Als op de markt een hond mij aankijkt, is mijn dag goed. Contact met een dier voelt als een sensatie. Een blik van verstandhouding met een jonge koe langs een wandelpad of een onverschrokken hangbuikzwijn dat je klokhuisje komt oppeuzelen, en even welwillend zijn varkensoogjes over je verschijning laat glijden, maar ook de nieuwsgierige zeehond die verbijsterd kijkt hoeveel moeite je hebt met het koude water. Je ziet hem glimlachen. Mijn kat heeft grote ervaring in het delen van langzaam dichtknijpende knipogen met mij, we kunnen het minutenlang doen, ieder in zijn eigen hersencellen verstrikt. Ik weet niet wat wij in elkander zien.
Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon (1707-1788) was een van de grote Franse natuurvorsers die een schema als hiernaast mede hebben mogelijk gemaakt. Hij voorvoelde – in weerwil van de overtuigingen van zijn tijd – dat de wereld niet slechts 6.000 jaar oud kon zijn en dacht al in evolutionaire richtingen. Buffon schreef zijn Histoire Naturelle, générale et particulière, avec la description du Cabinet du Roi in 36 delen vol, en in het Parijse Natuurhistorisch Museum, in het Jardin des Plantes en aan de straat die naar Buffon genoemd is, zie je een driedimensionale realisatie van zijn grote encyclopedisch werk: op vier verdiepingen een groot deel van het dierenrijk getoond. (Waarbij me vorige week vooral de afdeling uitgestorven dieren aangreep, de Kaapse Leeuwen bijvoorbeeld…, of de Passengers Pigeon. In de ogen – kraaltjes, dat begrijp ik – van deze duif voel ik de droefgeestige herinneringen aan de duizenden duiven die hij altijd om zich heen had, en zag, de massa van soortgenoten waarin hij leefde en die plots verdween.)
Vogelvreugde en vogelverdriet:
Wie vlerke dra
Wie vlerke dra kan draai en dans
– ’n windswael, glad, lasuuromglans –
Of sit loodmoedig, dae aaneen,
’n duif geboggel onder reën.
Elisabeth Eybers
Zo’n schema is een analyse: heel etymologisch ἀνάλυσις (análusis) of uiteenhalen: van een twee maken, ontrafelen is het mooie Nederlandse woord. En op deze plaat zie je precies dat gebeuren, het dierenrijk uiteengerafeld naar steeds preciezere ondergroepen. Iets is iets en iets is iets niet. Dit en dat. Gewerveld, dan ook ongewerveld. Een prachtige heldere etalage van de groei van kennis, waarnemen wat bij elkaar hoort en wat niet.
Een grote geest, deze Buffon. Een mooi voorbeeld van zijn denken is ‘de naald van Buffon’, een proef waarbij je naalden op een raster van lijnen gooit en de kans dat een naald evenwijdig aan zo’n getekende lijn valt zegt iets over de waarde van π. Een verband dat je instinctief misschien kunt navoelen,maar ik hoef niet te proberen de wiskundige uitleg ervan te trachten te lezen… helaas, dergelijke kennis groeit bij mij niet meer.
Buffon ontrafelde het dierenrijk: hij maakte onderscheid. Tegenover de analyse in de wetenschap staat de synthese, dat is de poging zaken bijeen te brengen, een samenvoeging van ongelijksoortige zaken. In Being a Beast van Charles Foster tracht de dierenliefhebber Foster een staalkaart aan beesten beter te begrijpen door te proberen enige tijd naar vermogen in ze te veranderen. Hij vindt een plek op het land van en vriend die een uitmuntende dassenburcht zou kunnen zijn en leeft weken als een das, samen met een puberzoon die voor de lol wel even wil meedoen. Hij brengt mens en dier op zo’n wijze samen dat je echt meer gaat begrijpen van het dier. Ze eten wormen en lopen op handen en knieën door de struiken en nemen op die manier waar dat je dan niets ziet en dus automatisch wel meer met je neus gaat werken om je te oriënteren. Een hoofdstuk verder verdiept Foster zich in de marter. Na de sympathieke das moet hij enige moeite doen om ook de marter aardig te vinden: het beest is zo strak afgesteld in de balans energieverbruik/voedselverwerving dat er geen lolletje bijzit. Marter zijn is extreem hard werken en extreem competitief.
Door de ogenschijnlijke waanzinnige proefneming van Foster begrijp je meer van dieren dan daarvoor, of meer dan uit boeken daarvoor. Zijn wetenschappelijke methode complementeert die van Buffon, synthese tegenover analyse. Foster is een held: hij doet zoveel moeite meer van dieren te snappen dat hij daar bepaald oncomfortabele uren aan besteedt. En de lezer leert de dieren kennen op een manier die je nog niet voor mogelijk had gehouden.
Pad
Ik weet niet wat
tot hem te zeggen
noch wat wij in
elkander zien
Chr. J. van Geel
Charles Foster Being a beast
