Applaus!
Na afloop van Hart worden regisseuse Madeleine Matzer, lichtontwerper Tom Verheyen en ontwerper Maarten Baas de vloer op geroepen door toneelspeelsters Wendell Jaspers en Fokka Deelen. Jaspers lijkt pas echt van het slotapplaus te kunnen genieten als Matzer naast haar staat. We’re in this together.

Bewerken, vertalen
Matzer adapteerde een roman voor toneel. Anneke Brassinga vertaalde vier ultrakorte theaterteksten van Gertrude Stein.

Spelen
Toen ik in 1998 afstudeerde, kreeg ik van mijn scriptiebegeleidster een Speelmeter die zij zelf ooit nog had gekregen van haar Amerikaanse promotor. Het ding ziet eruit als een ouderwetse brievenweegschaal. Je kunt er de ‘speelbaarheid’ of ‘podiumgeschiktheid’ van literaire teksten aan aflezen. Leg je  de nieuwe Stein-vertaling erop dan scoort die een 8 op De Schaal van Shakespeare. Wat zoveel betekent als: onspeelbaar. Je kunt de tekst voordragen – als poëzie – maar ‘spelen’? Eigenlijk niet. Toch verzekerde de boekverkoopster van Perdu me dat de presentatie van het boekje een mooie theateravond had opgeleverd. Ik geloof het op haar zachte blauwe ogen. Een roman is natuurlijk per definitie ‘onspeelbaar’ – tenzij je die bewerkt, zoals Matzer heeft gedaan met Lisette Lewins Een hart van prikkeldraad (1992).

Hart/hard
Drama is conflict. Kunst is contrast. Het bijna grafische decor van Hart is zacht als doek, schuimrubber of katoen. En hard als staal. Het slot van Hart is wreed. Vooral de vrouwen in de zaal leken dat erg te kunnen waarderen.

IJSCOBOER
Als ik na Hart de foyer van De Verkadefabriek in loop, zie ik een man in een ijsmakersjasje achter een kraampje met boeken staan. Het is Ernest van der Kwast. Wat doet die hier nou? En wat doet ie in dit stukje?

Gretige Greetje
Greetje laat zich in de duinen ontmaagden door Mandel, een Joodse jongen, vervreemdt hem van zich met antisemitische opmerkingen. Kort daarna gaat ze in op de grove avances van een Duitse officier. Het hart van Hart wordt gevormd door het samenspel van Fokka Deelen en Wendell Jaspers. Ze schakelen soepel en aanhoudend tussen spelen en vertellen en wisselen daarbij steeds van rol. Alsof je naar het geinen van twee hartsvriendinnen zit te kijken. Prachtig en grappig is het moment waarop Jaspers verandert in een karikatuur van de vijftiger Heinz die haar afstoot – zie de titel van deze post – en opwindt tegelijk. Op de beste momenten van Hart zie je dat acteren spelen is.

Lisette Lewin
Auteur Lisette Lewin (1939) is aanwezig bij de première, samen met meestervertaler Peter Verstegen (1938). Na afloop raak ik met hen  in gesprek. Lewin is erg gelukkig met de voorstelling – alleen de soundtrack bevalt haar niet: ze had liever Wagner en Strauss gehoord dan de hedendaagse muziek (Portishead, Keith Richards) waarvoor Matzer heeft gekozen. Alleen al omdat er in de oorlog helemaal geen Engelse muziek geluisterd mócht worden. Lewins reserves vind ik begrijpelijk. Voor het overgrote deel van het publiek lijkt ‘pop’ me toch een gelukkige keuze. De muziek slaat nu een brug naar het heden – van villa Zeelust naar kelderboxen, van moffenhoeren naar breezersletjes.

Vladimir Nabokov/ Gertrude Stein
Anneke Brassinga heeft nog gestudeerd bij Peter Verstegen. Verstegen vertelde me dat hij ooit begon aan het vertalen van Vladimir Nabokov’s The Gift (1938), maar het project al snel overdroeg aan Anneke Brassinga. De uitgave van Gertrude Steins theaterteksten is 2 (twee) – talig. Dus iedereen kan zelf nachecken of de teksten een beetje zijn Verbrast in de geest van Stein.

Greetje versus Lisette
‘Lisette Lewin stamt uit een Joodse zakenfamilie, waarvan de meeste familieleden WOII niet overleefd hebben. Zelf verbleef ze tijdens de oorlog op verschillende onderduikadressen,’ vertelt de DBNL. Lewin zal bij het schrijven van Een hart van prikkeldraad uit haar geheugen hebben geput. Maar de verschillen tussen de protagonist van Hart en de auteur ervan zijn pregnanter dan de overeenkomsten. Ik meld het maar even.

Boekhouden
In Matzers toneelbewerking speelt het thema ‘wraak’ een minder grote rol dan in de roman. Volgens Lewin werkt dat beter op het toneel. Meer dan bewerkers zijn vertalers boekhouders. In de Stein-vertaling van Brassinga – in de tekst ‘Haar jurken tellen’ waar toneelbedrijven als personages optreden – valt op pagina 33 een woordspeling weg als AB ‘act quickly’ vertaalt als ‘Ga snel te werk’ – ‘act’ is in het Engels natuurlijk zowel ‘(toneel)bedrijf’ als ‘daad’ of ‘handeling’ – die zij op pagina 35 meteen compenseert door de karakterisering ‘industrious’ uit de mond van een ‘personage’ genaamd ‘Vijfde bedrijf’ te vertalen als ‘bedrijvig’. Act/act wordt zo, met een piepkleine vertraging, bedrijf/bedrijvig. En de lezer snort tevreden.

Keiharde conclusies
Zo. Nu gevolgtrekkingen maken. Iedere voorstelling met Wendell Jaspers is het bijwonen waard, maar Hart is wel de kroon op de kers of hoe die uitdrukking ook alweer luidt. Dus:

Wees blij dat je leeft. Lees Stein. Ga Hart zien.

Doek.

Soundtrack: Don’t Go Breaking My Heart (het nummer speelt terwijl het publiek van Hart de zaal in loopt en Jaspers en Deelen een dansje doen).

——————

Volgende week: Oliviero Toscani in Amsterdam. En meer.

Foto: Matzer.