Ik heb nogal wat vragen gekregen over Joh. Saaymans. Bij een vorige gelegenheid schreef ik kort iets over deze vergeten Nederlandse dichter.
De regels die ik toen citeerde komen uit Gefermenteerde herinneringen, naar mijn smaak een van Saaymans’ beste gedichten. Het staat in zijn eerste bundel, Logaritme van de beer, uit 1966. In die bundel zijn nog de sporen te zien van de Vijftigers, vooral van Jan Elburg, maar tegelijk is de originaliteit onmiskenbaar. De gedichten maken op mij nog altijd een frisse indruk.
Gefermenteerde herinneringen is, zij het nogal verhuld, een elegie over zijn moeder, Katalijne Verhoeven. Kaatje. Een interessante vrouw. Een Alkmaarse, geboren in 1928, dochter van een caféhouder. Ze was al vanaf haar dertiende prostituee met haar vader als pooier. Ze kreeg Joh. in het laatste oorlogsjaar, op haar zeventiende. Hoewel ze tot aan haar dood in 1962, aan borstkanker, geweigerd heeft daar iets over te zeggen, was Joh. overtuigd dat zijn vader een Duitser was. In een van de schaarse interviews die hij heeft gegeven zegt hij: ‘Iets diep in mij voelt Duits, iets dat zowel hard als sentimenteel is… Ik begrijp de Duitse ziel, omdat ik er een heb…’ Een gewaagde uitspraak, nu ik erover nadenk: het interview stamt uit 1967.
Gefermenteerde herinneringen is een mozaïek van beelden die soms niet gemakkelijk te duiden zijn, maar uiteindelijk teruggaan op Kaatje.
vooruit dan vrouw van wellustig vlees
komaan met uw geplooide rokken
ruk de ligusters uit de goten
sneef de nachtegaal in zijn droom
Dan nog iets over zijn vrouw, Maria Gozo, want daar kreeg ik ook vragen over. Zij is Maltees maar Joh. ontmoette haar in Amsterdam, in 1968. Ik heb geen idee hoe ze daar verzeild is geraakt. Uit die tijd stamt de foto boven dit artikel, naar ik vermoed genomen op een jubileum van Uitgeverij Leonard Zwaneveld, nog zo’n vergeten monumentje uit de Nederlandse literatuur (alhoewel: misschien herinnert een enkeling zich de Groene Boompjesreeks). Maria is op de foto te zien, helemaal links, voor ons rechts van de vrouw die zich net omdraait en een arm heft. Ze heeft een witte jurk aan. De man aan haar rechterzijde, voor ons dus links, is wellicht Saaymans zelf, maar dat heb ik niet kunnen verifiëren.
Uiteraard heeft Saaymans over Maria geschreven, vaak in meanderende, mijmerende zinnen.
middernacht en sterren in blauwe schemer en jij oh jij oh jij
en ik en jij en ik en jij daar in dat wonderlijk weefsel van eonen
Wie een vergrootglas heeft, neme de moeite om Maria van nabij te bekijken: ze is inderdaad erg mooi.
