In het winternummer van het niet zo bekende tijdschrift Kunst en Wetenschap las ik een essay over Elias Canetti. Een mooi stuk van de filosoof Giovanni Rizzuto, die op een interessante manier het denken van de Nobelprijswinnaar koppelt aan persoonlijke ervaringen als de eerste confrontatie met de dood. ‘Zolang de dood bestaat is niets moois mooi, en niets goeds goed’, stelt Canetti.   

Met deze inzichten is te leven; zij zijn invoelbaar en geven gek genoeg ook rust. Dit in tegenstelling tot de eerste zin uit Canetti’s hoofdwerk Massa en macht, die ook in het essay wordt geciteerd: ‘Voor niets is de mens meer beducht dan voor de aanraking met iets onbekends’.  Er zou zoiets als aanrakingsangst bestaan, die weer nauw verwant is aan de doodsangst. Elke aanraking wordt als bedreigend gezien, want men kan ten prooi vallen aan de willekeur van de ander. Om die reden wil de mens opgaan in de massa, zo stelt Canetti. Alleen in de groep kan de mens zich onsterfelijk voelen, want de afstand tussen de mens en de aanrakingsvrees zijn dan opgeheven.  

Ik ben het hier nooit mee eens geweest, want blijven we juist niet in leven omdat elk moment de aanraking met iets onbekends in het verschiet kan liggen. Er zit ook nog een ander bezwaar aan Canetti’s stelling, dat goed wordt verwoord door Rizzuto: ‘Het morele gehalte van massa’s is nooit erg hoog geweest, daarvan getuigen  (…) de drommen mensen die achter de charismatische Fortuyn aanliepen. Als quasi-organismen zijn ook massa’s in staat om te overleven!  Maar daar gaat Canetti aan voorbij. Wat hem intrigeert is het gevoel van onsterfelijkheid dat mensen ten deel valt die opgeslokt worden door massa’s. De dood, Canetti’s eeuwige tegenstander, lijkt hier voor even overwonnen te zijn.’ Een oud probleem en een vaak gevoerde discussie, maar weer zeer actueel.