rondom Jericho voor ik op de poorten bons. Tegen die tijd kruimelen ze vanzelf ineen.

Ik heb mijn hoogdravende fase zeker gehad. In het blaadje van mijn studentenvereniging voerde ik zo rond mijn 19^e een briefwisseling met een vriendin onder het pseudoniem van ‘de ExistenCie’. In bloemrijke taal vol gezochte metaforen en verwijzingen naar de literaire en filosofische canon – en wie het niet snapte was het niet waard om ons te lezen!! – schreven wij over de melancholie, de opstand en de literatuur. Willem Kloos was ook voor ons een favoriet, zijn beroemde poëtica-inleiding op de gedichten van de jong gestorven en bejubelde Jacques Perk sprak ons bijzonder aan:

“De poëzie is geen zachtoogige maagd (…) niet een traan om ’s levens ernst en een lach om zijn behaaglijkheid, maar een gloed en een verlangen (…). [Z]aliger de dichter, (…) die zichzelven godheid en geliefde tevens is, waar hij stormt en juicht, en weent en mijmert, eenzaam met zijn ziel onder de blauwe oneindigheid.”

Voor ons, vrijgezel en verscheurd door twijfel aan het geloof waarop onze jeugd en studentenvereniging waren gegrondvest, klonk dat prachtig: jezelf godheid en geliefde in één te zijn. Rond die periode begon ik ook met dichten. Als ik ze teruglees vind ik het geen slechte gedichten, maar wel (te) moeilijk te begrijpen. Dat komt omdat ik prioriteit gaf aan de stijlfiguren, het metrum en (binnen)rijm, intertekstualiteit, kortom: het spel dat de taal met zichzelf speelt, en ik verwachtte dat de betekenis zich vanzelf aan iedereen zou openbaren die dezelfde liefde voor taal koesterde als ik.

Iets van die houding proef ik ook in jullie poëzie en poëtica. Het mag niet simpel zijn, geen vrij vers, we dienen eerbied te koesteren voor de regels die het vers zelf dicteert. Géén paroolpoëzie (is dat dan weer iets anders dan de parlandopoëzie van Forum-stichter Du Perron?). Vorm, dus, geen vent. Niettemin, lees ik verder, moet het gedicht een democratische openheid uitstralen die de lezer bij de kladden grijpt. En Kloos, de allerindividueelste vent bij uitstek, wordt bewonderd. Dat klinkt tegenstrijdig: de autonomie van het gedicht ten opzichte van de babbelende schrijver moet gehandhaafd worden, maar het gedicht moet ook een poëtisch moment bevatten dat effect sorteert over zijn eigen grenzen heen, namelijk het creëren van een democratische mogelijkheidsvoorwaarde in elke allerindividueelste lezer. Dus het ‘ik’ van de schrijver moet buiten het gedicht worden gehouden, maar het ‘ik’ van de lezer dient erdoor veranderd te worden? Of zie ik hier reeds twee scholen ontstaan in de nog prille beweging der Twintigers?

Ik geloof niet meer zo in gedichten die de lezer willen veranderen. Daar zit iets zendends in, iets missionairs, iets gewelddadigs à la Paul Rodenko: Om u te dichten / sloeg ik u lek. / Ik / uw dichter. Dan onderschrijf ik eerder Esther Jansma’s woorden over de dichter in haar gedicht ‘Luister’:

(…)

Het enige wat hij deed is zijn oor te luisteren leggen
langer te luisteren, de beweeglijke vreemdheid
willen notuleren en daarbij steeds de mist
Ingaan en dat weer repareren.

Gedichten weten meer dan hun makers
in dit nu, in dit volgende nu kunnen weten.
Ze zijn gestolde aandacht, herstelsels van tijd.

(…)

Voor mij gaat poëzie over de menselijke ervaring van de wereld. Iets schrijven dat de eigen ervaring transformeert tot een vers waarin een onbekende lezer diens ervaring van zichzelf en de wereld, als medemens, kan herkennen. Dat betekent paradoxaal genoeg dat de eigen ervaring van de dichter minder gewicht krijgt, er moet zoveel mogelijk ‘ik’ uit gesloopt worden en vervangen door een poëtisch ‘ik’, zodat het in staat is een ‘ik’ te zijn van meerdere mensen tegelijk. Daarom mondt de eigen ervaring als vertrekpunt niet automatisch uit in simplistische babbelpoëzie. Esther Jansma laat dat zien, maar ook Rutger Kopland of de zelfs nogal onnavolgbare Frank Koenegracht. (Na het opsommen van deze lijst helden zal ik maar meteen toegeven dat ik houd van korte gedichten. Maximaal één pagina en liefst geen lange zinnen. Betekenis op de vierkante centimeter.)

Inhoudelijk verschillen we behoorlijk. Vandaar het kritische. Maar ik ben ook sympathisant. Wat ik in jullie bewonder is de vurige liefde voor de poëzie, ja ook het dakenschreeuwerige ervan. De groep mensen die jullie in Amsterdam enthousiast rond ‘De Kleine Revolutie’ hebben weten te scharen. De persoonlijke ervaringen die in jullie blogs meer licht wierpen op wat er volgens jullie schort aan bestaande poëzie. Jullie worsteling om jezelf te positioneren in de poëziegeschiedenis en jullie zelftwijfel: wordt het niet te hermetisch, wanneer is het poëzie en wanneer ‘teelbaltaal’? (Dank, Henrik.) En vooral jullie volharding, het feit dat jullie project steeds nieuw élan verwerft, en nieuwe podia.

Want zowel volharding als zelftwijfel zijn nodig. Inmiddels is de ExistenCie niet meer. Mijn vriendin ging heen en vermenigvuldigde zich. Ikzelf liet mijn luchtige pretentie varen toen het leven zijn stekels opzette en ik ervoer dat het zwelgen in gefantaseerd zieleleed iets heel anders is dan concreet en werkelijk lijden. Ook jong gestorven mensen blijken in de praktijk slecht te bejubelen. De gedichten die ik schreef in dergelijke tijden van ‘grenservaringen’ worden over het algemeen als het beste beoordeeld door de mensen die ik ze laat lezen. Ik vertel er niet bij welke ervaring eraan ten grondslag ligt. Maar op de een of andere manier springen ze eruit, deze denk ik nog wel het meest.

zij liep met kromme schouders en
versleet ze onterecht voor vleugels                                    

zij reed met vastgekrampte vingers
want, zei ze, door druk blijf je op weg                 

’s nachts dwaalde zij vloekend door een wijk vol slaap
vloekend maar met vleugels

het was al lang geleden dat zij
afstanden bezag zoals plezierrijders,
de tijd als rokers in de pauze:

zinvol om de duur ervan
in plaats van om het einde

ik sluit daarom niet uit
dat toen haar auto als een accordeon
verkreukeld werd tegen de lantaarnpaal

haar lippen zich werktuiglijk wrongen
in de lach waarmee zij zaken
van haar lijstje streept

ze kregen haar niet los, het wrak
moest worden uitgebrand

Blijf op de poorten bonzen, maar bedenk ook: met ieder rondje krijgt Jericho een ander aanzicht. Niet omdat het bastion verandert, maar de bestormer.

Hartelijke groeten,

Mariska