Een stad is een driedimensionale encyclopedie. Een droom van ervaringen waarin je tracht door te dringen. Nu behandelt Parijs je hoe dan ook zoals een gezond lichaam een microbe zou behandelen: het probeert met alle macht te voorkomen dat je erin doordringt. Terwijl je zo graag alles over deze stad zou weten.
De wanhopigste zoektocht naar het wezen van een stad die ik ken, de meest consequente bevraging van haar verhalen, is zonder twijfel het oeuvre van Patrick Modiano, die boek na boek door de stad wandelt, zich straten en buurten herinnert, zich probeert te bedenken wat ontmoetingen van zijn personages in de 50 er of 60er jaren voor ze betekenden. En in al deze ervaring, deze boeken, deze zoektochten lijkt het alsof juist Modiano de stad wel nooit zal leren kennen. Niet alleen omdat die verandert, of te groot is, maar ook omdat de stad zich verzet.
Als schilder, trots op mijn genie
Schiep ik op doek de uitgelaten,
Bedwelmende monotonie
van marmer, van metaal en water.
Babel van trappen en arcaden,
oneindige paleizenstad
met waterbekkens en cascaden,
stroombed van goud, glanzend of mat;
(Charles Baudelaire, vertaling Peter Verstegen)
Sinds mijn 15e liftte ik naar Parijs. De laatste paar jaar ga ik dagjes heen en weer om te dwalen, eerste trein heen, laatste terug. Een veel te grote brok verleden om in door te dringen, zeker als je er maar zo nu en dan eens komt. Zo is het ook een stad om wanhopig van te worden: zul je er ooit iets van begrijpen?
Als in een boek van George Perec Het leven een gebruiksaanwijzing, opent zich in ieder Parijs’ appartement een lemma, een geschiedenis die iets vertelt over wat deze plek betekent, en wat er gebeurde.
In 2010 werd het appartement van Marthe de Florian nabij Pigalle geopend, dat sinds 1942 dicht had gezeten. Een erfgenaam was niet geïnteresseerd in de stoffige bedoening van haar grootmoeder, ze had wel 70 jaar de huur betaald. Een prachtige indicatie voor hoe achteloos welgesteld sommige mensen kunnen zijn. De grootmoeder was een vermogend courtisane, een wereld die de Parijse schrijver Paul Leautaud goed kende. Door zijn moeder verlaten, vond hij vele substituut moeders in de wereld rond de Moulin Rouge. Vriendelijke – overigens niet rijke – prostituees die hij liefdevol portretteert.
Zo’n tijdscapsule – een bijzonder aantrekkelijke, want naast alle andere prachtige vondsten bleek er een zeer duur schilderwerk gevonden te zijn, een Boldini die ruim 2 miljoen pond opbracht – is als een boek of een lemma in drie dimensies: vol van verhalen.
Op een van de honderdduizenden adressen in deze fabelachtige stad springt het lemma ‘Simone de Beauvoir open:
‘Ik wijdde mijn nieuwe bestaan in door de trap naar de bibliotheek Sainte-Geneviève te bestijgen. In de voor dames gereserveerde afdeling ging ik zitten aan een grote tafel die, net als op de Cours bekleed is met zwart zeildoek en ik dook meteen in La Comédie humaine of Les Mémoires d’un homme de qualité. Tegenover me, beschaduwd door een grote hoed vol vogels, zat een rijpere jongejuffrouw te bladeren in oude jaargangen van de staatscourant; ze praatte halfluid in zichzelf en lachte. In die tijd was de bibliotheek nog vrij toegankelijk: zij vormde een schuilplaats voor allerlei zonderlingen en halve zwervers; ze spraken in zichzelf, neurieden en knauwden op korsten brood. Er was er een die voortdurend met een papieren steek op zijn hoofd heen en weer liep. Ik voelde me nu wel heel ver verwijderd van de ‘school-studiezaal’ in de Cours Désir; eindelijk maakte ik nu deel uit van het bont gewarrel van de mensheid. ‘Het is zover; ik ben studente!’ hield ik mezelf vrolijk voor.’
De Beauvoirs (1908 – 1986) Een welopgevoed meisje (Mémoires d’une jeune fille rangée)’ is een werkelijk fascinerend beeld van Frankrijk tussen de oorlogen, in de stad en op het platteland, waar Simone vaak familie bezoekt. Hier is ze uiteindelijk studente en stort ze zich vol overgave op de verzamelde kennis. Ongetwijfeld stonden er in haar betere burgerlijke milieu Larousses in de kast. Misschien de onze uit 1924 wel… Ook veel boeken, maar de passages die nog niet voor jongedamesogen bestemd waren, werden door moeder dichtgenaaid, een ingreep waar letterlijk niet aan getornd werd.
‘Ik droeg een jurk met een Schotse ruit; ik had hem zelf met de hand gestikt, maar hij was nieuw en helemaal op maat gemaakt; terwijl ik in de bibliotheek de catalogus raadpleegde had ik het gevoel zeer charmant te zijn. Dat jaar stonden op het programma Lucretius, juvenalis, de Heptamerone en Diderot. Als ik zo onwetend gebleven was als mijn ouders hadden gewild zou dat een hele schok voor me zijn geweest en dat beseften ze heel goed.’
De droom van kennis is een droom waarin elke schrijver of ieder nieuwsgierig meisje op zeker moment belandt. En wat voor een meisje! In dit geweldige memoiresboek is elke zin een verrassing. De Beauvoir denkt met een ongekende originaliteit en precisie. Ze schreef het om zichzelf na onder meer na de stormen van kritiek op haar vermaarde Le Deuxième Sexe een wat menselijker gezicht te geven. Een periode waarin veel mannen erg schrokken van een intelligente vrouw die ook nog eens duidelijk maakt dat het heel anders kan in de wereld.
‘In juli, met de lokkende vakantie voor ogen, zei ik de Cours Désir zonder al te veel spijt vaarwel. Maar teruggekeerd in Parijs wachtte ik vol ongeduld op de hervatting van de lessen. Ik zat dan in de leren stoel naast de boekenkast van zwart perehout en liet de band van de nieuwe boeken zachtjes kraken; ik ademde hun geur in, ik keek naar de plaatjes en de kaarten en las hier en daar een bladzijde uit mijn geschiedenisboek, ik had dan met één enkele oogopslag alle personen die in die zwarte-witte pagina’s verborgen waren, wel tot leven willen wekken.’
Tot leven wekken, daar gaat het om, dat probeert Simone in dit boek, dat verzucht Modiano in elk van zijn romans. Met die bedoeling schrijft Paul Léautaud zijn memoires en zijn hartverscheurender brief aan zijn moeder. Daarom verkocht Larousse goed boeken: omdat elke bladzijde knispert van het leven…
Verder lezen:
Simone de Beauvoir Een welopgevoed meisje
Paul Leautaud. Literair Dagboek 1893-192, Lichtzinnige herinneringen, Brieven aan mijn moeder.
George Perec Het leven een gebruiksaanwijzing
Patrick Modiano bv Om niet te verdwalen
Kijken: Le Ballon Rouge
