‘…en die kaas werd per ongeluk ontdekt door een of andere graaf – gebeurt vrij vaak, dat er zomaar iets ontdekt wordt.’
‘Daar is zelfs een woord voor.’
‘O ja?’
‘Serendipiteit. Het doen van een onvermoede ontdekking. Er is ook een film die zo heet, Serendipity, maar dat is een romcom…’
‘Waar komt dat woord vandaan?’
‘Geen idee, maar het klinkt niet echt Grieksig.’
Het woord serendipiteit zelf berust op een toevalligheid. Een andere graaf, Horace Walpole, muntte de term in een van zijn brieven aan zijn goede vriend Horace Mann in 1754. Als twee toevalligheden elkaar toen niet hadden gekruist, was Walpole er niet op gekomen dit woord te noteren. De graaf had om te beginnen van Mann een portret cadeau gekregen van Bianca Cappello, die in de zestiende eeuw trouwde met Francisco I de’ Medici en zo de groothertogin van Toscane werd. Het schilderij liet hij voorzien van een lijst met aan de ene kant het familiewapen van de Cappello’s en aan de andere kant dat van de Medici. Toen ontdekte hij dat er nog een ander wapen van de Cappello’s in omloop was: ‘in an old book of Venetian arms, there are two coats of Capello, who from their name bear a hat; on one of them is added a fleur-de-lis on a blue ball, which I am persuaded was given to the family by the Great Duke, in consideration of this alliance; the Medicis, you know, bore such a badge at the top of their own arms.’
Op zichzelf was dat geen belangwekkende ontdekking, want verschillende familiewapens versmolten nu eenmaal soms wanneer er huwelijken werden gesloten. Walpole hechtte echter bijzondere waarde aan het feit dat hij plotseling op dat wapen was gestuit, omdat hem dat wel vaker overkwam, en hij nu dan een benaming voor dat fenomeen had gevonden. Een beetje rommelig legde hij uit: ‘This discovery I made by a talisman, which Mr. Chute calls the Sortes Walpolianae (walpoliaanse toevalligheden, MW), by which I find every thing I want, ‘à point nommé’, whenever I dip for it. This discovery, indeed, is almost of that kind which I call Serendipity, a very expressive word, which, as I have nothing better to tell you, I shall endeavour to explain to you: you will understand it better by the derivation than by the definition.’
De tweede toevalligheid was dat Walpole net een sprookje had gelezen, getiteld ‘De drie prinsessen van Serendip’, dat heette een vertaling van een oud Perzisch verhaal te zijn. Serendip was de Perzische en Arabische benaming voor Sri Lanka. De prinsessen doen tijdens hun reizen voortdurend ontdekkingen die ze niet hadden voorzien, per toeval, maar vooral door hun gezond verstand te gebruiken. Het voorbeeld dat Walpole in zijn brief gaf is een ontdekking die berust op het juist afleiden van informatie (die hij overigens foutief overnam). Ter illustratie van de onverwachte ontdekking – penicilline, champagne, teflon – deugt de passage uit het sprookje eigenlijk niet: ‘one of them discovered that a mule blind of the right eye had travelled the same road lately, because the grass was eaten only on the left side, where it was worse than on the right – now do you understand Serendipity?’
