In het kleine stadje Progrody woonde ooit een koralenhandelaar die wijd en zijd bekend stond om zijn eerlijkheid en om zijn goede, betrouwbare waar. De boerinnen kwamen uit dorpen uit de wijde omtrek naar hem toe als ze bij speciale gelegenheden sieraden nodig hadden. Ze hadden gemakkelijk andere koralenkoopmannen in hun omgeving kunnen vinden, maar ze wisten dat ze daar alleen alledaagse snuisterijen en goedkoop klatergoud konden krijgen. Daarom reden ze in hun kleine ratelende wagentjes regelmatig vele werst extra om bij Progrody te komen, bij de beroemde koralenhandelaar Nissen Piczenik.
Ze kwamen meestal op de dagen dat er jaarmarkt was. Maandag was er een paardenmarkt en donderdag een varkensmarkt. De mannen keken naar de dieren en onderzochten ze, de vrouwen liepen in groepen van ongelijke grootte het huis van Nissen Piczenik binnen, blootsvoets en met hun laarzen over hun schouders geslagen, met de felgekleurde hoofddoeken, zelfs op grijze dagen. De harde voetzolen trommelden gedempt en vrolijk op de holle planken van het houten trottoir en in de brede, koele hal van het oude huis waar de koopman woonde. Vanuit de gewelfde hal kwam men op een rustige binnenplaats, waar zacht mos groeide tussen de onregelmatige kasseien en losse grasjes ontsproten in het warme seizoen. Hier al vond een vriendelijke ontmoeting plaats tussen de boerinnen en Piczeniks kippen, met vooraan de hanen met hun trotse kammen die zo rood waren als het roodst koraal.
Je moest drie keer kloppen op de ijzeren deur waaraan een ijzeren klepel hing. Dan opende Piczenik een luikje in de deur, bekeek de mensen die binnen wilden komen, duwde de grendel terug en liet de boerinnen binnen. Hij gaf altijd aalmoezen door het luik aan bedelaars, zwervende zangers, zigeuners en de mannen met hun dansende beren. Hij moest heel voorzichtig zijn, want op alle tafels in zijn ruime keuken en in de woonkamer lagen de kostbare koralen in grote, kleine, middelgrote stapeltjes, verschillende soorten en families van koralen door elkaar of al gesorteerd naar hun aard en kleur. Je had geen tien ogen in je hoofd om naar elke bedelaar te kijken, en Piczenik wist dat armoede onweerstaanbaar tot zonde verleidt. Het is waar dat soms ook rijke boerinnen stalen; want vrouwen bezwijken gemakkelijk voor de wens om stiekem en met risico de sieraden te pikken die ze gemakkelijk zouden kunnen kopen. Maar de winkelier sloot een van zijn waakzame ogen voor de klanten en calculeerde een paar gestolen stukken in bij de prijzen die hij voor zijn goederen rekende.
Hij had niet minder dan tien rijgsters in dienst, mooie jonge meisjes met goede, scherpe ogen en fijne handen. De meisjes zaten in twee rijen aan een lange tafel en visten met fijne naalden naar het koraal. Zo ontstonden de prachtige regelmatige kettingen, aan de uiteinden waarvan de kleinste koralen, in het midden waarvan de grootste en meest schitterende geschikt waren. Tijdens dit werk zongen de meisjes als in koor. En in de zomer, op hete, blauwe en zonnige dagen, stond de lange tafel op de binnenplaats, waar de rijgende vrouwen zaten, en hun zomers gezang was overal in de stad te horen, en het overstemde de kwinkelerende leeuweriken aan de hemel en de tjilpende krekels in de tuinen.
