Seks op het toneel is misschien nog onmogelijker dan in de literatuur. Want het is ofwel gruwelijk echt, ofwel gruwelijk onecht. Voor nu laat ik fake sex even buiten beschouwing. Een neppiemel op toneel is vooral lachwekkend, niet erotiserend. Praten over seks in het theater kan spannend zijn, maar is natuurlijk niet het echte werk.
Nee, dan moeten we bij de Oostenrijkse Florentina Holzinger zijn. In Apollon Musagète (2017) gooien zes blote vrouwen al hun virtuositeit in de strijd om de neoliberale lichaamscultus te tackelen.
Holzinger bouwt contrasten. Prachtige, verheven dans staat volkomen gelijkwaardig naast live on stage poepen. Ik vond het bevrijdend om te zien hoe de vrouwen zonder voorbehoud, ongeschoren en al, het podium in bezit namen. Maar het was ook afstotelijk. Holzinger schudt registers als mooi/lelijk, privé/publiek, geaccepteerd/afwijkend grondig door elkaar. En ze toont nogal genadeloos hoe vanzelfsprekend de voorgevormde formats (van bijvoorbeeld Hollywood, porno of reclame) zijn geworden.
Ook de Bulgaarse Ivo Dimchev zoekt bewust de grenzen van het betamelijke op. Net als Holzinger en Ilja Leonard Pfeijffer in Grand Hotel Europa (zie vorig blog) zet ook hij seks in om te laten zien hoe relaties in het algemeen en lichamelijkheid in het bijzonder gecorrumpeerd zijn.
In P project (2102) kreeg het publiek betaald voor het vrijwillig verrichten van (seksuele) handelingen op toneel. Het publiek ging best ver. Google de titel van de voorstelling en er verschijnt onder meer een foto van copulerende toeschouwers. In 2013 zag ik in Fest (2013) hoe Dimchev op het toneel een Deense programmeur bevredigde teneinde zijn voorstelling op haar festival geprogrammeerd te krijgen. Misschien was zij een actrice, maar de seks kwam op mij behoorlijk echt over.
Wie volgt wie in het tonen, het herhalen van welke beelden? Kunnen kiezen welke beelden er te zien zijn is een vorm van macht. Wie verzint nieuwe beelden of verandert de context van de bestaande? Elke kunstenaar kan in dat veld een positie kiezen. Hoe ver wil zij gaan? En hoe ver gaat de toeschouwer mee?
Net als in de literatuur gaat seks op het toneel in de eerste plaats over macht. En hoe dit de wereld structureert. In de wereld van Holzinger en Dimchev is kunst een vorm van handel net als politiek en porno. En daarom gooien zij kunst, politiek en seks flink door elkaar. Bij hen is het één pot nat. Lichaamseigen nat.
Holzinger en Dimchev roeren flink in dat soepje van clichébeelden en toveren er nieuwe beelden, nieuwe betekenissen uit tevoorschijn. Deze kunstenaars voelen een verantwoordelijkheid voor de beelden waarmee we onze wereld aankleden.
Berthe Spoelstra (1969) is dramaturg van Frascati Theater. Recent kwam haar debuutroman Schemerland uit (Van Oorschot 2019). Voor Tirade schrijft ze over theater en literatuur.
