De werking van het geheugen is bij vlagen ondoorgrondelijk. Wie toevallig twee keer de film La meglio gioventù heeft gezien* kan beamen dat de herinneringen van de eerste keer niet overeenkomen met wat je de tweede keer krijgt voorgeschoteld. Ze gingen toch pas op het einde naar Noorwegen? Of doen ze dat ook in het begin? Ik dacht dat Matteo iets van Steinbeck leende in de bibliotheek, iets Amerikaans in ieder geval. Het bleek het boek Racconti dell’Ohio te zijn, beter bekend als Winesburg, Ohio van Sherwood Anderson.
Iets verkeerd onthouden is één ding, maar iets onthouden wat je nog niet gezien hebt, dat is een heel ander verhaal. Er is een nieuw beeldhouwwerk van Constantin Brancusi (1876-1957) ontdekt, het is binnenkort te zien in het Boijmans Van Beuningen. Ik zou zweren dat ik het eerder heb gezien. Dat kan niet, want ‘L’enfant endormi’, zoals de ontdekking heet, komt van een particuliere Franse kunstverzamelaar. Bovendien wist niemand dat het een Brancusi was toen hij het kinderhoofdje voor een klein bedrag kocht op een veiling. De signatuur bleek onder de apocriefe sokkel te zitten.
Als ik deze Brancusi ergens heb gezien, dan moet dat in New York zijn geweest. Het MoMA aldaar heeft een ruime collectie Brancusi’s, naast elke abstracte bronzen vogels ook de iconische voorstelling van een pasgeboren kind. Een glanzend ei dat je precies in je handen zou kunnen nemen. En dan nog een marmeren ei, ‘La Muse endormie’, het liggend hoofd zonder lichaam. Alleen ligt die muze helemaal niet in New York, maar in Parijs, waar ik haar nooit heb gezien. Mijn belangstelling voor Brancusi’s werk is blijkbaar veel groter dan wat ik daadwerkelijk allemaal van zijn sculpturen heb gezien.
De vraag die Brancusi stelt met bijvoorbeeld zo’n slapend hoofd is wat er eigenlijk nodig is. Waarin zit de essentie van de dingen? Een ei-vormig stuk marmer is op zich niet meer dan het is, maar met een enkele suggestie van ogen, mond en neus verandert het in een vrouwengezicht. Met alleen het essentiële is het moeilijk om niet voor simpel te worden versleten. En dan nog, het is verdomd lastig een complex kunstwerk te maken dat werkelijk goed is en toch eenvoudig overkomt. Zoals Joni Mitchell daarin slaagt in haar nummers, zo lukt het Brancusi door het evenwicht van zijn beelden.
Die kunstverzamelaar die ‘L’enfant endormi’ heeft gevonden moet dus een overrompelend Tussen Kunst en Kitsch-momentje hebben beleefd. ‘En… wat is de waarde?’ Het oeuvre van Brancusi is klein, nauwelijks op de markt en dit werk is een sleutelstuk. Het is vroeg werk, waarin de kunstenaar nog in de impressionistische stijl van Rosso, Rodin en Degas werkt. Bovendien zeldzaam, want beschilderd gips, met de uitstraling van brons. Toch zeker één miljoen euro, stelde de expert vast.
Mijn geheugen is echt niet zo slecht als de herinneringen aan La meglio gioventù en de verkeerd onthouden plaatsen van beeldhouwwerk doen vermoeden. ‘L’enfant endormi’ heb ik eerder gezien, en ik vermoed dat er veel meer mensen zijn die het werk eerder hebben gezien. Ik kon mezelf geruststellen: in de collectie van het Kröller-Müller bevindt zich ‘Tête d’enfant endormi’. Een soortgelijk bronzen beeldje, met een soortgelijke titel, dat Brancusi een jaar na de gipsen versie maakte.
* Het is niet goed mogelijk die film niet twee keer te bekijken, net als La grande bellezza.
