00:20:12
Richard Wagner, Parsifal, Vorspiel (1878); Berliner Philharmoniker olv Daniel Barenboim.
00:34:00
In de tijd dat de VPRO nog op Radio 4 uitzond, had je Senza Parole: uiteenlopende muziek zonder presentator, soms overhellend naar easy listening, meestal om echt naar te luisteren en je door te laten verrassen; de soundtrack van een niet bestaande film, een klanklandschap. Het was een programma waar hij destijds graag naar luisterde en het zou me niet verbazen als dat van invloed is geweest op zijn keuze voor vandaag. Hoewel ik dan wel de ouverture Dichter und Bauer had verwacht, begeleid door straatgeluiden, waarmee hij opnieuw in het dorp van zijn jeugd het huis uit zou worden gelokt, de straat op, onopgemerkt tussen het zaterdagavondpubliek zou terechtkomen, sommigen schuin tegen de stang van hun fiets geleund, aan de rand van het water, waarboven, in de zwakke belichting van de muziektent, de fanfare zou zitten, in een ongekende intimiteit. Toen hij nog jonger was, had hij deze muziek al vanuit bed gehoord; zijn hele verdere leven zou die hem aan het dorp doen terugdenken. Wanneer wordt iemand dichter?
De ouverture staat niet op de speellijst, maar wel iets anders dat hem moet hebben herinnerd aan de muziekkorpsen op dorp. Als kind is hij weet ik hoe vaak met andere kinderen meegelopen achter fanfare Na Lang Streven of fluitclub Juliana, het hele dorp door – met zijn allen op afstand gehouden door gekke Ai. Eén keer per jaar, bij een concours, kwamen er ook korpsen uit omliggende dorpen. Dan wist je niet meer, vertelde hij, waar je moest lopen; liep je achter het ene korps, dan hoorde je drie andere. Op gehoorsafstand lopen was sowieso onmogelijk; hoe ver kon hij ’s avonds in bed niet de weg van een bromfiets de polder in volgen.
Net als hij moet ook Charles Ives, tientallen jaren eerder, achter de fanfare hebben gelopen; zo lijkt diens kakofonie van tegelijk spelende muziekkorpsen op wat hij zich herinnert. The Fourth of July heet het deel van de Holidays Symphony waarin dat feest der herinnering wordt gevierd, en ook dat klopt, want concoursen horen bij de zomer. Eerst hoor je nog de bijna gewijde stilte als vanaf de muziektent, daarna spat die stilte uit elkaar in een vuurwerk van geluiden en ontstaat er, ook al zal Ives een stad in zijn hoofd hebben gehad, een dorp van een en al klank.
Voor kleiner werk van Ives bleek hij net zo gevoelig; dat heeft hij mij herhaaldelijk laten merken. Na de herhalingen van de solotrompet in The Unanswered Question begon hij vaak herinneringen op te halen aan een vroege voorjaarsavond waarop hij over dorp fietsend uit een schuur het geluid van moeizame koperblazers hoorde, het ‘oef’nen van de hoempa’s’, zoals Redbad Fokkema het in een van zijn vele muziekgedichten had geformuleerd. Zijn eigen verleden werd op die manier in dit verstilde stuk en in het verwante Central Park in the Dark behalve tot een herinnering opgerekt tot iets universeels, al wist hij dat nog niet te benoemen.
Pas toen hij las dat Ives die stukken eerst respectievelijk A Contemplation of a Serious Matter en A Contemplation of Nothing Serious had willen noemen, begreep hij hoe het kwam dat bij het horen ervan niet alleen verre herinneringen een plaats kregen in zijn heden van denken en formuleren, maar dat dan de diepste paradoxen omhoog werden gebracht: de filosofische paradox van ernst en onernst tegelijk, de artistieke van zwaarte en lichtheid, de psychische van rust en rusteloosheid. Dat was wat deze muziek in hem teweeg bracht, dat was wat misschien wel alle muziek die er voor hem toe deed, teweeg bracht.
00:36:32
00:42:20
Ad Zuiderent (1944) is dichter, schrijver en criticus. Hij publiceerde onder meer de biografie van Gerrit Krol, Van Korreweg naar Korreweg. Zijn laatste dichtbundel is We konden alle kanten op (2011). Tot voor kort schreef hij over muziek voor de website Muziekvan.nu en vervangt Marko van der Wal op de vrijdag.
