In de Tegenlicht-documentaire ‘De nieuwe wijsheid van Ricardo Semler’ spreekt Kees Brouwer met deze goeroe op zijn Braziliaanse landgoed. Semler werd rijk door zijn werknemers als uitgangspunt te nemen in zijn bedrijfsvoering. Dat werkte en het boek dat hij erover schreef, verleende hem uiteindelijk de status van goeroe. Mensen hebben iemand nodig om naar te luisteren. Tegenlicht bracht eerder al een documentaire over de man. Opvallend in dit nieuwe verhaal van Semler is de wijze waarop hij voortdurend verwijst naar antropologische benadering van groepen mensen: hij neemt de stam als uitgangspunt.
The Tribe. In de indrukwekkende Oekraïense film met die titel van regisseur Myroslav Slaboshpytsky, volgen we een groep jongeren op een school voor doven in een provinciestadje. Er is geen ondertiteling, de kijker moet het doen met de Oekraïense variant van gebarentaal, en dat lukt vreemd genoeg. De reden daarvoor is dat de hoofdpersoon – die nieuw is in de groep – kennis maakt met een stamverband dat volstrekt herkenbaar functioneert: wat we zien is: pikorde bepalen, uitsluiting – toenadering, geld verdienen, prostitutie, diefstal, afrekeningen, dromen, teruggetrokken worden wanneer je te hoog klimt, door fouten uit de rangorde vallen, zich terug vechten, typisch tribale procedés die ons heel eigen zijn en die we om die reden makkelijk herkennen.
De Braziliaanse goeroe heeft veel nagedacht over wat de stam zoal vermag en heeft gezien dat een van de elementaire missers in het recente roofkapitalisme is geweest dat we een te hoog percentage slimmerds in onze bedrijfsvoering hebben toegelaten. Daar is geld mee verdiend, maar er is geen wijsheid ontstaan. Wijsheid verkrijg je in een bedrijf door een procentuele afschaduwing van de stam, de maatschappij te benaderen, zo meent Semler. Zijn er in de wereld 2% luiwammesen, zorg dat je 2% luiwammesen aanneemt. 1% dieven in je land, neem op elke honderd werknemers een dief aan. In een goed door onderlinge verschillen vormgegeven werknemersgroep werkt de tribale correctie, zo is de gedachte van Semler.
De stam van de dove adolescenten in de film The Tribe functioneert goed maar beweegt zich in een droevige spiraal naar moord en doodslag toe, niet ongebruikelijk in de wereldgeschiedenis van stamverbanden. Semler heeft wat dat betreft een rooskleurig idee over wat de stam vermag. In je eigen stam, met personeel, vrouw een riedel kinderen en een stel honden en een strandje aan een bergmeer in het oerwoud van Brazilië, en het mooiste huis tot je beschikking, ben je met je rijkdom en je sigaar waarschijnlijk toch geneigd positiever te denken over groepsdynamiek dan wanneer je een blik in een doveninternaat in Oekraïne werpt. Semler idealiseert vanuit zijn ideale situatie. Semler is een intelligente man die veel heeft nagedacht. Jammer is dan ook dat hij ten behoeve van de docu de koketterie begaat in de afsluiting van de film zijn vertaalde succesvolle boeken te verbranden. Aangelegde barbecuevuurplaats, in wit geklede echtgenote, grote sigaar. Het verleden achter je laten. Bijna niet aan te zien zo ‘symbolisch’ en ‘krachtig’, het glazuur springt van je tanden, een grote fout in de documentaire.
Het gebruikmaken van de blauwdruk van het antropologisch concept ‘stam’ verbindt Ricardo Semlers denken met de blik van regisseur Myroslav Slaboshpytsky. Het lijkt me helaas verstandig Semlers suggestie niet teveel naar slimmeriken te luisteren te volgen en zijn rooskleuriger interpretatie van wat een stam kan toch maar terzijde te leggen. In stamverband is keiharde afrekening, verkrachting en onderdrukking minstens zo virulent aanwezig als wijsheid, begrip en richting.