Er zijn veel meer soorten koraal dan de meeste mensen die ze alleen kennen uit de etalages of winkels weten. Er zijn gepolijste en ongepolijste; plat aan de randen of kogelrond geslepen; doornachtige- en met staafjes die eruit zien als prikkeldraad; geelachtig oplichtende, bijna wit-rode koralen met de kleur zoals soms het randje van een theeroosblad heeft, geelachtig-roze, roze, steenrood, biet-rood, vermiljoen en tenslotte de koralen die eruit zien als massieve ronde bloeddruppels. Er zijn hele en halfronde; koralen die eruitzien als kleine wijnvaatjes, andere cilindervormig; er zijn rechte, kromme en zelfs gebochelde koralen. Er zijn sterren, stekels, tanden, bloemen. Koralen zijn de mooiste planten van de oceanische onderwereld, rozen voor de grillige godinnen van de zeeën, even rijk van vorm en kleur als de grillen van die godinnen zelf zijn.
Zoals u ziet, had Nissen Piczenik geen winkel om naar binnen te lopen. Hij runde de zaak in zijn huis, dat wil zeggen: hij woonde te midden van het koraal, dag en nacht, zomer en winter, en aangezien de ramen van zijn kamer en keuken uitkwamen op de binnenplaats en afgeschermd werden door dikke ijzeren tralies, hing er in dit huis meestentijds een prachtige, mysterieuze schemer die deed denken aan de diepzee, en het was alsof de koralen er niet verkocht werden, maar alsof ze er groeiden. Ja, dankzij een speciale, bijna overdadige gril van de natuur, was Nissen Piczenik, de koraalkoopman, een roodharige Jood wiens koperkleurige sikje deed denken aan een soort roodachtige wier en vertoonde de man in zijn geheel een opvallende gelijkenis met een zeegod. Het was als schiep, plantte en plukte hij de koralen die hij verhandelde zelf. En het verband tussen zijn waren en zijn uiterlijk was zo sterk dat hij in het stadje Progrody niet bij zijn naam werd genoemd, die na verloop van tijd zelfs vergeten werd, maar alleen onder zijn beroep bekend was. Mensen zeiden bijvoorbeeld: Hier komt de koralenhandelaar – alsof hij de enige was.
Nissen Piczenik had inderdaad een haast familiaire tederheid ten aanzien van koralen. Onbekend met de biologie, zonder te kunnen lezen en schrijven – want hij was nooit naar school geweest en kon alleen maar onhandig zijn naam krassen – leefde hij in de overtuiging dat koralen geen planten waren maar levende dieren, een soort kleine, rode zeedieren – en geen professor in de oceanografie had hem dat uit het hoofd kunnen praten. Ja, voor Nissen Piczenik leefden de koralen nog nadat ze waren geoogst, opgedeeld, gepolijst, gesorteerd en geregen. En misschien had hij gelijk. Want hij zag met eigen ogen hoe zijn roodachtige koraalkettingen geleidelijk begonnen te vervagen op de boezem van zieke of ziekelijke vrouwen, maar hun glans behielden op de boezem van gezonde vrouwen. Gedurende zijn jarenlange ervaring als koralenhandelaar had hij vaak opgemerkt dat koralen, die er bleek uitzagen – ondanks hun roodheid – en steeds bleker naarmate ze langer in zijn kasten hadden gelegen, plotseling begonnen te stralen wanneer ze om de hals van een mooie jonge en gezonde boerin werden gehangen. Alsof ze zich voedden met het bloed van deze vrouwen. Soms bracht men koraalkettingen naar hem toe om ze terug te kopen, en dan herkende hij ze, de juwelen die hij zelf ooit had geregen en gekoesterd – en hij herkende meteen of ze door gezonde of ziekelijke vrouwen waren gedragen.
*
(Deze hobbyvertaling van de Joseph Roth novelle Leviathan wordt in feuilleton vervolgd, dit is 1 van 10) Ik kocht een uitgave (die hiernaast) van Querido Verlag, Amsterdam, 1947 en ik ken geen vertaling van het werk, al zal die er zijn. Ik wil me niet meten met de grote Roth vertalers Wilfred Oranje of Els Snick, van wie wij het prachtige Radetzkymars uitgaven, met tekeningen van Jan Vanriet.)
Hier doorlezen voor meer…
