In zijn intelligente meesterwerk Wij slaven van Suriname neemt Anton de Kom moedig en eloquent de handschoen op tegen een imperialistische overheid die de koloniën ziet als wingewest, uitsluitend aan geld denkt, niet aan mensen, en zo toont De Kom een moreel failliet aan. Wat een onuitstaanbare hufters zijn we toch geweest! Nadat de Nederlandse overheid eeuwenlang heeft toegestaan dat mensen bezit waren en ze niet in 1833, zoals de Britten, of in 1848 zoals de Fransen, maar in 1861 pas stopten met mensen gedwongen gratis voor je laten werken, stapelden we alsnog fout op fout. De eigenaars werden bijvoorbeeld gecompenseerd met 300 gulden per slaaf, (zodat sommigen alsnog op gevluchte slaven gingen jagen) maar de slaven kregen niets, zodat zij, zonder bezit, zonder opleiding, met een minderwaardigheidscomplex, onmiddellijk uitsluitend voor een hongerloon hetzelfde werk konden gaan doen.
Wat een stuitend nieuw inzicht in dit boek is, is dat wreedheid, hoewel economisch helemaal niet handig, toch de meest vigerende omgangsvorm tussen eigenaars en hun slaven was: met andere woorden: efficiënt was geweest ze goed te verzorgen, maar men verloor liever wat geld dan fatsoenlijk te zijn.
Een werkelijk prachtige wrange episode in het boek handelt over het debacle van de bacove, wat vooral De Koms superieure economisch inzicht goed toont.
Omdat Suriname door de Nederlandse onwil echt goed na te denken over de toekomst van het land na 1861 van het ene mislukkende project in het andere was gesukkeld (een treinverbinding met een goudmijn die precies leeg was toen de verbinding klaar was – hout voor dwarsleggers werd in een bos met zeven keer het oppervlak van Nederland, vanuit het buitenland ingevoerd-; een avontuur met een koffiesoort die niet gelijktijdig rijpt maar door het jaar heen, zodat je heel veel mensen nodig hebt, die je dus niet meer hebt…) bedacht men dat de succesrijke Jamaicaanse banaan, de bacove, een oplossing zou kunnen zijn. Maar, zoals De Kom niet moe wordt te benadrukken: nooit werd een plaatselijk boertje gevraagd hoe zoiets moest, ze stuurde er een commissie op af, met ‘wijze’ witte mannen die nooit een dag in hun leven gewerkt hadden en zeker nooit een voet in de zompige aarde hadden geplant. Laat staan een bananenplant.
Er werden hypotheken verstrekt voor plantages die met de bacove aan het werk wilden, leningen voor eerste kosten. Er werd een contract afgesloten met de United Fruit Company, een monopolist, die geheel Noord- en Zuid-Amerika bediende. De Nederlandse regering trachtte niet dat monopolie te doorbreken door bijvoorbeeld zelf de Caraïben te bedienen, maar legde zijn nek in de strop door een leveringsgarantie aan te gaan, met boetes bij in gebreke blijven. (Er was nog geen banaan gekweekt. Zalig zijn de armen van geest.) Een Amerikaanse adviseur van de United Fruit Company ‘hielp’ met het optimaliseren van de bodemgesteldheid, maar de Company had vanaf dag 1 meer baat bij niet leveren dan wel, dus veel verbazing wekte het achteraf niet dat de suggesties die de adviseur deed betrekkelijk desastreus bleken te zijn geweest.
De bananen kwamen er niet, De UFC ontving zijn boetes, de plantage-eigenaren bedongen nieuwe leningen. Toen ze voelden dat het mis zou gaan zetten ze hun plantages om in Naamloze Vennootschappen, zodat ze voor de schulden niet langer zelf aansprakelijk waren. Nieuwe leningen werden meteen in de vorm van dividend op winst, gehaald uit zogenaamd wonderlijk goed verkopende strookjes koffie en cacao, uitgekeerd, terwijl de boedel zo goed als failliet was. Nederland ging voor miljoenen de boot in, de Amerikaanse fruitgigant lachte in zijn vuistje, Suriname kreeg de schuld, de suffende gouverneurs trachtten de schade te verhalen op straatarme ex-slaven die belasting moesten betalen voor elke plank waar hun schamele behuizing uit bestond. Dit is 1908.
Ja, het klinkt authentiek Nederlands op een bepaalde manier. Het is niet de eerste en niet de laatste keer dat de Nederlandse overheid de gevolgen van slecht beleid afwentelt op ruggen van mensen die het niet makkelijk hebben.
Het is geen vrolijke lectuur dit Wij slaven van Suriname maar een prachtige gedegen studie, met een sterke persoonlijke noot over hoe het mis ging in Suriname door de Nederlandse kortzichtigheid en geldlust en een totaal gebrek aan menselijkheid. De Kom bewijst dat we voldoende verprutst hebben om nog eeuwen wat beter ons best te moeten doen.
