Na mijn vorige post bedacht ik ineens dat mijn polemiekje met Bloemen en Segers nog een vervolg had gehad, of liever gezegd bijna had gehad, want de column die ik had geschreven over de door hen verzorgde Terminologie van de vertaling moest in Filter wijken voor een uitgebreide recensie. Hier alsnog een lichtelijk ingekorte versie van het stukje, dat goed in het kader van dit blog past en een aantal dingen naar mijn idee helder verwoordt. (Voor de volledigheid zij hier vermeld dat ik later een paar keer prettig met Henri Bloemen heb samengewerkt.)

IN HET PARK

Laatst zag ik op een bankje in het park een vertaler zitten. Het was duidelijk een goede vertaler: kameleontische stijl, altruïstische uitstraling, dikke projectwerkbeurs in de linker kontzak. In zijn RSI-hand had hij een blauw boekje, Terminologie van de vertaling. Hij leek gelukkig.

‘Van welke vertaling?’ vroeg ik.

‘Huh?’ kaatste hij de bal terug.

‘Terminologie van welke vertaling?’

Hij bladerde even. ‘Van de vertaling als “transfer tussen talen die een brontekst interpreteert en een doeltekst produceert waarbij een overeenkomstrelatie tussen beide teksten wordt gelegd”,’ zei hij.

Toevallig had ik mijn laptop met elektronische Van Dale bij me. Transfer: 1) het overmaken van bedragen in het internationale betalingsverkeer; 2) (in de beroepssport) overdracht van een speler aan een andere club, tegen betaling; 3) datgene waarmee men iets overbrengt, synoniem: overschrijvingsbiljet; 4) overdrukplaatje; 5) (toerisme) vervoer van een vliegveld naar een hotel en v.v.; 6) (bridge) afgesproken bieding in een bep. kleur om de partner te dwingen een andere (afgesproken) kleur te bieden. Nee, dat was het allemaal niet. Betekenis 3 leek aanvankelijk veelbelovend, maar een vertaling als overschrijvingsbiljet tussen talen, dat kon het toch niet zijn. ‘Wordt het begrip transfer misschien verklaard in uw boekje?’ informeerde ik bij mijn gesprekspartner.

Hij bladerde weer even. ‘Toon, transparantie, trouw… Nee, staat er niet in. Maar op grond van de Latijnse etymologie moet het natuurlijk overbrenging betekenen.’

‘Overbrenging tussen talen? Waarvan dan?’

‘Van de betekenis, wat anders?’

‘Maar u zegt net zelf dat die transfer een brontekst interpreteert, dat is toch niet hetzelfde als de betekenis overbrengen.’

‘Ho ho, ik zeg helemaal niets, het staat in dit boekje, ik las het alleen maar voor.’

‘Ik begrijp het: u bracht alleen de boodschap over. Net als een vertaler.’

‘Ik bén vertaler. Waarom dacht u anders dat ik dit boekje zat te lezen?’

‘En hebt u er wat aan?’

‘Dat weet ik nog niet. In elk geval lijkt het me nuttig dat er nu een heldere definitie is van allerlei begrippen die met vertalen te maken hebben.’

‘Zoals het begrip vertaling.’

Hij keek me onderzoekend aan, blijkbaar vroeg hij zich af of ik een loopje met hem nam. Toen hij al dan niet terecht had geconcludeerd van niet, zei hij peinzend: ‘Die interpreterende transfer klinkt inderdaad onhandig. Maar ik neem aan dat ze gewoon bedoelen dat de betekenis van de brontekst moet worden overgebracht naar de doeltekst: anders zou er geen “overeenkomstrelatie tussen beide teksten” kunnen zijn.’

‘Die is er ook niet: die wordt “gelegd”, zei u net.’

‘Dat zei ik niet, dat las ik voor.’

‘Akkoord, maar hoe interpreteert u het? En ik wil best aannemen dat die overeenkomstrelatie domweg inhoudt dat de brontekst en de doeltekst identiek zijn (op de taal na), maar dat levert weer allerlei andere problemen op. Ik had in het vertaaltijdschrift Filter een tijdje geleden een polemiek met Henri Bloemen en Winibert Segers over dat onderwerp, en zij haalden dat idee van identiteit genadeloos onderuit.’

‘Henri Bloemen en Winibert Segers? Dat zijn de auteurs van de Terminologie van de vertaling! Kijk maar.’

Hij liet me de voorkant van het boekje zien, waarop inderdaad in grote witte letters de namen van het genoemde duo prijkten, maar een seconde later riep hij uit: ‘Nee, ik vergis me, ze hebben het alleen vertaald en bewerkt! Kijk, de echte auteurs staan hier in kleine lettertjes: Jean Delisle, Hannelore Lee-Jahnke, Monique C. Cormier. Grappig zeg, dat mogen ze bij mijn vertalingen ook wel doen, haha!’

‘Dus u vindt uw eigen inbreng belangrijker dan die van de schrijver?’

‘Nee, natuurlijk niet. Maar veel lezers snappen waarschijnlijk niet eens dat ik een eigen inbreng heb, dat ik soms ingrijpende keuzes moet maken om in het Nederlands een vergelijkbaar effect te bereiken als de auteur in zijn eigen taal.’

‘Heet dat niet vertaalstrategie?’

‘Zou kunnen. Eens zien wat het boekje zegt.’ Hij bladert. ‘“Vertaalstrategie. Strategie waardoor een vertaler zich laat leiden.” Ja, nogal wiedes. Wordt bepaald door het vertaalprincipe. “Vertaalprincipe: algemeen principe waardoor een vertaler zich laat leiden.” Nou, leerzaam hoor.’

‘Maar gelooft u zelf in die vertaalstrategie? Ik las vorig jaar een interview met de winnaar van de Martinus Nijhoffprijs, die vond het grote onzin dat een vertaler een strategie nodig zou hebben: de vertaling moet de tekst volgen, punt uit.’

‘Kijk, dat vind ík nou grote onzin. Er staat niet zomaar wat er staat, er staat wat je leest, en iedereen leest iets anders.’

‘Interpreterende transfer,’ mompelde ik.

‘Wat zegt u?’

‘O, niets.’

Martin de Haan