00:56:07
01:02:26
De meeste van onze studievrienden wisten het wel: als ze wilden weten welke film of welke muziek ze konden overslaan, hoefden ze alleen maar te negeren wat hij mooi vond. Raakte hij op hun kamers vertrouwd met Mozart en Beethoven, op zijn eigen kamer was het Berio wat hij draaide, bij voorkeur vermomd als Cathy Berberian.
Er zijn dieren (bepaalde apen?) die het eerste levende wezen dat ze na hun geboorte zien, als hun moeder ervaren. De eerste keer dat hij een concert van hedendaagse muziek bijwoonde, hoorde en zag hij hoe Cathy Berberian, begeleid door harp en slagwerk, Circles zong, een uit flarden bestaande tekst van e.e. cummings, die door Berio nog verder aan flarden werd getrokken, zodat de taal puur klank werd. Zijn kennismaking met de wendbaarheid van Berberians stem, de geestigheid van haar optreden, de manier waarop zij de techniek en de dramatische mogelijkheden van de stem oprekte, het was liefde op het eerste oor. Hij was het aapje dat voorlopig achter Berberian en Berio aan zou blijven lopen.
Damesbezoek werd door zijn hospita strikt in de gaten gehouden; daarom verbaast het me nog steeds dat zij nooit eens toevallig koffie of thee is komen brengen, als hij de Sequenza voor vrouwenstem draaide. Ze zou er niets van hebben begrepen.
Ook hij begreep er trouwens niets van. Daar ging het ook helemaal niet om, zei hij in die tijd, begrijpen wat er werd gezongen, zeker niet in dit geval; het ging om de liaan waarmee die stem zich de ruimte toe-eigende door moeiteloos over te zwaaien van roepen en klagen naar een nerveuze lach of verleidelijk kirren, van extase naar tederheid, dit was niet mooi, dit was een ervaring. De hospita zou met haar vermoeden gelijk hebben gehad: hij had onaangemeld damesbezoek en er klonk afwisselend gehijg, gesmacht en gehuiver.
Dan had je wel iets bereikt, liet hij zich meer dan eens tegen mij ontvallen, als je teksten wist te schrijven die tegelijk onverstaanbaar en uiterst verleidelijk waren. Teksten om te zingen, bedoelde hij. Zijn ideaal was een stem die autonoom werd als een instrument; pas daarna kon je je als verleide luisteraar afvragen of er ook nog een tekst was. Hij heeft mij pas een YouTube-versie met partituur en zangtekst van Sequenza laten zien: woordjes als ‘to’, ‘us’, ‘for’, ‘be’ stonden geclusterd tussen grote haken naast woordgroepjes die nooit een hele zin vormden: ‘to be words’, ‘to be for’, ‘to be for us’, het leek wel een grammaticaboek. Als je ernaar op zoek ging, vond je wel ergens de tekst waar ze aan waren ontleend (‘Give me a few words for a woman/ to sing a truth allowing us/ to build a house without worrying before night comes’), maar alles wat directe communicatie had kunnen zijn, was omgezet tot code. De wens om stem te zijn was zelf stem geworden.
Begrijp me goed, hij is niet roomser dan de paus: bij de piano zingt hij van alles wat hij direct begrijpt, van ‘Fremd bin ich eingezogen, fremd zieh’ ich wieder aus’ uit Schuberts Winterreise tot het ‘Why then, o why can’t I?’ uit Over the rainbow, van Randy Newmans ‘Six feet of water in the streets of Evangeline’ tot Schumanns Ich grolle nicht. Al blijft ook dan de muziek het belangrijkste, het horen gaat aan de piano vergezeld van beelden van besneeuwde paden, van vogels die ver weg vliegen, van watersnood of diamantenpracht. Zelfs de twee woorden die genoeg lijken om vrijwel de hele muzikale mensheid te emotioneren, ‘Erbarme Dich’, vormen vooral een verlokkende muzikale beweging die uitnodigt tot meezingen.
01:04:58
Luciano Berio, Sequenza 3, per voce femminile (1965); Cathy Berberian, stem.
01:12:07
Ad Zuiderent (1944) is dichter, schrijver en criticus. Hij publiceerde onder meer de biografie van Gerrit Krol, Van Korreweg naar Korreweg. Zijn laatste dichtbundel is We konden alle kanten op (2011). Tot voor kort schreef hij over muziek voor de website Muziekvan.nu en vervangt Marko van der Wal op de vrijdag.
