(De wereld in stukken 33)
De olifant in de kamer, is ook de olifant in de porseleinkast: Rusland. Op dit tweede kaartje waar een stukje van het gigantische land op verschijnt gaan we het er maar eens over hebben. (De eerste was 29)
Kort na de inval van Poetin in Oekraïne ging ik naar een Rachmaninov-concert in het Concertgebouw, gespeeld door en (halve) Rus. Er werd her en der van alles gecancelled. Een ergens aandoenlijke impuls die werkelijk buiten alle redelijk denken is.
Op dit stukje alleen al zijn tientallen kampen van de Goelag aan te wijzen: de grote verzameling detentiecentra die tijdens de communistische overheersing zich over met name Siberië uitstrekten. Sommige ervan hadden al dienst gedaan toen de Tsaren hun volk nog knechtten. En sommige ervan doen nog steeds dienst.
In een stuk over Alexander Etkind beschrijft Raymond van den Boogaard in De Groene Amsterdammer nr 36, 2023 dat deze Russische historicus de inval ziet als een opmaat naar uiteenvallen van de Russische Federatie. Rusland is zo zegt hij een petrostaat, en bij in de toekomst toch te verwachten vermindering van de olie- en gasinkomsten houdt het een keer op met paaien van de deelstaten met geld. En meer dan geld heeft Poetin niet te bieden, en daar steeds minder van. Dan valt het grote rijk een keer uit elkaar. De ironie van ook Poetins lot is dat wat hij het meest vreest zal gaan gebeuren. Nog los van de zaken die hij over zijn eigen kleine leven vreest en die ook gaan gebeuren.
Op deze kaart 33 hiernaast een van de honderden nederzettingen die vrijwel uitsluitend daarom bestaan: ‘Snelle verstedelijking van Surgut vond plaats in de jaren zestig, toen het een centrum van olie- en gasproductie werd. Op 25 juni 1965 kreeg de werknederzetting Surgut de status van stad.’
Goelagkampen
Het cancellen van componisten, schrijvers en andere kunstenaars, of ze nu al heel lang dood zijn of nog leven is vreemd. Waarom? Omdat veel van deze kunstenaars in openlijk of verborgen conflict met hun autoritaire overheden leven. Het is als Thomas Mann cancellen omdat hij een Duitser is, of Kurt Tucholsky, of Breyten Breytenbach omdat hij een Zuid-Afrikaan is. Het gaat er nog wel om welke positie zij innemen. En al deze schrijvers vochten voor de goede zaak.
Uitgeverij van Oorschot startte met de gevluchte Russische schrijver Maxim Osipov het emigranten tijdschrift Fifth Wave. Fantastische dissidente bijdragen, onder meer van Vasily Antipov, die maanden vast zat in een Wit-Russische gevangenis.
De Goelag is een constante in de Russische cultuur. In de Russische literatuur evenzeer. Maar Rusland is altijd meer dan Poetin, zoals Duitsland meer dan Hitler was. Sterker: veel van de schrijvers toen en nu wrikken hun taal los uit het misbruik ervan door potentaten. In Fifth Wave zie je heel goed hoe dat gebeurt, hoe schrijvers de taal ontsmetten en hun land terugvorderen. En hoe sneller de wereld zijn olie- en gasdorst verbijt, hoe sneller dat gebeuren zal.
Bergen buigen voor dit leed, de grote
Stromende rivieren zijn verstard,
Maar ‘t gevang heeft nog zijn zware sloten,
En daarachter zijn de ‘kerkerholen’
En de dodelijke smart.
-Anna Achmatova
Lezen: Fifth Wave
Zie hier een blogje over Gustav Herling Een wereld apart en Sjalamov.
Maxim Osipov De wereld is niet stuk te krijgen en Kilometer 101
