‘Misschien is het eerder zoals een jachthond een geurspoor volgt. Zo’n beest weet helemaal niet wat hij doet, hij volgt slechts zijn neus. Het is zijn onbewuste manier van doen, zijn intuïtie.’ 

Uit: De schim van Raamswolde

Gisteren las ik nog eens mijn blog van vorige week, over de boekpresentatie en de uren die daarop volgden, en besloot ik dat het tijd werd om de balans op te maken. Ik legde alle acht stukken die ik tot nu toe voor Tirade geschreven heb naast elkaar ter vergelijking. Het volgende viel op: schreef ik de eerste vijf weken vooral over schrijven en lezen, later werden beide verdrongen door ontboezemingen over de man (de hondenbezitter, de vader, de debutant) achter het boek. Schrijven versus schrijver zijn, kort gezegd. Het is er ingeslopen. Twee dagen geleden was ik nog voornemens deze lijn door te trekken en in dit blog fragmenten uit mijn dagboek op te nemen. Wat huiselijke taferelen, een mini-signeersessie in Amersfoort, enkele korrels zelfmedelijden en een flinke scheut zelfspot. Het materiaal lag er, ik hoefde alleen maar een selectie te maken. Toch heb ik besloten hiervan af te wijken. Niet omdat het te makkelijk zou zijn (immers, mijn tweede blog was een kant-en-klaar romanfragment), maar omdat de eerste paar blogs op veel meer enthousiasme van lezers konden rekenen dan de latere. 

Terug naar het schrijven zelf, dus. Daar gaan we. 

De eerste reacties op De schim van Raamswolde druppelen binnen. Van vrienden, familieleden en collega-schrijvers, helaas nog niet van recensenten. Wat mij opvalt is dat vrijwel iedereen die iets over het boek zegt, de vertelstem van hoofdpersoon Allard noemt. Het stemt mij ook gelukkig, want het oordeel erover is (tot nu toe!) zonder uitzondering positief. Wel is het iets waar ik, gek genoeg, tijdens het schrijven geen moment over heb nagedacht. Natuurlijk heb ik mijn hoofd gebroken over de handelingen en de compositie, maar ik kan mij niet herinneren dat ik iets heb moeten schrappen omdat Allard dat niet op deze of die manier zou zeggen.

Is het register dat ik hanteer het gevolg van een door vele vlieguren gerijpte stijl, of is het vanzelf gegaan omdat het boek volledig uit Allards brieven bestaat?

Vanzelf? 

Wat brieven delen met een dagboek (en dus ook een briefroman met een roman in dagboekvorm) is een zekere vrijblijvendheid – losheid, misschien zelfs –, in die zin dat de schrijver ervan niet vastgepind kan worden op wat hij schrijft. Een dagboek is doorgaans niet voor andermans ogen bestemd, dus het hoeft allemaal niet logisch of correct te zijn. (Aan wie dit betwist: geef mij onmiddellijk jouw dagboek te lezen, als je durft.) Boude uitspraken of kromme zinnen in brieven kunnen in latere epistels weer rechtgezet worden, iets wat Allard dan ook doet. In beide vormen kun je je als schrijver dus een beetje uitleven. Je mag je laten gaan. Zoals Jeroen Brouwers eens over zijn epistolaire kunst zei: ‘Je chargeert gemakkelijk, vooral in brieven, ook omdat brieven weinig beredeneerd en weinig overwogen geschreven worden, juist vanuit die spontaniteit.’* 

Goed, dat hebben we. Laat ik zeggen dat die losheid, of die spontaniteit waar Brouwers het over heeft, onontbeerlijk was voor het tot wasdom komen van mijn vertelstem. Zoals zonlicht dat is voor de groei van de meeste planten. 

Maar dat alleen is niet genoeg, want hoe voel je dan aan wat de fictieve briefschrijver wel of niet op een bepaalde manier zou zeggen? Je moet de briefschrijver worden. In zekere zin ben je het al (jij schrijft per slot van rekening die brieven), maar dat betekent niet dat het er ook uitkomt. Er moet iets gecreëerd worden – een situatie. 

Ik ging tafel zitten met niets meer dan een pen en een vel papier. In de rechterbovenhoek schreef ik een plaatsnaam en een datum. Daaronder, links nu, de aanhef. In de hoop de briefschrijver in mij tot leven te wekken. 

Een echte brief kan niet vol staan met doorhalingen, dat is geen gezicht. Bovendien kan een dergelijk schrijven doorgaans niet te lang op zich laten wachten. Je moet jezelf dwingen om niet al te veel tijd te nemen. Je begint voor de vuist weg, je reageert op een denkbeeldige penvriend en je stelt al schrijvende bij. En zo groeit de vertelstem van het personage en groeit in jou het besef dat je dat personage aan het worden bent, met al zijn grilligheden en fouten. Een vergelijking met acteren dringt zich op, maar het is acteren en scriptschrijven in een. Improviseren, daar lijkt het misschien nog het meest op. Denk ik. Het gaat vanzelf, onbewust. Je hebt alleen de omstandigheden ernaar gemaakt. 

En zo is dit stuk ook een beetje een verhaal geworden over de man achter het boek: de briefschrijver. 

*Uit de documentaire Wie schrijft die blijft (1987).