Spoiler alert: Dit stuk bevat informatie over het verhaal in de film No Time to Die

De komst van een nieuwe Bondfilm gaat altijd met buzz gepaard. Wie speelt de schurk, hoe is de titelsong? Al langer was bekend dat Daniel Craig voor het laatst de rol van James Bond op zich had genomen. Welke acteur zou hem opvolgen?

Toen zoemde rond dat niet alleen Craig, maar ook Bond zelf ermee ophield. Er kwam wel een nieuwe 007, maar met een andere naam. Misschien zelfs een vrouw. Ik zou het wel zien, dacht ik, en verheugde me onbekommerd op mijn bezoek aan de nieuwe film, na eindeloos corona-gerelateerd uitstel, het afgelopen weekeind. No Time to Die.

Dat pakte anders uit. Het einde kwam als een mokerslag. Hoe had ik het niet kunnen voorzien? Ik verliet de zaal met een rauw gevoel van verlies in mijn borstkas. Alsof er echt iemand gestorven was, een vriend, een verre neef, iemand die er altijd was, op de achtergrond. De eerste Bondfilm kwam uit in het jaar dat ik geboren ben. Hij is er heel mijn leven al geweest.

James Bond is fictie, een type, een merk. Een duur merk. Ook deze film is weer voorzien van een prachtig intro, in de karakteristieke beeldtaal van vloeiende vormen, revolverschoten, bewegende vrouwfiguren. De titelsong wordt dramatisch vertolkt door de ster van dit moment, Billy Eilish. Ze treedt in het voetspoor van illustere voorgangers als Adele, Madonna, Tina Turner.

De man die alles kan – hij moest noodzakelijkerwijs wel sterven. In de huidige tijd kan zo iemand niet bestaan. De witte, heteroseksuele man waaraan ieder zichzelf afmeet is niet langer houdbaar als vanzelfsprekende, onschendbare norm.

Is hier sprake van een knieval voor ‘wokeness’, diversiteitsactivisten, feministen? Nee, James Bond werd al jaren met ironie neergezet. Je kunt in zijn verscheiden ook een fris tegengeluid zien tegen de huidige narcistische cultuur, waarin perfectie het nieuwe normaal is. Geen fouten maken, er prachtig uitzien. Het is niet realistisch.

In No Time to Die zag ik voor het eerst dat James niet altijd onbekommerd uit een gevecht of een explosie opveert, om (maar) door te gaan. Hij toont zich bij momenten zichtbaar aangedaan. Kwetsbaar. Daar staat tegenover dat de vrouwen in deze film als nooit tevoren hun mannetje staan: ze vechten, ze schieten, ze trappen, ze verdedigen zichzelf.

De ontwikkeling van James Bond van de eerste films tot nu past in het veranderende mensbeeld dat in de psychoanalytische theorie gestalte kreeg. In plaats van ten koste van alles zijn seksuele en agressieve driften uit te willen leven, waarbij de ander louter lustobject is, blijkt een mens verbondenheid met een ander nodig te hebben om zich goed te kunnen voelen.

In 2020 schreef psychiater Frank Koerselman een pamflettistisch boek tegen de verkettering van de man. Mannen waren onontbeerlijk. Ze moesten weer flink zijn, niet huilen, om hun traditionele rol van beschermer van vrouw en kind te vervullen.

James blijkt in deze film een dochtertje te hebben. Hij lijkt zich er van bewust dat hij niet de ideale man is voor de vaderrol. Veel weg, een baan vol risico’s. De moeder, zijn geliefde – af en aan – krijgt de credits: ‘Je hebt iets prachtigs gemaakt.’ Vaderschap is meer dan een bijproduct van seks. Liefdevolle aandacht maakt een kind tot een evenwichtig persoon.

De schurk, Bond zelf, maar ook zijn geliefde hebben allen op jonge leeftijd hun ouders verloren. Dit trauma bindt hen. Tegelijk zijn ze verschillende paden opgegaan. De een wil anderen aandoen wat hem is overkomen, de ander wil dit juist voorkomen, en de derde helpt anderen met hun trauma’s te leven. Gek, held of psychiater: dat zijn de opties.

James Bond stond voor een bepaald soort mannelijkheid: hij redde de wereld van destructie door zelf destructief te zijn; een spoor van vernielde auto’s, kapotte gebouwen, dode tegenstanders en verlaten vrouwen achter zich latend. Het is een schok hem kwijt te zijn. Maar het kon niet langer zo. Gelukkig is het niet voorbehouden aan een man om James Bond te zijn. Wat denk je dat een moeder aan destructieve krachten moet verdragen om een goed kind te maken? Baren en opvoeden vergen kracht en zelfvertrouwen.

Voor mij is James al van kinds af aan een inspirerend rolmodel. Doorgaan bij tegenslag, niet bij de pakken neer gaan zitten, geloven in een groter goed waar je aan bijdraagt.

Op mijn werk, bijvoorbeeld. Als psychiater in de 24/7-dienst, de een na de andere wanhopige of verwarde medemens sprekend, kun je ook niet zeggen: ‘Ik ben moe, ik ga naar huis.’ Je moet er staan, en door.

Tegelijkertijd zijn psychiaters tegenwoordig ook niet meer de alles-verdragende onkreukbare projectieschermen van voorheen, maar mensen die net als iedereen kwetsbaarheden hebben. De school sloot voor gymnasiast Paustovski op de dag dat de schrijver Tolstoj was overleden. Leraren en pupillen waren in de rouw. Zo kon ik het maandag niet opbrengen tegen mijn eerste patiënte, die Bondfan is, te doen alsof er niets aan de hand was. De wereld was immers in het weekeind een beetje veranderd.