Drie planken vol dagboeken erfde de Amerikaanse schrijfster Terry Tempest Williams van haar moeder, vierenvijftig in totaal. Ze kreeg de dagboeken een week voordat haar moeder zou sterven, met de nadrukkelijke eis dat ze de boeken pas daarna mocht inkijken. Toen Tempest Williams dat uiteindelijk deed bleken de dagboeken leeg te zijn.
Allemaal.
Stuk voor stuk, alle vierenvijftig, van omslag tot omslag onbeschreven. Een raadsel, want waarom zou je stilte zo nadrukkelijk aan iemand nalaten?
Een van de dodelijkste woorden uit de recente geschiedenis is het Japanse mokusatsu. Ik beheers geen Japans en moet dus afgaan op de woordenboeke
n, maar mokusatsu betekent zoiets als negeren door de stilte te bewaren. Het woord kan verwijzen naar een toestand van wijze inactiviteit, maar ook aanduiden dat iets of iemand met stille verachting behandeld wordt. Eind juli 1945 kwamen de geallieerde regeringsleiders met de Verklaring van Potsdam, waarin de voorwaarden waren vastgelegd voor een Japanse overgave. In de verklaring werd vermeld dat elk negatief antwoord zou leiden tot prompte en totale vernietiging van Japan. Toen journalisten in Tokyo de toenmalige premier Kantaro Suzuki vroegen naar zijn reactie op deze verklaring, reageerde Suzuki met het woord mokusatsu.
Hoogstwaarschijnlijk was Suzuki’s antwoord niets meer dan die overbekende reactie van politici overal ter wereld; ‘geen commentaar’. In de internationale pers werd het woord anders, naar de letter eveneens correct vertaald: de verklaring zou Suzuki’s commentaar niet waardig zijn. Waarop de geallieerden zich, volgens Secretary of War Henry L. Stimson, genoodzaakt voelden om te laten zien dat hun dreigement wel degelijk serieus moest worden genomen. Begin augustus vielen de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, en doodden tenminste 129.000 mensen.
Ik lees over deze vertaalfout in een unclassified document op de website van de NSA. De tekst waarschuwt voor de veronderstelling dat woorden een op een kunnen worden overgezet van de ene taal naar de andere. (Het Engelse translate komt van transferre, overdragen; alsof je de woorden in je armen over de kloof heen kunt tillen). Blijkbaar bestaat er een Spaanse term, niet genoemd in het artikel, die zowel kan verwijzen naar het plaatsen van een bom, als naar het installeren van een pomp, dus het is te hopen dat de NSA het artikel ter harte neemt. De auteur – cryptisch aangeduid als (b) (3)-P.L. 86-36 – drukt ons ook op het hart om de wollige, betekenisloze woorden te vermijden, al die vage termen waarin haast iedereen zich af en toe graag hult, vooral wanneer we niets te zeggen hebben.
De stilte als geschenk. Diane Dixon Tempest moet een wijze vrouw geweest zijn.
